آیه 17 سوره ص

اصْبِرْ عَلى‌ ما يَقُولُونَ وَ اذْكُرْ عَبْدَنا داوُدَ ذَا الْأَيْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ «17»

اصْبِرْ عَلى‌ ما يَقُولُونَ‌: صبر نما بر آنچه مى‌گويند از تكذيب و استهزاء تا وقتى كه امر به قتال نازل شود، وَ اذْكُرْ عَبْدَنا داوُدَ: و ياد نما بنده ما را داود عليه السلام، ذَا الْأَيْدِ: صاحب قوت بود در دين، تحمّل اداى رسالت و نبوت، يا در عبادت، چه نصف شب را به عبادت و يكروز در ميان روزه مى‌داشت، و اين اشد است از روزه تمام دهر، زيرا عادت شده چندان سختى ندارد. يا در حرب دشمنان غالب شدى، قوتش به مرتبه‌اى كه سنگى به يكى زدى از پشتش درآمده به ديگرى خورده او را نيز هلاك نمودى، و هر شب سى و شش هزار نفر به گرد كرسى او طعام مى‌خوردند. إِنَّهُ أَوَّابٌ‌: بدرستى كه داود بسيار رجوع كننده بود از مكروهات و بازگردنده بود به مرضات.

ديگر از عطاى نعم:

وَ قالُوا رَبَّنا عَجِّلْ لَنا قِطَّنا قَبْلَ يَوْمِ الْحِسابِ «16» اصْبِرْ عَلى‌ ما يَقُولُونَ وَ اذْكُرْ عَبْدَنا داوُدَ ذَا الْأَيْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ «17» إِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبالَ مَعَهُ يُسَبِّحْنَ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِشْراقِ «18» وَ الطَّيْرَ مَحْشُورَةً كُلٌّ لَهُ أَوَّابٌ «19» وَ شَدَدْنا مُلْكَهُ وَ آتَيْناهُ الْحِكْمَةَ وَ فَصْلَ الْخِطابِ «20»

ترجمه‌

و گفتند پروردگارا زودتر برسان بما قسمت ما را پيش از روز شمار

صبر كن بر آنچه ميگويند و ياد كن بنده ما داود صاحب قوّت را همانا او بود بازگشت كننده‌

همانا ما رام كرديم كوهها را كه با او تسبيح ميگفتند بشبانگاه و اوّل روز

و پرنده‌ها را با آنكه جمع شده بودند هر يك براى او بازگشت كننده‌

و محكم كرديم پادشاهى او را و داديم باو علم شريعت و قطع خصومت را

تفسير

خداوند متعال باز نقل فرموده مقال كفار مكه را كه بر سبيل استهزاء ميگفتند خدايا قسط و قسمت و- نصيب ما را از عذابى كه ما را محمّد صلى اللّه عليه و اله از آن ميترساند پيش از روز قيامت بما برسان چنانچه در معانى از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده و خداوند در اينمقام امر فرموده است حبيب خود را بصبر بر اقوال‌

جلد 4 صفحه 462

بيهوده آنها و تذكّر پيدا كردن بر احوال انبياء عظام كه خداوند چه مقاماتى بايشان عطا فرمود در نتيجه صبر بر عبادت و اطاعت و تحمّل ناملايمات كه از آن جمله حضرت داود عليه السّلام بود كه داراى قوّت و نعمت بود چون يد كه ايد جمع آنست در كلام عرب بمعناى قوت و نعمت استعمال ميشود چنانچه در توحيد از امام باقر عليه السّلام نقل شده در اين آيه و نيز بسيار رجوع مينمود بطلب رضاى الهى براى قوّتش در دين و زياد دعا ميكرد و يك روز روزه ميگرفت و يكروز افطار مينمود و از نصف شب بر ميخاست چنانچه نقل نموده‌اند و خداوند كوهها را مسخّر او فرموده بود كه هر شب و صبح با او مشغول بتسبيح و تقديس خدا ميشدند و بتبع او ذكر ميگفتند و پرندگان از آشيانه‌هاى خودشان گرد او جمع ميشدند و هر يك بنغمه خود رجوع بتسبيح الهى نموده از او جواب گوئى ميكردند و خداوند سلطنت او را قوت و عظمت داد بهيبت و شوكت و نصرت و كثرت جنود و امراء خيرخواه و دود و بالاتر از همه آنكه خداوند تعالى علم دين و حكمت در آئين و قوه تشخيص حق از باطل و فصل خصومت بين مدعى و منكر را باو عنايت فرموده بود كه بسهولت ميتوانست حق را بذى حق برساند و نزاع را خاتمه دهد و بعضى گفته‌اند مراد از فصل الخطاب آنستكه سخن را طورى ادا ميفرمود كه بر شنونده اشتباه نميشد و در عيون از امام رضا عليه السّلام نقل نموده كه مراد از فصل الخطاب معرفت لغات است و در جوامع از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده كه مراد علم بقاعده موضوعه براى دادرسى است كه مدّعى بايد اقامه بيّنه نمايد و منكر قسم بخورد و بنظر حقير برگشت تمام معانى بآنستكه طورى حكم ميفرمود كه همه ميفهميدند حكم بحق نموده و اشتباه نميكردند و او بزبان همه آشنا بود و بر مقاصدشان بخوبى مطّلع ميشد و در هر حال اخبار بسيارى وارد شده كه خداوند بائمه ما عليهم السلام هم حكمت و فصل الخطابرا عنايت فرموده است و بعضى گفته‌اند مقصود از تسبيح كوهها با حضرت داود آنستكه وقتى او با آن صوت حسن در كوهپايه تلاوت زبور ميفرمود كوهها جواب گوئى از او مينمودند و بر حسن آن مى‌افزود و شمه‌اى از اينمعانى در سور سابقه ذكر شده است.

جلد 4 صفحه 463

اصبِر عَلي‌ ما يَقُولُون‌َ وَ اذكُر عَبدَنا داوُدَ ذَا الأَيدِ إِنَّه‌ُ أَوّاب‌ٌ «17»

صبر كن‌ ‌بر‌ آنچه‌ ميگويند و ياد كن‌ بنده ‌ما ‌را‌ داود ‌که‌ صاحب‌ قوه‌ و قدرت‌ ‌بود‌ بدرستي‌ ‌که‌ ‌او‌ بسوي‌ ‌ما رجوع‌ ميكرد.

اصبِر عَلي‌ ما يَقُولُون‌َ صبر ‌بر‌ تحمل‌ اذيت‌هاي‌ قوم‌ و جسارت‌ هاي‌ ‌آنها‌ و اينكه‌ ‌در‌ مقام‌ تلافي‌ و مخاصمه‌ نباش‌ ‌که‌ دارد حضرتش‌ خاكروبه‌ و شكمبه شتر ‌بر‌ سرش‌ مي‌ريختند ‌خود‌ ‌را‌ تكان‌ ميداد و هيچ‌ نميگفت‌ حتّي‌ يك‌ يهودي‌ ‌بود‌ ‌که‌ همه‌ روزه‌ ‌اينکه‌ معامله‌ ‌را‌ ميكرد چند روزي‌ شد ‌که‌ نميكرد حضرت‌ فرمود يك‌ نفر ‌بود‌ روزها يادي‌ ‌از‌ ‌ما ميكرد چند روزي‌ ‌است‌ ‌که‌ تعطيل‌ كرده‌ گفتند مريض‌ ‌شده‌ حضرت‌ ‌به‌ عيادتش‌ رفت‌ مقابل‌ صورتش‌ نشست‌ صورت‌ برگردانيد حضرت‌ برخاست‌ ‌آن‌ طرف‌ صورتش‌ نشست‌ ‌تا‌ سه‌ مرتبه‌ ‌آن‌ يهودي‌ ‌به‌ شرف‌ اسلام‌ مشرف‌ شد چون‌ ‌اينکه‌ اخلاق‌ ‌را‌ مشاهده‌ كرد حتّي‌ روزي‌ ‌که‌ عبا ‌به‌ گردنش‌ انداختند و فشار دادند ‌تا‌ نفس‌ حبس‌ شد حمزه‌ عموي‌ حضرت‌ ‌از‌ سفر آمد و ‌با‌ خبر شد آمد نزد ‌آن‌ حضرت‌ ‌که‌ كي‌ ‌اينکه‌ معامله‌ ‌با‌ ‌شما‌ كرده‌ بروم‌ تلافي‌ كنم‌ حضرت‌ فرمود متعرّض‌ نشو ‌اگر‌ بمن‌ محبت‌ داري‌ بشرف‌ اسلام‌ مشرف‌ شو حتّي‌ روزي‌ ‌که‌ فتح‌ مكه‌ كرد و سران‌ قريش‌ بناه‌ ‌به‌ مسجد الحرام‌ بردند و ‌از‌ حيات‌ ‌خود‌ نااميد بودند فرمود لا تَثرِيب‌َ عَلَيكُم‌ُ اليَوم‌َ چنانچه‌ يوسف‌ ‌به‌ برادرانش‌ ‌گفت‌ حتّي‌ فرمود ‌هر‌ ‌که‌ پناه‌ ‌به‌ منزل‌ ابو سفيان‌ ببرد ‌در‌ امان‌ ‌است‌ و ‌اينکه‌ جنگها و جهادها ‌در‌ بدر و حنين‌ و احزاب‌ و غيرها تمام‌

جلد 15 - صفحه 226

دفاعي‌ ‌بود‌ ‌که‌ ‌آنها‌ ميخواستند حضرتش‌ ‌را‌ ‌به‌ قتل‌ رسانند ‌با‌ اصحابش‌ ‌حتي‌ ‌در‌ قرآن‌ ميفرمايد فَبِما رَحمَةٍ مِن‌َ اللّه‌ِ لِنت‌َ لَهُم‌ وَ لَو كُنت‌َ فَظًّا غَلِيظَ القَلب‌ِ لَانفَضُّوا مِن‌ حَولِك‌َ فَاعف‌ُ عَنهُم‌‌-‌ آل‌ عمران‌ آيه 153‌-‌ و همچنين‌ صبر ‌بر‌ عبادت‌ ‌که‌ دارد ‌آن‌ قدر عبادت‌ ميكرد ‌که‌ آيه شريفه‌ نازل‌ شد طه‌ ما أَنزَلنا عَلَيك‌َ القُرآن‌َ لِتَشقي‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌به‌ مشقّت‌ عبادت‌ نيندازي‌.

وَ اذكُر عَبدَنا داوُدَ ‌که‌ خداوند ‌در‌ اثر صبر و مجاهده‌ ‌با‌ كفّار چه‌ عزّت‌ و دولت‌ و سلطنت‌ ‌به‌ ‌او‌ عنايت‌ فرمود ‌که‌ ‌با‌ سيصد و سيزده‌ نفر اصحاب‌ طالوت‌ قشون‌ جالوت‌ ‌را‌ درهم‌ كوبيد و جالوت‌ ‌را‌ كشت‌، و ‌خدا‌ سلطنت‌ و نبوت‌ ‌را‌ ‌به‌ ‌او‌ عنايت‌ كرد ‌که‌ ميفرمايد: فَهَزَمُوهُم‌ بِإِذن‌ِ اللّه‌ِ وَ قَتَل‌َ داوُدُ جالُوت‌َ وَ آتاه‌ُ اللّه‌ُ المُلك‌َ وَ الحِكمَةَ وَ عَلَّمَه‌ُ مِمّا يَشاءُ‌-‌ بقره‌ آيه 252‌-‌ و ميفرمايد وَ لَقَد آتَينا داوُدَ مِنّا فَضلًا يا جِبال‌ُ أَوِّبِي‌ مَعَه‌ُ وَ الطَّيرَ وَ أَلَنّا لَه‌ُ الحَدِيدَ أَن‌ِ اعمَل‌ سابِغات‌ٍ وَ قَدِّر فِي‌ السَّردِ‌-‌ سبأ آيه 10‌-‌ و سرّ ‌اينکه‌ الطاف‌ ‌در‌ حق‌ داود اينست‌ ‌که‌:

ذَا الأَيدِ ‌است‌. بعضي‌ گفتند ‌يعني‌ صاحب‌ قوت‌ و قدرت‌ و شوكت‌ و جلال‌ ‌است‌. بعضي‌ گفتند قوت‌ ‌بر‌ عبادات‌ ‌از‌ صلوة و صوم‌ و نحو اينها لكن‌ بنظر اقرب‌ ميآيد ‌که‌ صاحب‌ بذل‌ و احسان‌ ‌بود‌ و بسياري‌ ‌را‌ بذل‌ ميكرد.

إِنَّه‌ُ أَوّاب‌ٌ تسبيح‌ و تقديس‌ و ذكر و عبادت‌ ميكرد ‌که‌ كوه‌ها و طيور ‌با‌ ‌او‌ ذكر ميگفتند بدليل‌ ‌قوله‌ ‌تعالي‌ وَ لَقَد آتَينا داوُدَ مِنّا فَضلًا يا جِبال‌ُ أَوِّبِي‌ مَعَه‌ُ وَ الطَّيرَ‌-‌ سبأ آيه 10‌-‌ و ‌در‌ اينجا ميفرمايد:

]

(آیه 17)- از زندگی داود درس بیاموز! به دنبال بحثهائی که در آیات گذشته پیرامون کارشکنیهای مشرکان و بت پرستان، و نسبتهای ناروای آنان به پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله آمده بود، قرآن در اینجا برای دلداری پیامبر صلّی اللّه علیه و اله و مؤمنان اندک آن روز داستان داود را مطرح می‌کند.

نخست می‌گوید: «در برابر آنچه می‌گویند شکیبا باش، و به خاطر بیاور بنده ما داود صاحب قدرت را که او بسیار توبه کننده بود»! (اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ وَ اذْکُرْ عَبْدَنا داوُدَ ذَا الْأَیْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ).

نیروی جسمانیش در حدی بود که در میدان جنگ بنی اسرائیل با «جالوت» جبار ستمگر با یک ضربه نیرومند به وسیله سنگی که از فلاخن رها کرد جالوت را از بالای مرکب به روی خاک افکند، و در خون خود غلطاند.

و از نظر قدرت سیاسی، حکومتی نیرومند داشت که با قدرت تمام در برابر دشمنان می‌ایستاد، حتی گفته‌اند در اطراف محراب عبادت او هزاران نفر شب تا به صبح به حال آماده باش بودند! از نظر نعمتها خداوند انواع نعم ظاهری و باطنی را به او ارزانی داشته بود، خلاصه این که داود مردی بود نیرومند در جنگها، در عبادت، در علم و دانش و در

ج4، ص180

حکومت، و هم صاحب نعمت فراوان.