آیه 21 سوره زخرف

أَمْ آتَيْناهُمْ كِتاباً مِنْ قَبْلِهِ فَهُمْ بِهِ مُسْتَمْسِكُونَ «21»

أَمْ آتَيْناهُمْ‌: آيا داده‌ايم ايشان را، كِتاباً مِنْ قَبْلِهِ‌: كتابى پيش از رسول كه ناطق بوده باشد به صحت مدعاى ايشان، فَهُمْ بِهِ مُسْتَمْسِكُونَ‌: پس ايشان به آن كتاب تمسك كنندگان باشند و به آن احتجاج آرندگان، و مقرر است كتابى كه مشتمل بر اين مدعا باشد به هيچ كس نيامده، پس ايشان بر مدعاى خود بى‌دليلند بلكه صرف تقليد باشد.

أَمْ آتَيْناهُمْ كِتاباً مِنْ قَبْلِهِ فَهُمْ بِهِ مُسْتَمْسِكُونَ «21» بَلْ قالُوا إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى‌ أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلى‌ آثارِهِمْ مُهْتَدُونَ «22» وَ كَذلِكَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلاَّ قالَ مُتْرَفُوها إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى‌ أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلى‌ آثارِهِمْ مُقْتَدُونَ «23» قالَ أَ وَ لَوْ جِئْتُكُمْ بِأَهْدى‌ مِمَّا وَجَدْتُمْ عَلَيْهِ آباءَكُمْ قالُوا إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ كافِرُونَ «24» فَانْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ «25»

ترجمه‌

يا داديم بآنها كتابى پس آنها بآن چنگ زنندگانند

بلكه گفتند همانا ما يافتيم پدرانمان را بر طريقه‌اى و همانا ما بر اثرهاى قدمشان راه يافتگانيم‌

و همچنين نفرستاديم پيش از تو در بلدى بيم دهنده‌ئى را مگر آن كه گفتند متنعّمانش همانا ما يافتيم پدرانمان را بر طريقه‌اى و همانا ما بر اثرهاى قدمشان پيروى كنندگانيم‌

گفت آيا و اگر چه آورده باشم نزد شما چيزى را كه هدايت كننده‌تر باشد از آنچه يافتيد بر آن پدرانتان را گفتند همانا ما بآنچه فرستاده شديد بآن كافرانيم‌

پس انتقام كشيديم از آنها پس بنگر چگونه بود انجام كار تكذيب كنندگان.

تفسير

خداوند متعال در تعقيب مقال اهل شرك مكّه كه ملائكه را دختران خدا خوانده بودند و در آيات سابقه براى ردّ آنها خدا فرموده بود آيا در وقت خلقت ملائكه آنها حاضر و ناظر بودند كه بدانند ملائكه دخترند ميفرمايد يا ما براى آنها كتابى ارسال نموده بوديم پيش از قرآن كه در آن كتاب اين معنى ذكر شده باشد تا مستمسك براى آنها باشد و بآن استدلال بر مدّعاى خودشان‌

جلد 4 صفحه 599

نمايند نه چنين است بلكه گفتند ما يافتيم پدران خود را ثابت بر طريقه مستمرّه‌اى و ما از آنها پيروى و متابعت مينمائيم و بهدايت پيشينيان خودمان مهتدى و راه يافته ميباشيم و اين تقليد و تبعيّت كور كورانه بدون منطق و دليل اختصاص باينها ندارد پيش از تو هم اى پيغمبر خاتم هيچ پيغمبر بيم دهنده از عذاب خدا را ما در بلدى از بلاد نفرستاديم مگر آنكه رؤساء و ثروت‌مندان و شهوت پرستان آنها مانند اينها گفتند ما از دين پدران خودمان دست برنميداريم و آن پيغمبر در جواب فرمود و اگر چه دينى كه من آورده‌ام براى شما بهتر و بهدايت نزديكتر از دين پدرانتان باشد آنها گفتند ما اصلا منكر دين شما كه توحيد خدا است ميباشيم و پس از آنكه معلوم شد سرگرمى بلذائذ دنيا و تعصّب بيجا و غرور و نخوت ناروا آنها را بكلّى از تحصيل حقّ و حقيقت و فكر در طريق معرفت منصرف نموده و حاضر نيستند قدمى از اين راه را بپيمايند ما باقسام و انواع مختلف از آنها انتقام كشيديم و بعذابهاى گوناگونشان معذّب نموديم پس بنگر كه چگونه بود عاقبت امر تكذيب كنندگان پيغمبران گذشته و بدانكه تكذيب كنندگان تو را هم ما بسزاى اعمالشان خواهيم رسانيد و بعضى بجاى قال او لو جئتكم قل او لو جئتكم قرائت نموده‌اند و بنابر اين حكايت امر خدا است به پيغمبر سابق يا خطاب به پيغمبر ما كه در جواب كفّار معاصر خود بفرمايد و تعبير بأهدى با آنكه دين پدران آنها بهيچ وجه موجب هدايت نبوده از باب مماشاة و اشاره باين نكته است كه اگر فرضا دين سابق حقّ باشد و دين بهترى بيايد شرط عقل قبول دين لاحق است كه بهدايت نزديكتر باشد چه رسد بجائيكه دين قديم بكلّى باطل و از هدايت دور باشد.

أَم‌ آتَيناهُم‌ كِتاباً مِن‌ قَبلِه‌ِ فَهُم‌ بِه‌ِ مُستَمسِكُون‌َ «21»

آيا داديم‌ ‌به‌ ‌آنها‌ كتابي‌ ‌که‌ ‌از‌ پيش‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ قرآن‌ ‌باشد‌ ‌پس‌ ‌آنها‌ بآن‌ كتاب‌ تمسك‌ مي‌كنند و استمساك‌ مي‌نمايند.

كدام‌ كتب‌ سماوي‌ و صحف‌ انبياء سلف‌ ‌به‌ ‌اينکه‌ معني‌ دلالت‌ دارد ‌که‌ مدرك‌ ‌آنها‌ ‌باشد‌ بالاخص‌ مشركين‌ حجاز ‌که‌ نه‌ معتقد بموسي‌ هستند و تورات‌ ‌او‌ و نه‌ بداود و زبور ‌او‌ و نه‌ ‌به‌ عيسي‌ و انجيل‌ ‌او‌ و نه‌ ‌از‌ صحف‌ انبياء قبل‌ چيزي‌ ‌در‌ دست‌ دارند تمام‌ مدرك‌ ‌آنها‌ شيطان‌ ‌است‌.

توضيح‌ كلام‌: ‌ما قطع‌ نظر ‌از‌ قرآن‌ مجيد هيچگونه‌ مدركي‌ ‌از‌ انبياء سلف‌ نداريم‌ زيرا انبياء قبل‌ ‌از‌ موسي‌ نه‌ دليلي‌ ‌بر‌ نبوت‌ و رسالت‌ ‌آنها‌ هست‌ و نه‌ معجزه‌اي‌ ‌از‌ ‌آنها‌ ‌در‌ دست‌ هست‌ و نه‌ كتابي‌ و اما موسي‌ ‌اگر‌ چه‌ يهود و نصاري‌ معتقد هستند و عيسي‌ ‌را‌ نصاري‌ و كتبي‌ بنام‌ تورات‌ و عهد قديم‌ و بنام‌ انجيل‌ و عهد جديد ‌در‌ دست‌ دارند لكن‌ ‌از‌ همين‌ كتب‌ ‌آنها‌ رد ‌آنها‌ و كذب‌ ‌اينکه‌ كتب‌ ثابت‌ مي‌شود زيرا سه‌ مرتبه‌ تورات‌ موسي‌ ‌از‌ ‌بين‌ رفته‌ و مشركين‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌بين‌ بردند و ‌از‌ انجيل‌ ‌اينکه‌ چهار انجيل‌ ‌آنها‌ ‌هر‌ يك‌ تكذيب‌ ديگر مي‌كند بعلاوه‌ مشتمل‌ ‌بر‌ يك‌ كفرياتي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌خود‌ دليل‌ ‌بر‌ بطلان‌ ‌خود‌ ‌است‌ و تفصيل‌ ‌اينکه‌ دعوي‌ ‌را‌ ‌ما ‌در‌ مجلد اول‌ كلم‌ الطيب‌ ‌در‌ بحث‌ نبوت‌ خاصه‌ بيان‌ كرده‌ايم‌ مراجعه‌ فرمائيد.

أَم‌ آتَيناهُم‌ كِتاباً مِن‌ قَبلِه‌ِ استفهام‌ انكاري‌ ‌است‌ ‌يعني‌ همچه‌ كتابي‌ ‌ما نفرستاديم‌ و هيچ‌ نبيي‌ و رسولي‌ همچه‌ خبري‌ نداده‌ ‌که‌ ملائكه‌ اناث‌ و دختران‌ ‌خدا‌ هستند و بايد عبادت‌ ‌آنها‌ و ساير آلهه ‌آنها‌ ‌را‌ نمود فَهُم‌ بِه‌ِ مُستَمسِكُون‌َ ‌که‌ اينها مدرك‌ ‌خود‌ قرار دهند.

]

(آیه 21)- در این آیه به دلیل دیگری که ممکن است آنها به آن استدلال کنند اشاره کرده، می‌گوید: «یا این که ما کتابی را پیش از این کتاب به آنها داده‌ایم و آنها به آن تمسّک می‌جویند»؟! (أَمْ آتَیْناهُمْ کِتاباً مِنْ قَبْلِهِ فَهُمْ بِهِ مُسْتَمْسِکُونَ).

یعنی آنها برای اثبات این ادعا باید یا به دلیل عقل متمسک شوند، یا به نقل، در حالی که نه دلیلی از عقل دارند، و نه دلیلی از نقل، تمام دلائل عقلی دعوت به توحید می‌کند، و همه انبیا و کتب آسمانی نیز دعوت به توحید کردند.