آیه 151 سوره اعراف

قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِأَخِي وَ أَدْخِلْنا فِي رَحْمَتِكَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ (151)

چون موسى هارون را تنبيه نمود بر توهّم تهمت و دخول شبهه بر قوم در آنكه اخذ رأس كه موجب تعظيم او بود حمل بر استخفاف او كنند:

قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِأَخِي‌: گفت موسى اى پروردگار من، بيامرز مرا و مر برادر مرا. اين دعا بر وجه انقطاع به خدا و تقرب به او است تا به سبب آن تحصيل ثواب و رفع درجات خود و برادر خود نمايد و رفع توهّم اينكه صدور اين معنى از موسى نسبت به هارون بر وجه استخفاف بوده باشد نه به جهت آنكه از او و برادرش فعل قبيحى سر زده از صغيره يا كبيره كه محتاج استغفار است، زيرا براهين واضحه دالند بر تنزه انبياء از معاصى و قبايح.

برهان: غرض از بعثت انبيا حاصل نمى‌شود مگر به عصمت، پس عصمت‌

جلد 4 صفحه 205

انبيا واجب است به جهت غرض مطلوب، چه اگر از پيغمبران صدور معصيت روا باشد، صدور كذب و دروغ از ايشان ممتنع نباشد، پس بر امر و نهى و وعد و وعيد ايشان به سبب دروغ و خطا، اعتماد باقى نماند، و مردم از جهت عدم اعتماد، اتباع و انقياد احكامشان را نكنند؛ لذا فايده بعثت منتفى شود و آن محال است. بنابراين طهارت و عصمت نبى و امام واجب و فرض عين است.

وَ أَدْخِلْنا فِي رَحْمَتِكَ‌: و داخل فرما ما را در رحمت و بخشايش خود به مزيد انعام و افضال كه آن نعمت جنت است. وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ‌: و تو بهترين بخشندگانى، چه كليّه بخشش، همه، از اثر بخشايش تو است. ادخال رحمت در آخر دعا به جهت بيان شدت رجاء است از قبيل او، چه ابتداء به نعمت موجب اتمام و سعه رحمت او كه مقتضى زيادتى نعمت را و ذكر «ارحم الراحمين» به جهت نص است بر آنكه استدعاء رحمت از جانب او باشد نه غير.

سوره الأعراف «7»: آيات 151 تا 153

قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِأَخِي وَ أَدْخِلْنا فِي رَحْمَتِكَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ (151) إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَيَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُفْتَرِينَ (152) وَ الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِها وَ آمَنُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ (153)

ترجمه‌

گفت پروردگار من بيامرز مرا و برادرم را و داخل فرما ما را در رحمت خود و توئى رحم كننده‌ترين رحم كنندگان‌

همانا آنانكه گرفتند بخدائى گوساله را زود باشد كه برسد آنها را غضبى از پروردگارشان و ذلّتى در زندگانى دنيا و اين‌

جلد 2 صفحه 478

چنين جزا دهيم افترا زنندگان را

و آنانكه بجا آوردند كارهاى بد را پس توبه نمودند بعد از آن و گرويدند همانا پروردگار تو پس از آن هر آينه آمرزنده مهربان است.

تفسير

پس از اتمام اعتذار از حضرت هرون حضرت موسى براى خود و او از خداوند طلب مغفرت و رحمت نمود و اين ملازم با گناه نيست چون اقبال و توجّه بحق و سؤال از خداوند در هر حال خوب است علاوه بر آنكه ترك اولى منافى با عصمت انبياء نيست چنانچه سابقا اشاره شد و مقرر گرديد كسانيكه گوساله‌پرست شدند مورد غضب از طرف خدا و ذلّت از قبل خلق شوند و كسانيكه ثابت ماندند بدين حق آنها را بكشند بشرحيكه در سوره بقره در ذيل آيه و اذ قال موسى لقومه گذشت و بعضى گفته‌اند مراد از غضب قتل يا عذاب اخروى است و مراد بذلّت خروج از ديار يا جزيه است و افتراء آنها اين بود كه گفتند گوساله خداى شما و خداى موسى است و در كافى از حضرت باقر (ع) نقل نموده كه اين آيه را تلاوت فرمود و فرمود هر بدعت‌گذار در دين و مفترى بر خدا و پيغمبر (ص) و اهل بيت او بذلّت در دنيا گرفتار خواهد شد و بالاخره گوساله‌پرستان بواسطه توسّل بخاندان نبوّت نجات يافتند و توبه آنها قبول شد چون خداوند بعد از توبه از كفر و عصيان اهل ايمان و عمل از بندگان را مشمول مغفرت و رحمت رحيميه خود خواهد فرمود.

قال‌َ رَب‌ِّ اغفِر لِي‌ وَ لِأَخِي‌ وَ أَدخِلنا فِي‌ رَحمَتِك‌َ وَ أَنت‌َ أَرحَم‌ُ الرّاحِمِين‌َ (151)

عرض‌ كرد موسي‌ پروردگار ‌من‌ بيامرز مرا و برادر مرا و ‌ما ‌را‌ داخل‌ رحمت‌ ‌خود‌ فرما و تو ارحم‌ الراحمين‌ هستي‌.

توهم‌ نشود ‌که‌ طلب‌ مغفرت‌ دليل‌ ‌بر‌ صدور ذنب‌ ‌باشد‌ انبياء ‌حتي‌ يك‌ ترك‌ اولي‌ ‌را‌ گناه‌ بزرگ‌ ميشمارند و شايد ترك‌ اولاي‌ موسي‌ همين‌ القاء الواح‌ و تندي‌ ‌با‌ هارون‌ بوده‌ و ‌لو‌ ‌براي‌ ‌خدا‌ ‌بود‌ لكن‌ ‌با‌ ملايمت‌ اولي‌ ‌بود‌ و ترك‌ اولاي‌ هارون‌ ‌اينکه‌ ‌باشد‌ ‌که‌ موقعي‌ ‌که‌ ديد بني‌ اسرائيل‌ گوساله‌ پرست‌ شدند و اطاعت‌ ‌او‌ ‌را‌ نكردند ‌حتي‌ اراده‌ كشتن‌ ‌او‌ ‌را‌ داشتند اولي‌ ‌اينکه‌ ‌بود‌ ‌که‌ ‌از‌ ميان‌ ‌آنها‌ بيرون‌ رود لذا موسي‌ قال‌َ رَب‌ِّ اغفِر لِي‌ وَ لِأَخِي‌ و بعضي‌ ‌از‌ مفسرين‌ توهم‌ كردند ‌که‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ جمله‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ تمام‌ قوم‌ گوساله‌ پرست‌ شدند فقط هارون‌ خارج‌ ‌بود‌ لكن‌ ‌اينکه‌ توهم‌ فاسد ‌است‌ بلي‌ آنهايي‌ ‌که‌ گوساله‌ نپرستيدند ساكت‌ بودند و ‌با‌ هارون‌ همراهي‌ نكردند چنانچه‌ ‌در‌ قضيه‌ ابي‌ بكر ‌هم‌ تمام‌ موافقت‌ نكردند ‌که‌ دليل‌ عمده‌ عامه‌ اجماع‌ ‌است‌ بسياري‌ ‌که‌ صريحا مخالفت‌ كردند و جماعت‌ زيادي‌ ساكت‌ بودند و امير المؤمنين‌ ‌را‌ ياري‌ نكردند بعلاوه‌ لازم‌ نيست‌ طلب‌ مغفرت‌ ‌از‌ جهت‌ ترك‌ اولي‌ ‌باشد‌ و ‌لو‌ ترك‌ اولي‌ ‌هم‌ صادر نشده‌

جلد 7 - صفحه 467

‌باشد‌ بلكه‌ ‌براي‌ اينكه‌ نتوانستند حق‌ معرفت‌ و عبادت‌ ‌را‌ اداء كنند چون‌ ‌از‌ حدّ امكان‌ خارج‌ ‌بود‌، ‌از‌ پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ‌است‌ عرض‌ ميكند (‌ما عرفناك‌ حق‌ معرفتك‌ و ‌ما عبدناك‌ حق‌ عبادتك‌) حضرت‌ ابراهيم‌ (ع‌) ‌است‌ عرض‌ ميكند رَبَّنَا اغفِر لِي‌ وَ لِوالِدَي‌َّ وَ لِلمُؤمِنِين‌َ يَوم‌َ يَقُوم‌ُ الحِساب‌ُ ابراهيم‌ ‌آيه‌ 42.

وَ أَدخِلنا فِي‌ رَحمَتِك‌َ رحمت‌ الهي‌ سرتاسر ممكنات‌ ‌را‌ فروگرفته‌ وَ رَحمَتِي‌ وَسِعَت‌ كُل‌َّ شَي‌ءٍ ‌در‌ چند ‌آيه‌ ‌بعد‌ رَبَّنا وَسِعت‌َ كُل‌َّ شَي‌ءٍ رَحمَةً وَ عِلماً مؤمن‌ ‌آيه‌ 7، فقط موانع‌ شمول‌ رحمت‌ بايد برداشته‌ شود ‌تا‌ انسان‌ داخل‌ ‌در‌ رحمت‌ شود وَ أَنت‌َ أَرحَم‌ُ الرّاحِمِين‌َ تفسيرش‌ واضح‌ ‌است‌ و ‌ما ‌در‌ اول‌ سوره‌ حمد مفصلا ‌در‌ كلمه‌ بسم‌ اللّه‌ الرحمن‌ الرحيم‌ بيان‌ كرده‌ايم‌

(آیه 151)- آتش خشم موسی کمی فرو نشست و به درگاه پروردگار متوجه شد و «عرض کرد: پروردگارا! من و برادرم را بیامرز و ما را در رحمت بی‌پایانت داخل کن، تو مهربانترین مهربانانی» (قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِأَخِی وَ أَدْخِلْنا فِی رَحْمَتِکَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ).

تقاضای بخشش و آمرزش برای خود و برادرش نه به خاطر آن است که گناهی از آنها سرزده بلکه یک نوع خضوع به درگاه پروردگار و بازگشت به سوی او و ابراز تنفر از اعمال زشت بت پرستان و همچنین سرمشقی است برای همگان تا فکر کنند جایی که موسی و برادرش که انحرافی پیدا نکرده بودند چنین تقاضایی از پیشگاه خدا کنند، دیگران باید حساب خود را برسند.