آیه 13 سوره عنکبوت

وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ وَ لَيُسْئَلُنَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَمَّا كانُوا يَفْتَرُونَ «13»

وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ‌: و هر آينه البته البته بر خواهند داشت در قيامت بارهاى گران خود را از معصيت، وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ‌: و بار گران ديگران را با بارهاى گران خود، يعنى وزر و وبال آنان را كه گمراه ساخته‌اند، اضافه جرايم ايشان خواهند ساخت بدون آنكه از وزر و وبال كسانى كه گمراه كرده‌اند چيزى كم كنند. وَ لَيُسْئَلُنَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ: و هر آينه البته البته پرسيده خواهند شد روز قيامت متبوعان بر وجه سرزنش، عَمَّا كانُوا يَفْتَرُونَ‌: از آنچه را كه بودند برمى‌بافتند از باطل و حيله كه به سبب آن خلق را گمراه مى‌كنند، و از افترا و دروغ كه بر خدا و رسول مى‌نهند.

تبصره: آيه شريفه دالّ است بر آنكه: هر كس سبب گمراهى يا كفر يا معصيت ديگرى شود يا تأسيس نمايد بدعتى يا طريقه‌اى كه خلاف قرآن و شريعت اسلام باشد، تا روز قيامت وزر و وبال آنانكه گمراه شدند و بدان طريقه مجعوله عمل كنند، تمام بر آن شخص مسبب باشد بدون آنكه از گناه عاملين نقصانى يابد؛ چنانكه روايت مشهوره نبوى صلّى اللّه عليه و آله دالّ است‌

جلد 10 - صفحه 211

بر آن كه:

قال النّبىّ صلّى اللّه عليه و آله: من سنّ سنّة سيّئة فله وزره و وزر من عمل بها الى يوم القيمة من غير آن ينقص من اوزارهم شى‌ء فرمود: هر كس عادت قرار دهد عادت بدى را، پس بر اوست وزر آن و وزر آنانكه عمل به آن نموده‌اند تا روز قيامت بدون آنكه از وزر آنها كسر شود «1».

در ثواب الاعمال- از حضرت باقر عليه السّلام مروى است كه فرمود: هر بنده‌اى از بندگان خدا تأسيس كند سنت هدايتى را، باشد براى او از اجر مثل اجر كسانى كه عمل كنند به آن بدون آنكه ناقص شود از اجر آنان چيزى. و هر بنده‌اى از بندگان خدا تأسيس كند سنت گمراهى را، باشد براى او مثل وزر كسانى كه بجا آوردند آن را بدون آنكه از وزر آنان چيزى كم گردد «2».

تتمه: وجه اتصال آيه‌ «وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا» بما قبل آنست كه چون حق تعالى بيان حال منافقان نمود نزد ايراد شبهه بر ايشان، در اين آيه بيان فرمود كه واجب است بر اهل ايمان كه فريب نخورند به آنچه اهل كفر بر ايشان رسانند از شبهات باطله و اقاويل فاسده و اكاذيب مضله.

وَ لَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْمُنافِقِينَ «11» وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا اتَّبِعُوا سَبِيلَنا وَ لْنَحْمِلْ خَطاياكُمْ وَ ما هُمْ بِحامِلِينَ مِنْ خَطاياهُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ «12» وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ وَ لَيُسْئَلُنَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَمَّا كانُوا يَفْتَرُونَ «13» وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى‌ قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلاَّ خَمْسِينَ عاماً فَأَخَذَهُمُ الطُّوفانُ وَ هُمْ ظالِمُونَ «14» فَأَنْجَيْناهُ وَ أَصْحابَ السَّفِينَةِ وَ جَعَلْناها آيَةً لِلْعالَمِينَ «15»

ترجمه‌

و هر آينه ميداند البته خدا آنانرا كه ايمان آوردند و هر آينه ميداند البته منافقانرا

و گفتند آنها كه كافر شدند بآنانكه ايمان آوردند پيروى كنيد راه ما را و بايد بر داريم گناهان شما را و نباشند آنها بر دارندگان از گناهان ايشان چيزيرا همانا آنها هر آينه دروغگويانند

و هر آينه بر ميدارند البته بارهاى گران خود را و بارهاى گرانى با بارهاى گران خود و هر آينه پرسيده ميشوند روز قيامت از آنچه كه بدروغ نسبت ميدادند

و بتحقيق فرستاديم نوح را بسوى قومش پس درنگ كرد در ميان آنها هزار سال مگر پنجاه سال پس گرفت آنها را طوفان و آنها بودند ستمكاران‌

پس نجات داديم او و اهل كشتى را و قرار داديم آنرا عبرتى براى جهانيان.

تفسير

خداوند متعال براى تأكيد ابطال تصوّر منافقان سابق الذّكر قسم ياد فرموده كه از ضمير اهل ايمان و آنها آگاه است چون لام مشعر بقسم ميباشد و ميداند و ميشناسد بخوبى يكايكشان را و بجزاى كامل خواهد رسانيد و بعضى گفته‌اند مراد

جلد 4 صفحه 219

از علم تميز است چنانچه در اوائل سوره گذشت يعنى خداوند ممتاز ميفرمايد در خارج آن دو فرقه را از يكديگر بامتحان براى رسوائى منافقان و سر بلندى اهل ايمان و نيز نقل فرموده كلام كفّار را كه در صدر اسلام باهل ايمان ميگفتند شما تابع مسلك ما باشيد و اگر از عذاب الهى ميترسيد كه آن حق باشد ما گناهان شما را بگردن ميگيريم تا از اين جهت خاطر شما مشوّش نباشد ولى واقعا معتقد بمعاد نبودند و اين سخن را براى گمراه نمودن اهل ايمان ميگفتند كه آنها را فريب دهند و از راه حق باز دارند و خداوند در ردّ قول آنها فرموده كه بهيچ اندازه اينجماعت نميتوانند گناهان غير خودشان را بگردن بگيرند بطوريكه خداوند بجاى غير آنها آنها را عذاب نمايد و از عذاب غير صرف نظر فرمايد اينها دروغ ميگويند و مقصودشان اضلال اهل ايمان است بلى گناه اشخاصيكه بفريب آنها مرتكب معصيت شدند بر گناهان فريب دهندگان افزوده و روى بار گناه آنها خواهد آمد ولى چنين نيست كه مرتكب معصيت از عذاب آن ايمن گردد بلكه او معذّب بيك عذاب و گمراه كننده معذّب بدو عذاب خواهد بود عذاب گناه خود و عذاب گناه غير كه باضلال او مرتكب شده است و روز قيامت بازخواست خواهد شد كه چرا چنين دروغى گفته‌اند و چنين افترائى بسته‌اند كه اين قبيل ضمانت از گناه در پيشگاه الهى مقبول است چون مستفاد از كلام آنها با اهل ايمان كه تعهّدى بصورت امر بخودشان است اين بوده. از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم روايت شده كه هر كس ديگرى را دعوت بضلالت نمايد و او دعوتش را اجابت نمايد و پيروى از آن كند پس بر دوش آن گمراه كننده مانند گناهان پيروى كننده است بدون اينكه از گناه پيروان چيزى كم گردد و خداوند حضرت نوح پيغمبر را مبعوث فرمود بر قومش و او در ميان آنها نهصد و پنجاه سال بدون شريك سرّا و علنا مشغول بدعوت بود و چون سركشى و طغيان آنها از حدّ گذشت عرضه داشت ربّ انّى مغلوب فانتصر پس طوفان بر آنها احاطه نمود و غرق شدند چون ستمكار بودند و در سور سابقه شرح اين واقعه بتفصيل گذشت و خداوند آنحضرت و كسانيرا كه با او در كشتى بودند نجات داد و قرار داد آن كشتى را موجب عبرت براى جهانيان كه معلوم شد موحّدين و اهل ايمان بأمان و اصل شدند و براى‌

جلد 4 صفحه 220

مشركين و مخالفين جز خسران دنيا و آخرت چيزى حاصل نشد پس نبايد خاطر مبارك پيغمبر خاتم آزرده و ملول از مكر و حيله كفّار براى اضلال و گمراه نمودن مسلمانان باشد چون خداوند هميشه دوستان خود را بر دشمنان ظفر داده و خواهد داد.

وَ لَيَحمِلُن‌َّ أَثقالَهُم‌ وَ أَثقالاً مَع‌َ أَثقالِهِم‌ وَ لَيُسئَلُن‌َّ يَوم‌َ القِيامَةِ عَمّا كانُوا يَفتَرُون‌َ «13»

و ‌هر‌ آينه‌ بار ميكنند ‌بر‌ ‌خود‌ سنگيني‌هاي‌ ‌خود‌ و سنگينيهاي‌ اتباع‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌با‌ سنگينيهاي‌ ‌خود‌ و ‌هر‌ آينه‌ ‌اينکه‌ كفار و رؤساء مسئول‌ ميشوند روز قيامت‌ ‌از‌

جلد 14 - صفحه 299

آنچه‌ بودند افتراء ميزدند.

سه‌ نحوه‌ عذاب‌ و عقوبت‌ ‌براي‌ ‌اينکه‌ رؤساء و ارباب‌ ضلالت‌ هست‌:

«1» عذاب‌ كفر و ضلالت‌ و ظلم‌ و معاصي‌ ‌که‌ ‌از‌ اينها صادر ‌شده‌ بالمباشره‌.

«2» سبب‌ شده‌اند و وادار نموده‌اند اتباع‌ ‌خود‌ ‌را‌ بكفر و شرك‌ و ضلالت‌ و ظلم‌ و ساير معاصي‌ ‌که‌ فاعل‌ بالتسبيب‌ هستند چنانچه‌ فرمود

«‌من‌ سن‌ سنة حسنة ‌کان‌ ‌له‌ اجرها و اخر ‌من‌ عمل‌ بها ‌الي‌ يوم القيمة و ‌من‌ سن‌ سنة سيئة ‌کان‌ ‌عليه‌ وزرها و وزر ‌من‌ عمل‌ بها ‌الي‌ يوم القيامة».

«3» رضاي‌ اينها بفعل‌ ‌آنها‌ ‌که‌ فرمود

«الراضي‌ بفعل‌ قوم‌ كالداخل‌ فيهم‌»

فاعل‌ بالرضاء لذا ميفرمايد:

وَ لَيَحمِلُن‌َّ أَثقالَهُم‌ وَ أَثقالًا مَع‌َ أَثقالِهِم‌ ‌هر‌ چه‌ تابعين‌ زيادتر باشند و بيشتر معصيت‌ كنند بار اينها سنگين‌تر ميشود.

وَ لَيُسئَلُن‌َّ يَوم‌َ القِيامَةِ عَمّا كانُوا يَفتَرُون‌َ افتراء بخدا ‌که‌ ‌براي‌ ‌او‌ شريك‌ قرار دادند ‌ يا ‌ ‌او‌ ‌را‌ جسم‌ دانستند ‌ يا ‌ صفات‌ زائده‌ ‌بر‌ ‌او‌ گفتند ‌ يا ‌ منكر عدل‌ ‌او‌ شدند ‌ يا ‌ ملائكه‌ ‌را‌ دختران‌ ‌خدا‌ دانستند ‌ يا ‌ عزيز و عيسي‌ ‌را‌ ‌إبن‌ اللّه‌ گفتند و ‌غير‌ اينها افتراء بانبياء ‌آنها‌ ‌را‌ ساحر كذاب‌ مجنون‌ مفتري‌ گفتند افتراء بائمه‌ نسبت‌هاي‌ ناروايي‌ ‌به‌ ‌آنها‌ دادند افتراء بعلماء و بمؤمنين‌ ‌آنها‌ ‌را‌ رافضي‌ و خارج‌ ‌از‌ دين‌ شمردند نسبت‌ بهمه‌ اينها مسئول‌ ميشوند.

]

(آیه 13)- سپس برای این که تصور نشود این دعوت کنندگان به کفر و شرک و بت پرستی و ظلم، در برابر این عملشان مجازاتی ندارند در این آیه می‌افزاید، «آنها بارهای سنگین گناهانشان را بر دوش می‌کشند، و بارهای دیگری را اضافه بر بارهای سنگین خودشان»! (وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ).

این بار گناه اضافی همان بار گناه اضلال و اغوا کردن و تشویق دیگران به گناه است، همان بار سنت بد گذاردن.

و در پایان آیه می‌افزاید: «آنها بطور قطع در روز قیامت از افتراها و دروغهایی که می‌بستند سؤال می‌شوند» و باید خود جوابگوی آن باشند (وَ لَیُسْئَلُنَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَمَّا کانُوا یَفْتَرُونَ).