آیه 16 سوره احقاف

أُولئِكَ الَّذِينَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا وَ نَتَجاوَزُ عَنْ سَيِّئاتِهِمْ فِي أَصْحابِ الْجَنَّةِ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِي كانُوا يُوعَدُونَ «16»

أُولئِكَ الَّذِينَ‌: آن گروه كه متصف باشند به ايمان و داعى امور مذكوره‌اند از حضرت منان، نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ‌: قبول كرده شوند از ايشان، أَحْسَنَ ما عَمِلُوا:

نيكوترين آنچه كرده‌اند. مراد انواع طاعات است از افعال واجبه و مستحبه، وَ نَتَجاوَزُ عَنْ سَيِّئاتِهِمْ‌: و در گذرانيده مى‌شود از گناهان ايشان بر سبيل تفضل يا بعد از توبه، فِي أَصْحابِ الْجَنَّةِ: در ميان اهل بهشت باشند يعنى در عداد ايشان، وَعْدَ الصِّدْقِ‌: وعده فرمود خدا وعده راست در قبول طاعات و غفران سيئات، الَّذِي كانُوا يُوعَدُونَ‌: آن وعده‌اى كه بودند در دنيا كه وعده داده مى‌شدند به آن كه بهشت و نعم نامتناهى، نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده نه به قلب بشرى خطور كرده.

جلد 12 - صفحه 79

أُولئِكَ الَّذِينَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا وَ نَتَجاوَزُ عَنْ سَيِّئاتِهِمْ فِي أَصْحابِ الْجَنَّةِ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِي كانُوا يُوعَدُونَ «16» وَ الَّذِي قالَ لِوالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُما أَ تَعِدانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَ قَدْ خَلَتِ الْقُرُونُ مِنْ قَبْلِي وَ هُما يَسْتَغِيثانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ ما هذا إِلاَّ أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ «17» أُولئِكَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنَّهُمْ كانُوا خاسِرِينَ «18» وَ لِكُلٍّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ لِيُوَفِّيَهُمْ أَعْمالَهُمْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ «19» وَ يَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّباتِكُمْ فِي حَياتِكُمُ الدُّنْيا وَ اسْتَمْتَعْتُمْ بِها فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَ بِما كُنْتُمْ تَفْسُقُونَ «20»

ترجمه‌

آنگروه آنانند كه ميپذيريم از ايشان بهترين آنچه را بجا آوردند و در ميگذريم از بديهاى ايشان در زمره اهل بهشت بوعده راستى كه بودند بآن وعده داده ميشدند

و آن كه گفت به پدر و مادرش افّ بر شما آيا وعده ميدهيد مرا كه بيرون آورده ميشوم با آنكه گذشته است قرنها پيش از من و آن دو بفرياد رسى ميطلبيدند خدا را واى بر تو ايمان آور پس مى‌گفت نيست اين مگر افسانه‌هاى پيشينيان‌

آنگروهند آنانكه سزاوار شد بر آنها وعده عذاب در امّتهائى كه گذشتند پيش از آنها از جن و انس همانا آنها بودند زيانكاران‌

و براى هر يك درجه و مرتبه‌ها است از آنچه كردند و تا تمام دهد بآنان جزاى كردارهاشان را و آنها ستم كرده نميشوند

و روز كه عرضه كرده شوند آنانكه كافر شدند بر آتش برديد

جلد 4 صفحه 652

لذّت‌هاى خود را در زندگانى دنياتان و بهره برديد بآن پس امروز جزا داده ميشويد عذاب خوارى را بسبب آنكه بوديد كه تكبر و سركشى مينموديد در زمين بنا حقّ و بسبب آنكه بوديد كه نافرمانى ميكرديد.

تفسير

خداوند متعال بكسانيكه مانند انسان مذكور در آيات سابقه باشند وعده فرموده كه اعمال حسنه آنها را اعمّ از واجب و مستحب قبول فرمايد و از گناهان آنها بگذرد و در زمره اهل بهشت قرار دهد وعده راست درستى كه در دنيا بآنها داده ميشد بلسان انبياء و اولياء و بنابر اين وعد الصّدق منصوب بمصدريّت فعل محذوف است و در مقابل چنين انسان شاكر ذاكر تائب مخلص انسان ديگرى است كه گفت يا ميگويد بپدر و مادر خود اف بر شما و آن كلمه‌ئى است كه در لسان عرب براى اظهار خشم و نفرت از كسى يا چيزى گفته ميشود آيا شما وعده ميدهيد بمن كه روزى از قبر بيرون ميآيم و بجزاى اعمالم ميرسم با آنكه قرنها و سالهاى دراز گذشته پيش از وجود من و يكنفر سر از قبر بيرون نياورده بگويد با من چه كرده‌اند و پدر و مادر او استغاثه و زارى بدرگاه خدا ميكنند و باو ميگويند واى بر تو ايمان بياور بروز جزا وعده خدا حقّ و محقّق است كتب سماوى و لسان انبياء و اولياء بآن گويا شده و او ميگويد نيست اين گفتارها مگر مانند حكايات دروغى كه از پيشينيان نقل ميكنند در كتب قصه و افسانه كه قابل اعتماد و اعتناء نيست و خداوند در باره اين قبيل اشخاص فرموده كه مستحق عذاب الهى شدند در زمره كفّار امم سابقه از جن و انس كه زيانكار بودند و در آيه قبل قمّى ره فرموده در باره عبد الرّحمن بن ابى بكر نازل شده و در مجمع اين قول را از جمعى از مفسّرين نقل نموده و نسبت ببعضى داده كه آنرا عامّ دانسته‌اند نسبت بهر كافريكه عاقّ والدين باشد و اين آيه را شاهد بر مدّعاى خود قرار داده‌اند و گفته‌اند جنّ هم ميميمرد و از براى هر يك از دو دسته سعداء و اشقياء كه در آيات سابقه و اين آيات مذكور شدند درجات و دركاتى است از بهشت و جهنّم كه حاصل شده است براى آنها در نتيجه اعمالشان در دنيا از اعلى علّيّين جنان تا اسفل السّافلين نيران بحسب مراتب استحقاقشان و اطلاق درجات بر دركات يا بمراعات عموم اصلى لفظ است اگر چه غلبه در مثوبات پيدا كرده يا باعتبار تغليب كه آنهم معمول به‌

جلد 4 صفحه 653

است و اين براى آنستكه خداوند هر كس را بجزاى كامل اعمالش برساند و ذرّه‌اى از ميزان استحقاق كسى در ثواب كاسته نشود و در عقاب افزوده نگردد چون خداوند عادل است و ظالم نيست و روز كه كفّار را بر آتش جهنّم عرضه دارند چون بزبانه كشيدن سوى آنها طلب مينمايد آنانرا يا آتش را بر آنها عرضه دارند براى آنكه مطّلع از اهوال آن شوند بآنها گفته شود برديد لذّتهاى خوب خوش خودتان را در زندگانى دنياتان يا صرف نموديد نعمتهاى پاكيزه خودتان را كه خدا بشما داده بود در شهوت رانى و بوالهوسى و منغمر شديد در آنها و بهره‌مند گشتيد از آنها كاملا در دنيا و ديگر لذّت و خوشى براى شما باقى نمانده پس امروز با كمال خفّت و خوارى جزاى شما عذاب جهنّم است براى آنكه در دنيا تكبّر و سركشى نموديد از قبول حكم حق بناحق و تمرّد نموديد از فرمان خدا و پيغمبر او و آيه مشعر است بر آنكه هر قدر در دنيا انسان لذّت ببرد و عيش كند از مقامات آخرت او كاسته ميشود و در بعضى از روايات كه در آنها ترغيب به زهد در دنيا شده باين آيه استشهاد شده است.

أُولئِك‌َ الَّذِين‌َ نَتَقَبَّل‌ُ عَنهُم‌ أَحسَن‌َ ما عَمِلُوا وَ نَتَجاوَزُ عَن‌ سَيِّئاتِهِم‌ فِي‌ أَصحاب‌ِ الجَنَّةِ وَعدَ الصِّدق‌ِ الَّذِي‌ كانُوا يُوعَدُون‌َ «16»

اولئك‌ همچو انساني‌ و والديني‌ و ذريه‌اي‌ كساني‌ هستند ‌که‌ ‌ما قبول‌ مي‌ كنيم‌ ‌از‌ ‌آنها‌ بهترين‌ اعمالي‌ ‌که‌ بجا آورند و گذشت‌ مي‌كنيم‌ ‌از‌ سيئات‌ ‌آنها‌ ‌در‌ اصحاب‌ بهشت‌ وعده صدق‌ الهي‌ ‌است‌ ‌که‌ باينها وعده‌ داده‌ ‌شده‌.

تنبيه‌: بعض‌ مضامين‌ ‌اينکه‌ آيات‌ منطبق‌ نمي‌شود ‌با‌ ابي‌ ‌عبد‌ اللّه‌ (ع‌) مثل‌ اني‌ تبت‌ اليك‌، و نتجاوز ‌عن‌ سيئاتهم‌. و ناچار بايد بگوئيم‌ بعموم‌ ‌آيه‌ و ‌آن‌ اخبار مصداق‌ اتم‌ ‌آن‌ ‌را‌ بيان‌ ميكند.

أُولئِك‌َ اشاره‌ بانسان‌ و والدين‌ و ذريه ‌او‌ ‌است‌.

الَّذِين‌َ نَتَقَبَّل‌ُ عَنهُم‌ أَحسَن‌َ ما عَمِلُوا معني‌ ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ عمل‌ احسن‌ ‌آنها‌ ‌را‌ قبول‌ ميكنيم‌ و بقيه اعمال‌ ‌آنها‌ مورد قبول‌ نيست‌ بلكه‌ مراد ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ تمام‌ اعمال‌ حسنه‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ببهترين‌ قبول‌ و اجر قبول‌ مي‌كنيم‌ چنانچه‌ ميفرمايد: وَ لَنَجزِيَن‌َّ الَّذِين‌َ صَبَرُوا أَجرَهُم‌ بِأَحسَن‌ِ ما كانُوا يَعمَلُون‌َ زمر، آيه 36 وَ نَتَجاوَزُ عَن‌ سَيِّئاتِهِم‌ سيئات‌ معاصي‌ صغار ‌است‌ ‌که‌ و ‌لو‌ بدون‌ توبه‌ ‌باشد‌ گذشت‌ مي‌كند چنانچه‌ ميفرمايد: إِن‌ تَجتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنهَون‌َ عَنه‌ُ نُكَفِّر عَنكُم‌ سَيِّئاتِكُم‌ وَ نُدخِلكُم‌ مُدخَلًا كَرِيماً نساء آيه 35. بشرطي‌ ‌که‌ اصرار ‌بر‌ ‌او‌ نباشد زيرا اصرار ‌بر‌ صغيره‌ كبيره‌ ميشود.

فِي‌ أَصحاب‌ِ الجَنَّةِ عطف‌ بمدخلا كريما ‌است‌ ‌يعني‌ ندخلكم‌ ‌في‌ اصحاب‌ الجنة و ‌با‌ ‌آنها‌ محشور ميشوند.

وَعدَ الصِّدق‌ِ وعده‌هاي‌ الهي‌ تخلف‌ پذير نيست‌ زيرا خلف‌ وعده‌ قبيح‌ ‌است‌ و محال‌ ‌است‌ ‌از‌ خداوند صادر شود.

الَّذِي‌ كانُوا يُوعَدُون‌َ ‌که‌ بآنها وعده‌ داده‌ ‌شده‌.

147

]

(آیه 16)- این آیه بیان گویائی است از اجر و پاداش این گروه از مؤمنان شکر گزار صالح العمل و توبه کار که به سه پاداش مهم در آن اشاره شده است.

نخست می‌فرماید: «آنها کسانی هستند که ما بهترین اعمالشان را قبول می‌کنیم» (أُولئِکَ الَّذِینَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا).

یعنی خداوند بهترین اعمال آنها را معیار پذیرش قرار می‌دهد و حتّی اعمال درجه دو، و کم اهمیت آنها را به فضل و رحمتش، به حساب اعمال درجه یک می‌گذارد.

موهبت دوم پاکسازی آنهاست، می‌گوید: «و ما از گناهانشان می‌گذاریم» (وَ نَتَجاوَزُ عَنْ سَیِّئاتِهِمْ).

«در حالی که در میان بهشتیان جای دارند» (فِی أَصْحابِ الْجَنَّةِ).

و این سومین موهبت الهی نسبت به آنهاست که آنان را با این که لغزشهایی داشته‌اند شستشو داده، در کنار نیکان و پاکانی جای می‌دهد که از مقربان درگاه اویند.

و در پایان آیه برای تأکید بر این نعمتها که گفته شد، می‌افزاید: «این وعده صدقی است که پیوسته به آنها داده شده است» (وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِی کانُوا یُوعَدُونَ).