آیه 15 سوره مرسلات

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ «15»

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ: واى (كلمه عذاب است، يا چاهى در جهنم) در آن روز، لِلْمُكَذِّبِينَ‌: مر تكذيب كنندگان را است روز فصل و قيامت را. آيه تهديد و توعيد عظيمى است براى مكذبين قيامت.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

وَ الْمُرْسَلاتِ عُرْفاً «1» فَالْعاصِفاتِ عَصْفاً «2» وَ النَّاشِراتِ نَشْراً «3» فَالْفارِقاتِ فَرْقاً «4»

فَالْمُلْقِياتِ ذِكْراً «5» عُذْراً أَوْ نُذْراً «6» إِنَّما تُوعَدُونَ لَواقِعٌ «7» فَإِذَا النُّجُومُ طُمِسَتْ «8» وَ إِذَا السَّماءُ فُرِجَتْ «9»

وَ إِذَا الْجِبالُ نُسِفَتْ «10» وَ إِذَا الرُّسُلُ أُقِّتَتْ «11» لِأَيِّ يَوْمٍ أُجِّلَتْ «12» لِيَوْمِ الْفَصْلِ «13» وَ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الْفَصْلِ «14»

وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ «15»

ترجمه‌

سوگند بفرشتگان فرستاده شده براى امور خير

پس سير كنندگانند در فرمان مانند باد تند سير كردنى‌

و سوگند به فرشتگان منتشر سازنده علوم و معارف منتشر ساختنى‌

پس جدا كنندگان حق از باطلند جدا كردنى‌

پس القاء كنندگانند موجبات تذكّر مردم را

براى معذور داشتن آنان و ترساندنشان‌

همانا آنچه وعده داده ميشويد البته واقع شونده است‌

پس وقتى كه ستاره‌ها بى‌نور شوند

و وقتى كه آسمان شكافته گردد

و وقتى كه كوهها پراكنده شوند

و وقتى كه پيغمبران وقتشان تعيين شود

ميدانيد براى چه روزى در اين امور تأخير شده‌

براى روز جدا كردن‌

و چه ميدانى كه چه روزى است روز جدا كردن‌

واى در چنين روز بر تكذيب كنندگان.

تفسير

خداوند متعال قسم ياد فرموده بفرشتگانى كه فرستاده شدند براى نيكى و نكوئى و آنچه معروف و پسنديده است از فرمان الهى و بنابر اين عرفا مفعول له است و اينمعنى از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده و بعضى عرفا را بمعناى پى در پى گرفته‌اند و بنابر اين حال است پس مانند بادهاى تند در انجام او امر حق شتاب مينمايند و نيز بفرشتگانى كه نشر و شيوع ميدهند علوم و معارف حقّه الهيّه را در عالم بخوبى پس جدا كنندگانند ميان حق و باطل بطور واضح پس‌

جلد 5 صفحه 325

القاء و وحى مينمايند به پيغمبران خدا موجبات تذكّر و هدايت خلق را براى آنكه معذور باشند كسانيكه عمل نمودند بآنچه واصل شده بآنان از احكام در ترك آنچه بايشان نرسيده و بترسند كسانيكه عمل ننمودند از عقاب الهى و بنابر اين عذرا او نذرا دو مصدر و مفعول له ميباشند و كلمه او براى تقسيم است و در واقع قسم بدو دسته از فرشتگان ياد شده يكدسته وسائط خير و سعادت بشر و دسته ديگر امناء وحى و ابلاغ بانبياء عظام و بقيه فقرات اوصاف آن دو دسته‌اند كه خداوند ذكر فرموده ولى بر حسب ظاهر مفسّرين هر پنج جمله و آيه را بقسم تفسير نموده‌اند و بنابر اين فرقى بين واو وفاء نيست و در معناى جمله‌ها هم اختلافاتى شده كه حاجت بذكر آنها نيست چون آنچه ذكر شد اقرب و اظهر است و فائده اين جمله‌ها و قسم تأكيد مطالب آتيه و تعظيم ملائكه و بيان ترتيب نزول خيرات و حكمت بعثت انبياء است و آنچه قسم براى آن ياد شده آنستكه وعده انبيا كه بمردم ميدهند از حشر و نشر و حساب و جزا واقع شونده و حق است و فرموده پس آن در وقتى است كه ستاره‌ها بى‌نور شوند چنانچه قمّى ره نقل نموده و از امام باقر عليه السّلام بآن تصريح شده و در وقتى است كه آسمان شكافته گردد براى نزول ملائكه و در وقتى است كه كوهها از جا كنده و پراكنده گردد و در وقتى است كه پيغمبران مبعوث شوند در اوقات مختلفه چنانچه قمّى ره نقل نموده و در مجمع نسبت بامام صادق عليه السّلام داده و ظاهرا مراد تعيين وقت شهادت ايشان بر امّتهاشان بسعادت و شقاوت است و اقتت در اصل وقتت بوده و او براى ثقالت ضمّه قلب بهمزه شده يعنى تعيين وقت شود براى ايشان و بواو نيز قرائت شده است و بعد از اين علائم و آيات قيامت خداوند از روى تعجب ميفرمايد اى مردم ميدانيد براى چه روزى در اين آيات و شهادت انبيا بر اممشان تأخير روى داده و اجل و مدّت قرار داده شده براى رسيدن آن و جواب فرموده براى روز فصل خصومت حقّ در ميان خلق و براى عظمت امر و سختى آنروز فرموده و چه ميدانى تو اى انسان چه روزى است روز فصل خصومت نمودن خداوند در ميان بندگان و جدائى افكندن بين حقّ و باطل و محقّ و مبطل و اى در آنروز بحال تكذيب كنندگان انبيا و اوليا در دنيا خبر ايشان را از قيامت‌

جلد 5 صفحه 326

و غيرها و كلمه ويل تهديد بعذاب و سختى و گرفتارى آنروز است كه در اينسوره براى تأكيد مكرّر ميشود.

لِأَي‌ِّ يَوم‌ٍ أُجِّلَت‌ «12» لِيَوم‌ِ الفَصل‌ِ «13» وَ ما أَدراك‌َ ما يَوم‌ُ الفَصل‌ِ «14» وَيل‌ٌ يَومَئِذٍ لِلمُكَذِّبِين‌َ «15»

جلد 17 - صفحه 339

‌براي‌ چه‌ روزي‌ مدت‌ معين‌ ‌شده‌ ‌براي‌ روز فصل‌ قضاء ‌بين‌ عباد و درك‌ نميكني‌ شدت‌ و سختي‌ يوم الفصل‌ ‌را‌ ويل‌ ‌در‌ ‌آن‌ روز ‌براي‌ تكذيب‌ كنندگان‌ ‌است‌.

لِأَي‌ِّ يَوم‌ٍ أُجِّلَت‌ مكرر ‌در‌ مكرر كفار ‌از‌ انبياء ميپرسند ‌که‌ ‌اينکه‌ وعده قيامت‌ ‌که‌ ‌شما‌ ميدهيد ‌پس‌ چه‌ روزي‌ ‌است‌ مثل‌ اينكه‌ گفتند: وَ يَقُولُون‌َ مَتي‌ هذَا الوَعدُ إِن‌ كُنتُم‌ صادِقِين‌َ يس‌ آيه 49، و مثل‌: يَسئَلُونَك‌َ عَن‌ِ السّاعَةِ أَيّان‌َ مُرساها اعراف‌ آيه 186 نازعات‌ آيه 42، و علم‌ ساعت‌ مخصوص‌ بذات‌ اقدس‌ ‌او‌ ‌است‌: إِن‌َّ اللّه‌َ عِندَه‌ُ عِلم‌ُ السّاعَةِ لقمان‌ آيه 34. لذا جواب‌ باوصاف‌ قيامت‌ و آثار ‌آن‌ داده‌ ميشود ميفرمايد:

لِيَوم‌ِ الفَصل‌ِ يكي‌ ‌از‌ اسامي‌ قيامت‌ يوم الفصل‌ ‌است‌ ‌که‌ خداوند حق‌ ‌هر‌ ذي‌ حقي‌ ‌را‌ اداء ميكند چنانچه‌ ميفرمايد: إِن‌َّ الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ الَّذِين‌َ هادُوا وَ الصّابِئِين‌َ وَ النَّصاري‌ وَ المَجُوس‌َ وَ الَّذِين‌َ أَشرَكُوا إِن‌َّ اللّه‌َ يَفصِل‌ُ بَينَهُم‌ يَوم‌َ القِيامَةِ إِن‌َّ اللّه‌َ عَلي‌ كُل‌ِّ شَي‌ءٍ شَهِيدٌ حج‌ آيه 17، إِن‌َّ رَبَّك‌َ هُوَ يَفصِل‌ُ بَينَهُم‌ يَوم‌َ القِيامَةِ فِيما كانُوا فِيه‌ِ يَختَلِفُون‌َ سجده‌ آيه 25 لَن‌ تَنفَعَكُم‌ أَرحامُكُم‌ وَ لا أَولادُكُم‌ يَوم‌َ القِيامَةِ يَفصِل‌ُ بَينَكُم‌ وَ اللّه‌ُ بِما تَعمَلُون‌َ بَصِيرٌ ممتحنه‌ ‌آيه‌ 3 و ‌غير‌ اينها ‌از‌ آيات‌ ‌هر‌ ‌که‌ ‌از‌ اهل‌ عذاب‌ ‌است‌ بمقدار استحقاقش‌ عذاب‌ ميكند و ‌هر‌ ‌که‌ اهل‌ نجات‌ ‌است‌ بمقدار قابليتش‌ ثواب‌ ميبخشد.

وَ ما أَدراك‌َ ما يَوم‌ُ الفَصل‌ِ ‌که‌ چه‌ اندازه‌ سخت‌ و شديد ‌است‌ ‌که‌ بمقدار ذره‌اي‌ ‌از‌ اعمال‌ خير و شر فروگذارده‌ نميشود: فَمَن‌ يَعمَل‌ مِثقال‌َ ذَرَّةٍ خَيراً يَرَه‌ُ وَ مَن‌ يَعمَل‌ مِثقال‌َ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَه‌ُ زلزال‌ آيه 7 و 8.

وَيل‌ٌ يَومَئِذٍ لِلمُكَذِّبِين‌َ مكرر اشاره‌ ‌شده‌ ويل‌ اسمي‌ داريم‌ و وصفي‌ اما اسمي‌ چاه‌ ويل‌ ‌است‌ ‌در‌ قعر جهنم‌ ‌که‌ عذاب‌ جهنم‌ ‌از‌ ‌آن‌ چاه‌ ‌است‌ ‌که‌ جاي‌ منافقين‌ ‌است‌:

إِن‌َّ المُنافِقِين‌َ فِي‌ الدَّرك‌ِ الأَسفَل‌ِ مِن‌َ النّارِ نساء آيه 144.

تنبيه‌: جمع‌ ‌بين‌ دو ‌آيه‌ باين‌ ‌است‌ ‌که‌ مكذبين‌ همان‌ منافقين‌ هستند ‌که‌ تكذيب‌ امر ولايت‌ و وصايت‌ و خلافت‌ امير المؤمنين‌ (ع‌) كردند ‌با‌ اينكه‌ مصداق‌ اهم‌ ‌آيه‌ ‌است‌ و تنافي‌ ‌با‌ عموم‌ آية ندارد و مراد كساني‌ ‌که‌ تكذيب‌ انبياء كردند ‌که‌ شامل‌ تمام‌ مشركين‌ و كفار و ضالين‌ و مبدعين‌ و منكر ضروريات‌ دين‌ و مذهب‌ ميشود زيرا

جلد 17 - صفحه 340

تكذيب‌ يك‌ حكم‌ ‌از‌ احكام‌ دين‌ صدق‌ ميكند ‌که‌ مكذب‌ ‌است‌ و آيه ‌ان‌ المنافقين‌ منافي‌ نيست‌ چون‌ اثبات‌ شي‌ء نفي‌ ‌ما عدا نميكند، و اما وصفي‌ ‌يعني‌ بدا بحال‌ مكذبين‌ و واي‌ بحال‌ ‌آنها‌ و ‌اينکه‌ معني‌ صدق‌ ميكند ‌که‌ ‌از‌ اول‌ موت‌ و حال‌ احتضار ‌در‌ شكنجه‌ و عذاب‌ هست‌ ‌الي‌ الابد و آني‌ ‌را‌ ‌حتي‌ ندارد.

]

(آیه 15)- و در این آیه تکذیب کنندگان آن روز را شدیدا مورد تهدید قرار داده، می‌فرماید: «وای در آن روز بر تکذیب کنندگان»! (ویل یومئذ للمکذبین).

«ویل» را بعضی به معنی «هلاکت»، و بعضی به معنی «انواع عذاب» و بعضی آن را به معنی «وادی پر عذابی در جهنم» تفسیر کرده‌اند، این کلمه معمولا در مورد حوادث اسفناک به کار می‌رود، و در اینجا حکایت از سرنوشت دردناک تکذیب کنندگان در آن روز می‌کند.

منظور از «مکذبین» در اینجا کسانی است که قیامت را تکذیب می‌کنند.