آیه 25 سوره نحل

لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ أَلا ساءَ ما يَزِرُونَ «25»

لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ: عاقبت امر ايشان چون اين كار را كردند، اين شد كه بار برداشتند و زرهاى كفر خود را بتمامى و كمال در روز رستخيز. وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ‌: و برداشتند بعضى گناهان آنانكه گمراه مى‌نمودند ايشان را از راه مستقيم و طريق حق. بِغَيْرِ عِلْمٍ‌: در حالتى كه نمى‌دانستند تابعان كه متبوعان ايشان گمراهند. مراد آنست كه اين كفار هم عقوبت كفر خود را خواهند كشيد بتمام، و هم حصه تسبب و گمراه كردن ديگران.

تنبيه: آيه عام است نسبت به تمام گمراه كنندگان، لذا فرمود پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم‌ «1»:

من سنّ سنّة سيّئة فله وزرها و وزر من عمل بها الى يوم القيمة من غير ان ينقص من وزره شى‌ء.

هر كه روش بدى را وضع كند، وزر و وبال او و هر كه به آن عمل كند تا روز قيامت بر آن بانى باشد بدون اينكه از عقوبت او چيزى كم شود.

ايضا در مجمع‌ «2»- قال ايّما داع دعا الى الهدى فاتبع فله مثل اجورهم‌

«1» صحيح مسلم، كتاب العلم، باب «من سنّ سنّة حسنة»، حديث اوّل (با اندكى تفاوت)- بحار الانوار، جلد 71، باب 72، حديث 5 و 6.

«2» مجمع البيان جلد 3، صفحه 356.

جلد 7 - صفحه 187

من غير ان ينقص من اجورهم شيئا و ايما داع دعا الى ضلالة فاتّبع عليه فانّ عليه مثل اوزار من اتّبعه من غير ان ينقص من اوزارهم شيئا.

فرمود پيغمبر مكرم: هر داعى كه بخواند به هدايتى، پس پيروى كنند، براى او است مثل اجر آنها بدون نقصان چيزى از اجر آنها؛ و هر داعى كه بخواند و دعوت كند به گمراهى، پس پيروى نمايند، بر او است مثل عقوبت آنان بدون كمى چيزى از عقوبت ايشان.

نكته: فايده قيد بغير علم دلالت است بر آن كه نادانى پيروان و ندانستن آنان، گمراهى متبوعان را عذر نمى‌شود در رفع عذاب، زيرا بر اتباع و تابعين واجب است تفحص و بحث كنند تا تميز دهند محق را از مبطل، و به صرف دعوتى، پيروى ننمايند.

أَلا ساءَ ما يَزِرُونَ‌: آگاه باشيد كه بد بارى است آنچه برداشتند و مى‌كشند از عقوبت گمراهى خود و گمراه كردن ديگران.

على بن ابراهيم قمى‌ «1» قدس اللّه سره در اين آيه فرمايد: آنان كه غصب كردند حق امير المؤمنين عليه السّلام را، حمل كنند گناهان خود را و گناهان هر كه اقتدا به آنها نموده.

و از فرمايش حضرت صادق عليه السّلام است كه‌ «2»: قسم به خدا نريزد شاخى از خون، و نه زدن عصائى به عصائى، و نه غصب فرج حرامى، و نه گرفتن مال حرامى، مگر وزر آنها در اعناق آن دو نفر باشد، بدون نقصانى از اوزار عاملين چيزى.

وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قالُوا أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ «24» لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ أَلا ساءَ ما يَزِرُونَ «25» قَدْ مَكَرَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَأَتَى اللَّهُ بُنْيانَهُمْ مِنَ الْقَواعِدِ فَخَرَّ عَلَيْهِمُ السَّقْفُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ أَتاهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَيْثُ لا يَشْعُرُونَ «26» ثُمَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ يُخْزِيهِمْ وَ يَقُولُ أَيْنَ شُرَكائِيَ الَّذِينَ كُنْتُمْ تُشَاقُّونَ فِيهِمْ قالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ إِنَّ الْخِزْيَ الْيَوْمَ وَ السُّوءَ عَلَى الْكافِرِينَ «27» الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا السَّلَمَ ما كُنَّا نَعْمَلُ مِنْ سُوءٍ بَلى‌ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «28»

فَادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ «29»

ترجمه‌

و چون گفته شود بآنها چه چيز نازل كرد پروردگار شما گويند افسانه‌هاى پيشينيان‌

تا بردارند بارهاى گناهشان را بتمامى روز قيامت و پاره‌اى از گناهان آنانكه گمراه ميكنند آنها را از بى‌دانشى آگاه باشيد بد است آنچه بدوش بر ميدارند

بتحقيق مكر كردند آنانكه بودند پيش از آنها پس آمد فرمان خدا بناى آنها را از پايه‌ها پس فرود آمد بر آنها سقف از بالاسرشان و آمد آنها را عذاب از آنجا كه نميدانستند

پس روز قيامت خوار ميكند آنها را و ميگويد كجايند انبازان من كه بوديد ستيزه ميكرديد در آنها گويند آنانكه داده شدند دانش را همانا خوارى امروز و بدى براى كافران است‌

آنانكه قبض روح ميكنند آنها را ملائكه با آنكه ستم كارانند بخودهاشان پس آورند پيش تسليم را كه نبوديم ما آنكه بجا آوريم هيچ بدى را آرى همانا خدا دانا است بآنچه بوديد كه بجا مى‌آورديد

پس در آئيد از درهاى جهنّم جاودانيان در آن پس هر آينه بد است آرامگاه تكبّر كنندگان..

جلد 3 صفحه 280

تفسير

- وقتى مردمان منصف آيات قرآن را از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و مسلمانان ميشنيدند و تعجّب ميكردند از طرز و اسلوب و فصاحت و بلاغت آن و بكفّار قريش ميگفتند اين چه كلامى است كه پروردگار شما نازل فرموده و از عهده بشر آوردن مانند آن خارج است آنها در جواب از روى تكبّر و عناد ميگفتند سخنان پريشان و افسانه‌هاى پيشينيان مانند اسكندر نامه و رستم نامه است و اين سخن براى آنها نتيجه‌اى نداشت جز آنكه علاوه بر بار گناهان خودشان كه بايد بدوش بكشند بدون نقص در روز قيامت قسمتى از گناهان كسانى را هم كه براى نادانيشان باين سخن آنها گمراه شدند بايد بدوش بكشند چون عقلا و شرعا كسانيكه سبب معصيت و گمراهى ديگران شوند با آنها در گناه شريكند به اين معنى كه بمقدار گناه عملى كه از معصيت كار صادر شده در نامه عمل كسانيكه سبب معصيت شده‌اند ثبت خواهد شد بدون آنكه از گناه صاحب معصيت كم شود و همچنين است حال كسانيكه موجب شدند كه عمل خيرى از كسانى صادر شود آنها هم شريكند با اينها بدون آنكه چيزى از ثواب آن عمل خير براى عاملش كم شود و به اين معنى رواياتى در مجمع و غيره از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل شده است و اين در صورتى است كه گمراه شدگان تقصير نموده باشند در طلب علم و بدون دقت و نظر و تحقيق قول گمراه كنندگان را قبول كرده باشند به بى‌دانشى و الا معذورند ولى كسانيكه جد و جهد نمايند در طلب حقّ خداوند راه هدايت را بآنها ارائه خواهد داد پس اگر بضلالت باقى بمانند معلوم است كه در طلب كوتاهى نموده‌اند اين حال گناهانى است كه از گمراه شدگان باغواء گمراه كنندگان سر ميزند و اما گناهانى كه از آنها بدون اين سبب سر ميزند مربوط باينها نيست بلكه مخصوص بخودشان است و بلحاظ اين نكته كلمه من تبعيضيه ذكر شده است و البته گناهى را كه سايرين لذتش را برده‌اند شخص بدوش بكشد بد بارى است كه بدوش كشيده و در بعضى روايات حاملان بار گناه بكسانيكه غصب خلافت امير المؤمنين عليه السّلام را نمودند و گمراه شدگان باتباع آنها تفسير شده است و هر خون ناحقّ و فتنه و فساد و غضب فرج و مالى كه محقّق شود گناهش را براى آن دو نفر اثبات فرموده‌اند بدون آنكه از گناه اهل عالم چيزى كم شود و كسانيكه با خدا و پيغمبرانش مكر و حيله نمودند

جلد 3 صفحه 281

از اقوام سابقه خداوند همان نقشه‌اى را كه كشيده بودند بخدعه در مقابل دعوت انبياء مانند بنائى كه از پى و بن كنده شود بر سر آنها خراب فرمود و در نتيجه همان نقشه كشى و مكر و خدعه ذليل و خوار و هلاك شدند كه بهيچ وجه احتمال نميدادند و تصوّر نميكردند كه از اين راه معذّب شوند علاوه بر اين روز قيامت خوار و ذليل و رسوا فرمايد خداوند آنها را و ميفرمايد كجايند بتهائيكه شريك من قرار داده بوديد و با اهل ايمان و پيغمبران من بر سر آنها مخالفت و منازعت و مخاصمت مينموديد و انبياء و ائمه و علماء كه داعيان بتوحيد بودند براى شماتت و مزيد اهانت آنها ميگويند امروز روز رسوائى و ذلت و خوارى و عذاب اين كافران است كه بحال كفر و ظلم بنفس از دنيا رفتند و ملائكه عذاب از اعوان ملك الموت آنها را قبض روح نمودند به اين كه خودشان را بدست خودشان مستحق عذاب دائم نموده بودند پس آنها از در تسليم و انقياد بيرون آيند و از نهايت وحشت منكر شوند اعمال بد خودشان را ولى ديگر فائده ندارد جواب از طرف داعيان بتوحيد ميرسد بآنها بلى دروغ ميگوئيد خدا ميداند كه چه كارهاى بدى ميكرديد از بت پرستى و تكذيب انبياء و ائمه هدى و بمجازات خواهيد رسيد پس وارد شويد هر دسته‌اى از درى از درهاى جهنّم كه مخصوص بآن دسته است براى اقامت دائمى و بد است آرامگاه كسانيكه تكبّر نمودند از قبول اوامر انبياء و ائمه و علماء كه داعيان الى اللّه بودند در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه فرمود هر كس براى خود برترى بر ديگرى بيند او از متكبّران است شخصى عرض كرد كسى ديگرى را مشغول بگناهى بيند و خود را برتر از او داند براى آنكه از آن گناه محفوظ مانده فرمود هيهات هيهات شايد خداوند آن گناهكار را آمرزيد و او تكليفش معلوم نشد و موقوف بحساب گرديد چنانچه سحره در قصّه حضرت موسى فورا آمرزيده شدند و ساير اهل ايمان تعيين تكليفشان موقوف بحساب بود.

جلد 3 صفحه 282

لِيَحمِلُوا أَوزارَهُم‌ كامِلَةً يَوم‌َ القِيامَةِ وَ مِن‌ أَوزارِ الَّذِين‌َ يُضِلُّونَهُم‌ بِغَيرِ عِلم‌ٍ أَلا ساءَ ما يَزِرُون‌َ «25»

‌براي‌ اينكه‌ حمل‌ كنند بارهاي‌ سنگين‌ ‌خود‌ بالتمام‌ روز قيامت‌ و نيز حمل‌ ميكنند ‌از‌ بارهاي‌ سنگين‌ كساني‌ ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ گمراه‌ كردند بدون‌ علم‌ آگاه‌ باشند بد ‌است‌ آنچه‌ ‌بر‌ ‌خود‌ بار ميكنند (ليحملوا) متعلق‌ ‌است‌ بآيه‌ قبل‌ ‌که‌ ‌در‌ جواب‌ ساير مشركين‌ گفتند (اساطير الاولين‌) (اوزارهم‌) وزر بار سنگين‌ ‌است‌ و ‌در‌ آيات‌ شريفه‌ اطلاق‌ ‌بر‌ معاصي‌ و اخلاق‌ رذيله‌ و عقائد فاسده‌ ميشود ‌که‌ عقوبت‌ و عذاب‌ ‌هر‌ يك‌ طاقت‌ فرسا و قدرت‌ ‌بر‌ تحمل‌ ندارد، و وزير ‌را‌ وزير گفتند ‌براي‌ اينست‌ ‌که‌ يك‌ قسمت‌ مشاق‌ مملكت‌ ‌که‌ ‌در‌ عهده‌ سلطان‌ ‌است‌ تحمل‌ ميكند و اعانت‌ مينمايد، و ‌او‌ زار مشركين‌ بسيار ‌است‌ ‌از‌ كفر و شرك‌ و ظلم‌ و تعدي‌ و اعمال‌ سيئه‌ و اخلاق‌ فاسده‌ ‌که‌ مورث‌ أشد عذابها ‌در‌ قيامت‌ و بليات‌ ‌در‌ دنيا ميشود تمام‌ اينها ‌را‌ ‌بر‌ ‌خود‌ حمل‌ كردند ‌که‌ مفاد كلمه‌ (كامله‌) ‌است‌ بنحوي‌ ‌که‌ ‌از‌ كوچكترين‌ ‌آنها‌ خلاصي‌ و نجات‌ ندارند (يَوم‌َ القِيامَةِ) ‌اينکه‌ جمله‌ دلالت‌ ندارد ‌بر‌ اينكه‌ ‌در‌ ‌غير‌ يوم القيامة عقوبت‌ و عذابي‌ نداشته‌ باشند، بلكه‌ ‌در‌ دنيا ببليات‌ مبتلا ميشوند و ‌در‌ عالم‌ برزخ‌ ‌هم‌ معذب‌ هستند بلي‌ عقوبت‌ كامل‌ و عذاب‌ دائم‌ فرداي‌ قيامت‌ ‌است‌ وَ مِن‌ أَوزارِ الَّذِين‌َ يُضِلُّونَهُم‌ البته‌ عقوبت‌ كساني‌ ‌که‌ اينها اضلال‌ كردند بدون‌ اينكه‌ خردلي‌ ‌از‌ عذاب‌ ضالين‌ كم‌ شود مطابقش‌ ‌بر‌ اضلال‌ كننده‌ هست‌

(‌من‌ سن‌ سنة حسنة ‌کان‌ ‌له‌ اجرها و اجر ‌من‌ عمل‌ بها ‌الي‌ يوم القيمة و ‌من‌ سن‌ سنة سيئة ‌کان‌ ‌له‌ وزرها و وزر ‌من‌ عمل‌ بها ‌الي‌ يوم القيامة)

‌في‌ الحديث‌.

(تنبيه‌) كساني‌ ‌که‌ غصب‌ خلافت‌ كردند علاوه‌ ‌از‌ عقوبات‌ ‌خود‌ عقوبات‌ بني‌ اميه‌ و بني‌ العباس‌ و تمام‌ اهل‌ تسنن‌ و تمام‌ ظلمها ‌که‌ ‌در‌ اسلام‌ ‌شده‌ و خونهايي‌ ‌که‌ بناحق‌ ريخته‌ ميشود و معاصي‌ ‌که‌ ‌از‌ فساق‌ و فجار سرميزند، بلكه‌ عقوبت‌ كفار ‌از‌ يهود

جلد 12 - صفحه 108

و نصاري‌ و غيرهم‌ ‌را‌ دارند، زيرا ‌اگر‌ حق‌ بذي‌ الحق‌ داده‌ ‌شده‌ ‌بود‌ همان‌ انتظاري‌ ‌که‌ داريم‌ ‌پس‌ ‌از‌ ظهور حضرت‌ بقية اللّه‌ ‌که‌ زمين‌ پر ‌از‌ عدل‌ و داد شود ائمه‌ اطهار انجام‌ داده‌ بودند (بِغَيرِ عِلم‌ٍ) ‌از‌ روي‌ جهالت‌ و حماقت‌ و عناد و عصبيت‌ (أَلا ساءَ ما يَزِرُون‌َ) بدي‌ ‌اينکه‌ حمل‌ اوزار واضح‌ و روشن‌ ‌است‌.

]

(آیه 25)- این آیه نتیجه اعمال این کوردلان را چنین بیان می‌کند: «اینها باید

ج2، ص562

روز رستاخیز هم بار گناهان خود را بطور کامل بر دوش بکشند و هم سهمی از گناهان کسانی را که بخاطر جهل گمراه کرده‌اند»! (لِیَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ کامِلَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِینَ یُضِلُّونَهُمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ).

«بدانید آنها بدترین و زر و مسؤولیت را بر دوش می‌کشند» (أَلا ساءَ ما یَزِرُونَ).

چرا که گاهی گفتار آنها سبب گمراهی هزاران نفر می‌شود، چقدر دشوار است که انسان هم بار گناهان خود را بر دوش کشد و هم سهمی از گناهان هزاران نفر دیگر را، و هرگاه سخنان گمراه کننده آنها باقی بماند و سر چشمه گمراهی نسلها شود بار آنها نیز بر دوششان سنگینی می‌کند!