آیه 117 سوره نحل

مَتاعٌ قَلِيلٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (117)

بعد از آن تبيين آن فرمايد بقوله:

مَتاعٌ قَلِيلٌ‌: آنچه افترا مى‌كنند براى تحصيل آن برخوردارى است اندك و ناپايدار كه زود منقطع گردد در دنيا. وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ‌: و براى ايشان است عذاب دردناك در آخرت كه هرگز منقطع نشود.

تنبيه: يكى از صفات رذيله، دروغ است. و از اعظم افراد آن، دروغ بر خدا و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و ائمّه عليهم السّلام مى‌باشد كه مراد به افتراء همين است. يعنى دروغى گويد و نسبتش را به خدا يا پيغمبر يا ائمه معصومين عليهم السّلام دهد، و از اين قبيل باشد حلال خدا را حرام كردن، يا حرام خدا را حلال كردن و از گناهان كبيره است. در كافى شريف- از حضرت صادق عليه السّلام قال: الكذب على اللّه و على رسوله من اكبر الكبائر. «1» و بصريح آيه شريفه رستگارى براى مفترين نخواهد بود در آخرت، و براى آنها عذاب اليم باشد؛ زيرا مرتكب امرى شدند كه تالى كفر است. و احاديث بسيار وارد شده از جمله:

در كافى محمد بن مسلم از حضرت باقر عليه السّلام روايت نموده: قال انّ اللّه جعل للشّر اقفالا و جعل مفاتيح ثلث الاقفال الشّراب، و الكذب شرّ من‌

«1» اصول كافى، جلد دوّم، كتاب الايمان و الكفر، باب الكذب، صفحه 339، حديث 5.

جلد 7 - صفحه 301

الشّراب. «1» فرمود: بدرستى كه خداى تعالى قرار داده براى شرّ قفلها، يعنى امور مانعه‌اى از ارتكاب شرور مانند عقل، و لوازمات آن حياء از خدا و خلق، و تفكر در قبح آن، و عقوبات طاريه بر آن، و مفاسد دنيوى و اخروى آن؛ و قرار داده كليد ثلث قفلها را شراب، يعنى جميع اشربه مسكره و شراب زايل مى‌كند عقل را، و به زوال آن مرتفع شود تمام موانع، پس باز شود همه قفلها و كذب بر خدا و رسول بدتر است از شراب، يعنى وقتى شراب موجب فتح باب ثلث شرور گردد، معلوم است بر كذب و افترا به خدا چه نوع مفاسد وارد آيد، و چنانچه صاحب آن بدون توبه از دنيا رود، خلاصى و نجات از عذاب براى او نخواهد بود. بنابراين بايد شخص متدين، مراقبت در اين صفت را داشته باشد و قبل از تكلم و سخن، كلام خود را در پيشگاه شرع مطهر عرضه دارد كه از ميزان و دستور خدا و رسول خارج نگردد تا دچار سخط الهى و عذاب سبحانى نشود.

وَ لا تَقُولُوا لِما تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِبَ هذا حَلالٌ وَ هذا حَرامٌ لِتَفْتَرُوا عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ لا يُفْلِحُونَ (116) مَتاعٌ قَلِيلٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (117) وَ عَلَى الَّذِينَ هادُوا حَرَّمْنا ما قَصَصْنا عَلَيْكَ مِنْ قَبْلُ وَ ما ظَلَمْناهُمْ وَ لكِنْ كانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ (118) ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ عَمِلُوا السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ (119)

ترجمه‌

و نگوئيد براى وصف نمودن بزبانتان دروغ را اين حلال است و اين حرام تا افتراء زنيد بخدا دروغ را همانا آنانكه افتراء ميزنند بخدا دروغ را رستگار نميشوند

برخوردارى اندكى است و از براى آنها است عذابى دردناك‌

و بر آنانكه يهودى شدند حرام كرديم آنچه را نقل نموديم براى تو از پيش و ستم نكرديم بآنها ولى بودند آنها كه بخودشان ستم ميكردند

پس همانا پروردگار تو براى آنانكه كردند كار بد را بنادانى پس توبه نمودند بعد از آن و بصلاح در آوردند خودشان را همانا پروردگار تو پس از آن هر آينه آمرزنده مهربان است.

تفسير

خداوند متعال پس از بيان محرّمات مذكوره در آيه سابقه نهى فرموده از گفتن جمله اين حلال است و اين حرام بمجرّد توصيف زبانى بدون دليل و بيان الهى كه نتيجه آن وضوح دروغگوئى گوينده است گويا دروغ بكلام آنها واضح و آشكار شده است براى مبالغه در دروغگوئى اين اشخاص مانند آنكه ميگويند روى او وصف ميكند جمال را و چشم او وصف ميكند سحر را براى مبالغه در حسن روى و چشم او چنانچه مع الاسف در اين زمان معمول است كه بدون مراجعه بكتاب و سنّت و رأى مرجع تقليد از پيش خود هر كس ميگويد اين حلال و اين حرام است و از نتيجه اين نطق بى‌منطق غافلند كه نيست مگر افتراء بخدا و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گويا غرضى از اين مقال ندارند جز واضح نمودن دروغ خودشان و نسبت دادن حكمى را بخداوند بدروغ كه افتراء و اشدّ انواع دروغ است و كسانيكه دروغى‌

جلد 3 صفحه 324

را نسبت بخدا دهند روى رستگارى را نخواهند ديد اين زندگانى چند روزه دنياى دنىّ چه قدر قيمت و قابليّت دارد كه كسى براى مختصر اظهار فضيلت پوچ يا ساير اغراض فاسده بخالق و پروردگار خود افتراء بزند و در آخرت بعذاب اليم گرفتار شود و در دنيا هم بفاصله كمى مفتضح و رسوا گردد امان از وساوس نفس امّاره قمّى ره فرموده مانند آنكه ميگفتند آنچه در شكمهاى شتر و گاو و گوسفند است مخصوص است بمردان ما و حرام است بر زنان ما و در سوره انعام گذشت و در توحيد از امام صادق عليه السّلام روايت نموده كه چون بنده خدا گناه بزرگ يا كوچكى را كه خداوند از آن نهى فرموده مرتكب شود از ايمان خارج گردد و مؤمن باو گفته نشود فقط مسلمان باو گفته شود تا توبه نمايد و استغفار كند كه در اين صورت بر ميگردد بايمان و گناه موجب كفر و انكار او نميشود ولى اگر حلالى را گفت حرام است و حرامى را گفت حلال است و اين را دين خود قرار داد از ايمان و اسلام بيرون رود و كافر شود و مانند كسى است كه در حرم داخل شود و در خانه كعبه رود و آنجا گناهى كند كه بيرونش برند و گردنش را بزنند و در جهنّم قرار گيرد و خداوند حرام فرمود بر يهود آنچه را خبر داد به پيغمبر خود پيش از اين در سوره انعام بآيه شريفه‌ وَ عَلَى الَّذِينَ هادُوا حَرَّمْنا كُلَّ ذِي ظُفُرٍ كه بيان گرديد و اين تحريم براى عقوبت آنها بود نه مضرّت در آن محرّمات چون مستحق عقوبت بودند و در اين تحريم خداوند بآنها ظلم نفرموده بلكه خودشان ظلم نمودند بخودشان كه معصيت نمودند و مستحق عقوبت شدند و پس از ذكر وعيد خداوند بمقتضاى رحمت وعده مغفرت داده بكسانيكه از روى جهالت و نادانى نه تعصّب و عناد معصيت نمودند يا از باب بى‌فكرى و غفلت و عدم توجّه بعاقبت كه نوعا اين امور موجب معصيت است بشرط توبه و انابه و عمل بمقتضاى آن از اداء حقوق لازمه و تكاليف واجبه كه كاشف از ندامت و پشيمانى از گناه باشد و براى تأكيد و تقريب خبر انّ باسم آن انّ ربّك تكرار شده با اشاره باشتراط وقوع توبه بعد از گناه و با ملاحظه فاصله بين صدر و ذيل كلام نكات بلاغتى آن واضح خواهد بود و تكرار كلمه ثمّ براى افاده تراخى وعده از وعيد و ترتّب توبه بر معصيت است.

جلد 3 صفحه 325

وَ لا تَقُولُوا لِما تَصِف‌ُ أَلسِنَتُكُم‌ُ الكَذِب‌َ هذا حَلال‌ٌ وَ هذا حَرام‌ٌ لِتَفتَرُوا عَلَي‌ اللّه‌ِ الكَذِب‌َ إِن‌َّ الَّذِين‌َ يَفتَرُون‌َ عَلَي‌ اللّه‌ِ الكَذِب‌َ لا يُفلِحُون‌َ (116) مَتاع‌ٌ قَلِيل‌ٌ وَ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ أَلِيم‌ٌ (117)

‌بعد‌ ‌از‌ اينكه‌ ميزان‌ حلال‌ و حرام‌ ‌را‌ ‌در‌ شريعة اسلام‌ معين‌ فرمود ميفرمايد:

جلد 12 - صفحه 203

و نگوئيد ‌از‌ ‌براي‌ چيزهايي‌ ‌که‌ زبان‌ ‌شما‌ متصف‌ ‌شده‌ بدروغگويي‌ ‌اينکه‌ حلال‌ ‌است‌ و ‌اينکه‌ حرام‌ ‌که‌ افتراء مي‌بنديد بخدا دروغي‌ ‌را‌ محققا بدانيد كساني‌ ‌که‌ افتراء مي‌زنند بخدا دروغي‌ ‌را‌ هرگز رستگار نميشوند فقط چهار روز دنيا تمتع‌ مي‌كنند و ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ عذاب‌ دردناك‌ ‌است‌.

وَ لا تَقُولُوا لِما تَصِف‌ُ أَلسِنَتُكُم‌ُ الكَذِب‌َ اتصاف‌ السنه‌ بكذب‌ عادة زبان‌ ‌است‌ و دروغگويي‌ بخصوص‌ كذب‌ ‌بر‌ ‌خدا‌ ‌که‌ اعظم‌ كبائر ‌است‌ هذا حَلال‌ٌ وَ هذا حَرام‌ٌ ‌که‌ حلال‌ ‌خدا‌ ‌را‌ حرام‌ بگويد و حرام‌ ‌خدا‌ ‌را‌ حلال‌ بشمارد ‌که‌ بدعت‌ ‌در‌ دين‌ ‌است‌ و مبدع‌ كافر ‌است‌ مثل‌ آنكه‌ ‌گفت‌ متعتان‌ محللتان‌ ‌في‌ عهد ‌رسول‌ اللّه‌ انا احرمهما و اعاقب‌ عليهما متعة النساء و متعة الحج‌ لِتَفتَرُوا عَلَي‌ اللّه‌ِ الكَذِب‌َ سه‌ عقوبت‌ دارد يكي‌ دروغ‌ گفتن‌ ديگر افتراء ‌که‌ نسبت‌ بغير دادن‌ سه‌ افتراء ‌علي‌ اللّه‌ إِن‌َّ الَّذِين‌َ يَفتَرُون‌َ عَلَي‌ اللّه‌ِ الكَذِب‌َ لا يُفلِحُون‌َ ايمان‌ ندارد و كافر مي‌شود زيرا مؤمن‌ يقينا رستگار ‌است‌ مَتاع‌ٌ قَلِيل‌ٌ ‌براي‌ استفاده‌ ‌اينکه‌ چهار روزه‌ دنيا و متابعت‌ شهوات‌ نفسانيه‌ وَ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ أَلِيم‌ٌ مطلق‌ عذاب‌هاي‌ آخرت‌ مولم‌ ‌است‌ لكن‌ اختصاص‌ باين‌ طايفه‌ دارد عذابي‌ ‌که‌ ميانه‌ عذاب‌هاي‌ آخرت‌ ‌شده‌ الم‌ ‌را‌ دارد ‌که‌ مفاد صفت‌ مشبه‌ ‌است‌.

]

(آیه 117)- این آیه عدم رستگاری را چنین توضیح می‌دهد: «بهره کمی است (که در این دنیا نصیبشان می‌شود)، و عذاب دردناکی در انتظار آنان است» (مَتاعٌ قَلِیلٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ).

این متاع قلیل، ممکن است اشاره به جنینهای مرده حیوانات باشد که برای خود حلال می‌شمردند، و از گوشت آن استفاده می‌کردند.