آیه 29 سوره یس

إِنْ كانَتْ إِلاَّ صَيْحَةً واحِدَةً فَإِذا هُمْ خامِدُونَ «29»

«1» مدرك ياد شده، روايت فوق را نورالثقلين ج 4/ ص 383 روايت 39 به نقل از جوامع الجامع آورده است.

«2» سفينة البحار ج 1 ذيل 1 من ص 37.

جلد 11 - صفحه 73

إِنْ كانَتْ إِلَّا صَيْحَةً واحِدَةً: نبود عقوبت ايشان مگر يك فرياد كردن كه آسانترين وجهى است از وجوه هلاك، و جبرئيل هر دو طرف شهر را بگرفت و صيحه زد. فَإِذا هُمْ خامِدُونَ‌: پس ناگاه ايشان مردگان بودند، يعنى به يك نعره جبرئيل به يكمرتبه خاموش شدند.

وَ ما أَنْزَلْنا عَلى‌ قَوْمِهِ مِنْ بَعْدِهِ مِنْ جُنْدٍ مِنَ السَّماءِ وَ ما كُنَّا مُنْزِلِينَ «28» إِنْ كانَتْ إِلاَّ صَيْحَةً واحِدَةً فَإِذا هُمْ خامِدُونَ «29» يا حَسْرَةً عَلَى الْعِبادِ ما يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ كانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُنَ (30) أَ لَمْ يَرَوْا كَمْ أَهْلَكْنا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ أَنَّهُمْ إِلَيْهِمْ لا يَرْجِعُونَ (31) وَ إِنْ كُلٌّ لَمَّا جَمِيعٌ لَدَيْنا مُحْضَرُونَ (32)

وَ آيَةٌ لَهُمُ الْأَرْضُ الْمَيْتَةُ أَحْيَيْناها وَ أَخْرَجْنا مِنْها حَبًّا فَمِنْهُ يَأْكُلُونَ (33) وَ جَعَلْنا فِيها جَنَّاتٍ مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْنابٍ وَ فَجَّرْنا فِيها مِنَ الْعُيُونِ (34) لِيَأْكُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ وَ ما عَمِلَتْهُ أَيْدِيهِمْ أَ فَلا يَشْكُرُونَ (35)

ترجمه‌

و فرو نفرستاديم بر قومش بعد از او لشگرى از آسمان و نبوديم فرو فرستندگان‌

نبود آن مگر يك فرياد پس آنگاه بودند خاموش‌شدگان‌

اى دريغ بر بندگان نمى‌آيد آنها را پيغمبرى مگر آنكه هستند كه بآن استهزاء ميكنند

آيا نديدند كه چه بسيار هلاك كرديم پيش از آنها از قرنها كه آنها بسويشان برنميگردند

و نيستند همگى مگر جماعتيكه نزد ما حاضر كرده شدگانند

و دليلى است براى آنها زمين مرده كه زنده كرديم آنرا و بيرون آورديم از آن دانه‌ئى پس از آن ميخورند

و قرار داديم در آن باغهائى از خرما بنان و انگورها و روان كرديم در آن از چشمه‌ها

تا بخورند از ميوه آن و آنچه ساخت آنرا دستهاشان آيا پس شكر نميكنند.

تفسير

بعد از قتل اهل انطاكيه حبيب نجّار را به تفصيلى كه در آيات سابقه ذكر شد آنها مورد غضب الهى شدند چنانچه ميفرمايد و نازل ننموديم‌بر قوم‌

جلد 4 صفحه 405

او بعد از او لشگرى از آسمان براى هلاك آنها اگرچه ميفرستيم براى هلاك دشمنان تو در جنگ بدر و غيره از مواقع لازمه براى عظمت مقام تو چون بنا نداشتيم ما در امور غير مهمّه لشگرى از آسمان بفرستيم براى كمك بندگان يا عذاب آنها اگر كلمه ما در ما كنّا نافيه باشد و اگر موصوله باشد مراد آنستكه نه لشگرى فرستاديم نه چيزى از چيزهائى كه بر امم سابقه فرستاديم از قبيل سنگريزه و باران شديد و باد سوزان نبود آنچه فرستاديم مگر يك نعره و فرياد جبرئيل كه فورا آتش فتنه وجود آنها را خاموش و مانند خاكستر كرد و باين سهولت كار تمامشان خاتمه يافت اى حسرت و ندامت و افسوس و دريغ بر حال بندگان خدا بيا كه بجا و محلّ است آمدن تو چون هيچ پيغمبرى نيامد براى هدايت و ارشاد آنها مگر آنكه باو استهزاء و سخريّه مينمودند و اذيّت و آزارش ميكردند و حقيقتا جاى تأسف است بر حال كسانيكه مر شد و ناصح مشفق خودشان را كه غرض و طمعى ندارد جز خير دنيا و آخرت آنها مسخره نمايند و تمام ملائكه و اهل ايمان بحال آنها تأسف خوردند آيا اين كفّار مكّه نمى‌بينند كه چه بسيار از اهل اعصار سابقه بودند كه ما آنها را بعذابهاى گوناگون هلاك نموديم و نمى‌بينند كه آنها ديگر بدنيا برنمى‌گردند نزد آنها و نيستند همگى مگر دسته و جماعتى كه نزد ما حاضر كرده ميشوند و لما بتخفيف نيز قرائت شده و بنابراين كلمه ان مخفّفه از مثقّله است و ما زائده براى تأكيد يعنى بدرستيكه همه اجماعا نزد ما حاضر شدگانند و مقصود در روز قيامت است و بقرائت مشهوران نافيه لمّا بمعناى الّا است و چون ذكر قيامت بميان آمد باز خداوند استدلال بر آن نموده كه يكى از ادلّه دالّه بر چنين روزى و امكان آن براى خداوند آنستكه زمين مرده را كه مدّتها است بى‌آب و گياه مانده ما بوسيله باران رحمت خود احياء مينمائيم و بيرون ميآوريم از آن حبّ گندم و جو و ساير حبوبات را كه از آن ارتزاق مينمائيد و خلق نموديم ما در آنزمين باغهائى از درختان خرما و انگور كه در عربستان بسيار و منافع آندو بيشمار است و منفجر نموديم در آن اراضى يا آن باغات چشمه‌هاى آب روان را براى آنكه بندگان بخورند از ميوه هر يك از آن درختها يا آنچه ذكر شد و چيزهائى كه بدست خودشان از آنها عمل ميآورند از قبيل شيره و سركه و دوشاب‌

جلد 4 صفحه 406

و غيرها اگر ما در و ما عملته موصوله باشد و اگر نافيه باشد مراد آنستكه ما از زمين اين قبيل درختان بيرون ميآوريم با آنكه مردم بدست خودشان آنها را ننشانده باشند و زحمتى براى بدست آوردن ميوه آن نكشيده باشند پس آيا سزاوار نيست كه شكر نعمتهاى چنين خداوند بخشنده مهربانى را بجا آورند و غير او را ستايش ننمايند و آيا سزاوار است كه شكر نكنند با چنين نعمتهاى بى‌زحمتى كه براى آنها تهيّه فرموده و بايد بدانند همانطور كه از زمين مرده نباتات زنده را بوجود آورد بوسيله باران ميتواند از خاك مرده حيوانات زنده را بيرون آورد بوسيله بارانيكه حكم منى را دارد در جذب ذرّات متفرّقه از ابدان پوسيده شده در خاك كه مكرّر ذكر شده است و افاضه روح بآن و از حضرت سجاد يا حسرة العباد بطريق اضافه براى افاده اختصاص آن به بندگان نقل قرائت شده است.

إِن‌ كانَت‌ إِلاّ صَيحَةً واحِدَةً فَإِذا هُم‌ خامِدُون‌َ «29»

نبود مگر يك‌ صيحه‌ ‌پس‌ بناگاه‌ تمام‌ ‌آنها‌ خاموش‌ شدند.

عذابهايي‌ ‌که‌ ‌بر‌ امم‌ سابقه‌ نازل‌ ميشد بسا ‌به‌ مقتضاي‌ حكمت‌ مدّتي‌ طول‌ ميكشيد مثل‌ قوم‌ نوح‌ ‌که‌ مدّتي‌ ساخت‌ كشتي‌ ميكرد ‌تا‌ آب‌ ‌از‌ آسمان‌ باريد و ‌از‌ زمين‌ جوشيد ‌تا‌ ‌آنها‌ هلاك‌ شدند و مثل‌ عاد ‌که‌ ميفرمايد باد ‌را‌ سَخَّرَها عَلَيهِم‌ سَبع‌َ لَيال‌ٍ وَ ثَمانِيَةَ أَيّام‌ٍ حُسُوماً الحاقّة 7 و مثل‌ ثمود فَقال‌َ تَمَتَّعُوا فِي‌ دارِكُم‌ ثَلاثَةَ أَيّام‌ٍ ذلِك‌َ وَعدٌ غَيرُ مَكذُوب‌ٍ و مثل‌ قوم‌ لوط ‌که‌ ميفرمايد إِن‌َّ مَوعِدَهُم‌ُ الصُّبح‌ُ أَ لَيس‌َ الصُّبح‌ُ بِقَرِيب‌ٍ هود آيه 83 و ‌غير‌ اينها و لكن‌ اينها آني‌ مهلت‌ نداشتند ‌که‌ ميفرمايد:

إِن‌ كانَت‌ إِلّا صَيحَةً واحِدَةً ‌که‌ گفتند صيحة جبرئيل‌ ‌بود‌ دم‌ دروازه شهر.

فَإِذا هُم‌ خامِدُون‌َ خمود خاموشي‌ ‌است‌ يك‌ مرتبه‌ خاموش‌ شدند و كلمه اذا بناگاه‌ ‌است‌ ‌يعني‌ بدون‌ مهلت‌ چنانچه‌ قوم‌ شعيب‌ ‌هم‌ بصيحه‌ هلاك‌ شدند ‌که‌ مي‌‌-‌ فرمايد وَ أَخَذَت‌ِ الَّذِين‌َ ظَلَمُوا الصَّيحَةُ فَأَصبَحُوا فِي‌ دِيارِهِم‌ جاثِمِين‌َ هود آيه 96 و تعجب‌ ندارد ‌که‌ تمام‌ ‌آنها‌ ‌به‌ يك‌ صيحه‌ هلاك‌ شوند بلكه‌ تمام‌ آنچه‌ ‌در‌ آسمانها و زمين‌ هستند ‌به‌ يك‌ صيحه‌ هلاك‌ شوند چنانچه‌ ميفرمايد وَ نُفِخ‌َ فِي‌ الصُّورِ فَصَعِق‌َ مَن‌ فِي‌ السَّماوات‌ِ وَ مَن‌ فِي‌ الأَرض‌ِ إِلّا مَن‌ شاءَ اللّه‌ُ ثُم‌َّ نُفِخ‌َ فِيه‌ِ أُخري‌ فَإِذا هُم‌ قِيام‌ٌ يَنظُرُون‌َ زمر آيه 68 و تمام‌ اينها ‌در‌ جنب‌ قدرت‌ حق‌ مساوي‌ ‌است‌ بمجرّد اراده‌

جلد 15 - صفحه 68

تحقق‌ پيدا ميكند ‌از‌ امر قيامت‌ و حشر جميع‌ خلائق‌ مشكلتر ‌در‌ نظر ‌ما چيزي‌ نيست‌ و ميفرمايد وَ ما أَمرُ السّاعَةِ إِلّا كَلَمح‌ِ البَصَرِ أَو هُوَ أَقرَب‌ُ نحل‌ آيه 79 وَ ما أَمرُنا إِلّا واحِدَةٌ كَلَمح‌ٍ بِالبَصَرِ قمر آيه 50 و مكرّر بيان‌ كرده‌ايم‌ ‌که‌ افعال‌ الهي‌ احتياج‌ ‌به‌ مقدّمات‌ زيادي‌ ندارد مثل‌ افعال‌ عباد نيست‌ ‌که‌ بايد اوّل‌ تصوّر كند سپس‌ تصديق‌ بفائده ‌آن‌ ‌پس‌ عزم‌ سپس‌ جزم‌ ثم‌ّ حركت‌ عضلات‌ پنج‌ مقدّمه‌ بلكه‌ بمجرّد اراده‌ ‌که‌ علم‌ ‌به‌ صلاح‌ ‌باشد‌ ايجاد ميفرمايد ‌که‌ تعبير ‌به‌ مشيّت‌ ميكنيم‌ ‌ما شاء اللّه‌ ‌کان‌ و ‌ما ‌لم‌ يشأ ‌لم‌ يكن‌ و ‌از‌ ‌اينکه‌ جهت‌ گفتند خلقت‌ الاشياء بالمشية و المشية بنفسها.

(آیه 29)- سپس می‌افزاید: «تنها یک صیحه آسمانی تحقق یافت، صیحه‌ای تکان دهنده و مرگبار، ناگهان همگی خاموش شدند»! (إِنْ کانَتْ إِلَّا صَیْحَةً واحِدَةً فَإِذا هُمْ خامِدُونَ).

یک صیحه، آن هم در یک لحظه زود گذر، بیش نبود، فریادی بود که همه فریادها را خاموش کرد، و تکانی بود که همه را بی‌حرکت ساخت!

بسوزند چوب درختان بی‌بر سزا خود همین است مر بی‌بری را!