آیه 156 سوره نساء

وَ بِكُفْرِهِمْ وَ قَوْلِهِمْ عَلى‌ مَرْيَمَ بُهْتاناً عَظِيماً (156)

وَ بِكُفْرِهِمْ‌: و ديگر از اسباب طبع، كفر آنها به عيسى عليه السّلام بود.

تكرير ذكر كفر به جهت ايذان است به تكرّر كفر ايشان، چه آنها كافر شدند به‌

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 638

موسى عليه السّلام و بعد از آن به عيسى عليه السّلام و حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم‌ وَ قَوْلِهِمْ عَلى‌ مَرْيَمَ بُهْتاناً عَظِيماً: و ديگر به سبب گفتن آنها، به زعم باطل خود، بر مريم بنت عمران مادر عيسى، بهتانى عظيم و دروغى بزرگ كه آن بهتان انتساب زنا بود به او، و حال آنكه معصومه و مطهره بود. نظر به اينكه چون امور عاديه را مناط قرار دادند كه خلق ولد بدون والد محال است، لذا كافر شدند به عيسى عليه السّلام، غافل از آنكه اين امر از تحت قدرت الهى خارج نيست، چنانچه آدم عليه السّلام را بدون والدين خلق فرمود، همچنين قادر است كه عيسى را بدون والد تكون نمايد.

رفع شبهه: تصور نشود به اينكه نعوذ باللّه خداوند طبع و مهر فرمايد قلوب كفار را از بدو خلقت كه نتوانند ايمان آرند، زيرا اگر چنين باشد، دعوت انبيا و ارسال رسل و انزال كتب، لغو، و عذاب كفار در آخرت، بدون جهت، و ايشان را بر خدا حجت بودى. پس اسناد طبع به خدا بر سبيل تجوز باشد، به جهت مبالغه و تأكيد؛ و معنى آيه مؤول است به يكى از چند وجه:

اول- آنكه اعراض از حق چون متمكن و راسخ شده در قلوب كفار، به جهت فرط عناد و انكار، پس گوئيا آن طبيعى ايشان و از صفات خلقى ايشان است كه مجبولند بر آن.

دوم- آنكه مراد به طبع تمثيل حال قلوب آنها باشد، به حال بهائم، كه حق تعالى آنها را آفريده است، خالى از فطن؛ و يا به قلوبى كه مقدّر و مفروض باشد به طبع، يعنى اگر به حسب فرض و تقدير حق تعالى طبع قلوبى كرده بود، اين قلوب كفار مماثل آن مى‌بود.

سيم- آنكه طبع فى الحقيقه فعل شيطان يا كافر است، لكن صدور طبع از شيطان يا كافر به اقدار الهى باشد، لذا اسناد به او سبحانه شده، مانند اسناد فعل به مسبب.

چهارم- آنكه چون اعراق كفار راسخ و مستحكم شده در كفر، بر وجهى كه طريقى باقى نمانده است به تحصيل ايمان آنها غير الجا و قسر و اجبار، كه‌

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 639

حكمت مقتضى عدم آنست به جهت ابقاء غرض تكليف، پس تعبير شده از ترك الجا و قسر به طبع، چه آن سد و منع ايمان آنها نموده. بنابراين تأويل آيه اشعار است بر ترامى امر كفار در غىّ و تناهى انهماك آنها در ضلال و بغى و تباهى.

پنجم- آنكه اين كلام حكايتى است از قول كفره كه بر سبيل تهكم و استهزاء مى‌گفتند: قلوبنا فى اكنّة ممّا تدعونا اليه و قلوبنا غلف و فى آذاننا وقر و من بيننا و بينك حجاب.

ششم- آنكه مراد به طبع است در آخرت، يعنى در نشأه عقبى، خداوند آنها را كر و كور و بى‌عقل محشور خواهد نمود، كقوله: وَ نَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلى‌ وُجُوهِهِمْ عُمْياً وَ بُكْماً وَ صُمًّا. بنابراين اخبار از اين به ماضى به جهت تحقق و تيقن وقوع آنست.

هفتم- مراد به طبع قلوب ايشان است به سمتى كه او را ملائكه بشناسند و بدان سبب آنها را دشمن دارند و از ايشان تنفر نمايند، چه در آثار آمده كه:

هرگاه كافر، در كفر به مثابه‌اى رسيد كه حق تعالى مى‌داند ايمان نخواهد آورد، يعنى علم الهى تعلق به معلوم گرفت، بر دل او نقطه سياه پديد مى‌آورد.

تا ملائكه به سبب آن، عالم شوند و او را مذمت و لعنت كنند، چنانچه در قلب مؤمن نقطه سفيدى ظاهر فرمايد، تا ملائكه را علم به ايمان او حاصل و از براى او استغفار نمايند.

وَ بِكُفْرِهِمْ وَ قَوْلِهِمْ عَلى‌ مَرْيَمَ بُهْتاناً عَظِيماً (156)

ترجمه‌

و بسبب كفرشان و گفتارشان بر مريم بهتانى بزرگ..

تفسير

و بسبب كفرشان بحضرت عيسى و بهتان بزرگى كه بمادرش حضرت مريم زدند كه گفتند حضرت عيسى را از يوسف نجار آبستن شد چنانچه در مجالس از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه باين دليل فرمود رضاى خلق مملوك و لسان آنها مضبوط نخواهد شد.

جلد 2 صفحه 151

وَ بِكُفرِهِم‌ وَ قَولِهِم‌ عَلي‌ مَريَم‌َ بُهتاناً عَظِيماً (156)

و بكافر شدن‌ ‌آنها‌ بتكذيب‌ حضرت‌ عيسي‌ ‌عليه‌ السّلام‌ و افترايي‌ ‌که‌ بمقام‌ مقدّس‌ حضرت‌ مريم‌ بستند ‌که‌ العياذ ‌اينکه‌ بچه‌ ‌را‌ ‌از‌ زنا پيدا كرده‌ و بهتان‌ بزرگي‌ ‌که‌ باو زدند، و ‌اينکه‌ جمله‌ راجع‌ بيهود عصر عيسي‌ ‌عليه‌ السّلام‌ ‌است‌ ‌که‌ شرحش‌ ‌در‌ ‌آيه‌ شريفه‌

جلد 6 - صفحه 263

فَأَتَت‌ بِه‌ِ قَومَها تَحمِلُه‌ُ قالُوا يا مَريَم‌ُ لَقَد جِئت‌ِ شَيئاً فَرِيًّا يا أُخت‌َ هارُون‌َ ما كان‌َ أَبُوك‌ِ امرَأَ سَوءٍ وَ ما كانَت‌ أُمُّك‌ِ بَغِيًّا مريم‌ ‌آيه‌ 27 و 28، خداوند بيان‌ فرموده‌ و ‌اينکه‌ بهتان‌ نظير بهتانيست‌ ‌که‌ عايشه‌ بماريه‌ قبطيه‌ زده‌ ‌در‌ مورد ابراهيم‌ فرزند ‌رسول‌ ‌خدا‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ و ‌در‌ سوره‌ نور آيات‌ بسياري‌ ‌است‌ ‌در‌ شرح‌ ‌اينکه‌ قسمت‌ و بس‌ ‌است‌ ‌در‌ عقوبت‌ افتراء و بهتان‌ كذايي‌ ‌آيه‌ شريفه‌ إِن‌َّ الَّذِين‌َ يَرمُون‌َ المُحصَنات‌ِ الغافِلات‌ِ المُؤمِنات‌ِ لُعِنُوا فِي‌ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ وَ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ عَظِيم‌ٌ نور ‌آيه‌ 23، بلكه‌ مشتمل‌ ‌بر‌ معاصي‌ زيادي‌ ‌است‌.

(آیه 156)

«آنها در راه کفر آن چنان سریع تاختند که به مریم پاکدامن، مادر پیامبر بزرگ خدا که به فرمان الهی بدون همسر باردار شده بود تهمت بزرگی زدند» (وَ بِکفرِهِم وَ قَولِهِم عَلی مَریمَ بُهتاناً عَظِیماً).