آیه 106 سوره توبه
| <<105 | آیه 106 سوره توبه | 107>> | |||||||||||||||
| |||||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
و برخی دیگر (از گناهکاران) آنهایی هستند که کارشان بر مشیّت خدا موقوف است یا آنان را عذاب کنید و یا از گناهشان درگذرد، و خدا دانا و حکیم است.
و گروهی دیگر کارشان موقوف به مشیّت خداست، یا آنان را عذاب می کند یا توبه آنان را می پذیرد؛ و خدا دانا و حکیم است.
و عدّه‌اى ديگر [كارشان] موقوف به فرمان خداست: يا آنان را عذاب مى‌كند و يا توبه آنها را مى‌پذيرد، و خدا داناى سنجيده‌كار است.
و گروهى ديگر به مشيت خداوند واگذاشته شده‌اند، كه يا عذابشان مى‌كند يا توبه‌شان را مى‌پذيرد. و خدا دانا و حكيم است.
و گروهی دیگر، به فرمان خدا واگذار شده‌اند (و کارشان با خداست)؛ یا آنها را مجازات می‌کند، و یا توبه آنان را می‌پذیرد (، هر طور که شایسته باشند)؛ و خداوند دانا و حکیم است!
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
مرجون: ارجاء: به تأخير انداختن. «ارجى الامر: اخره». مرجون: تأخير انداخته شدگان.
نزول
«شیخ طوسى» گوید: مجاهد و قتادة گویند: این آیه درباره هلال بن امیة و فرارة بن ربعى و کعب بن مالک از طوایف اوس و خزرج نازل شده، کعب بن مالک مرد راستگوئى بود که مورد سرزنش قرار نگرفت و تخلف او از جنگ به خاطر مستعد نبودن بوده لذا پیامبر از او چشم پوشید و او را به دروغ متهم ننمود، ولى به او فرمود صبر کن تا خداوند درباره تو قضاوت کند و دو مرد دیگر نیز مانند او راست مى گفتند ولى پیامبر مردم را از سخن گفتن با آنها نهى فرمود.
بعد از آن که مکر و حیله منافقین و سایر متخلفین از جنگ تبوک که در حدود هشتاد و اندى بودند، آشکارى گردید، این سه نفر پنجاه شب دور ماندند به قسمى که زن و فرزندشان هم از آنها دورى کرده بودند زیرا فرمان پیامبر را اطاعت نکردند.
کعب خیمه اى بنا کرد و به تنهائى می‌زیست و نازل شدن قبول توبه آنها در شب به آنها رسید. صبح آن روز مسلمین به آنها بشارت دادند آنان خوشحال گردیدند.
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «106»
و گروه ديگرى هستند كه كارشان به خواست الهى واگذار شده است يا عذابشان مى‌كند و يا (به خاطر توبه و پشيمانى)، به آنان لطف مى‌كند و خداوند دانا و حكيم است.
نکته ها
«مُرْجَوْنَ» از «ارجاء»، به معناى تأخير وتوقّف است، تأخيرى همراه با رجاء واميد.
خداوند در اين آيات سه گروه را ياد كرده است:
الف: منافقان مرموزى كه در مدينه هستند و شناخته نشده‌اند. (آيه 101)
ب: منحرفانى كه به گناه خود اعتراف كردند و اميد توبه دارند. (آيه 102)
ج: منحرفانى كه اصرار بر گناه ندارند وتوبه نكرده‌اند، تكليف آنان با خداوند است. (آيه‌ى مورد بحث)
جلد 3 - صفحه 501
طبق روايات «1» آيه ناظر به قاتلان حضرت حمزه يا جعفر طيّار است كه پشيمان شده و اسلام آوردند، ولى ايمان در قلبشان رسوخ نكرده تا قطعاً بهشتى باشند، يا مربوط به كسانى است كه در جنگ تبوك شركت نكردند و فقط پشيمان شدند و به زبان اعتراف نكردند.
پیام ها
1- دست خدا در عفو يا مجازاتِ گنهكاران، باز است. «إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ»
2- در تربيت خطاكاران مختلف، بايد برخوردهاى مختلفى داشت. گروهى را بايد بين بيم واميد قرار داد. «إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ»
3- قهر يا لطف الهى، بر اساس علم و حكمت است، نه انتقام‌جويى! «عَلِيمٌ حَكِيمٌ»
«1». تفسير نورالثقلين؛ كافى، ج 2، ص 407.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (106)
ج5، ص 200
شأن نزول «1»- متخلفان از جهاد، غير منافقين ده نفر بودند: هفت نفر آنها مذكور شد، و سه نفر ديگر كعب بن مالك و هلال بن اميه و مرارة بن ربيع خود را به ستون نبسته، لكن خدمت حضرت به گناه معترف شدند. حضرت فرمود: از نزد من برويد تا ببينم حق تعالى در باره شما چه حكم فرمايد. پس مؤمنين را منع نمود از مكالمه و مجالست ايشان؛ حق تعالى در باره آنها نازل فرمود.
وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ: و جماعت ديگر از متخلفان تأخيرشدگان و بازداشتگانند كه موقوف است كار آنها به فرمان الهى كه در باره ايشان نازل شود. إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ: يا عذاب فرمايد آنها را اگر اصرار كنند بر آن. وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ: و يا قبول توبه فرمايد بر ايشان اگر ندامت و پشيمانى ورزند.
تبصره- اين مطلب مبرهن گرديده كه ذات الهى عالم باشد به آنچه بازگشت امر بندگان است به آن، لكن در اين آيه مخاطبه فرموده بندگان را به آنچه در نزد آنها است. به عبارت اخرى ترديد از جانب عباد است نه خداى تعالى، و معنى آنكه: امر آنها در نزد شما بين خوف و رجا باشد، و هر دو امر هم منوط به اراده حق سبحانه و تعالى است. وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ: و خداوند سبحان دانا است به احوال ايشان، حكم كننده با رجاى آنان.
مروى است كه «2» پنجاه شبانه روز مؤمنين با آنها مجالست و مكالمه ننمودند، زنان آنها نزد پيغمبر آمده كه ما از خانه ايشان بيرون رويم؟ فرمود: نه، و لكن تمكين مضاجعت منمائيد. ايشان مضطرب در صحرا خيمه‌زده، مشغول تضرع و زارى از ترس الهى، تا بعد از مدت مذكوره چون به نيت خالص توبه و منقاد شدند، حق تعالى تقصير آنها را عفو، و آيه شريفه «وَ عَلَى الثَّلاثَةِ الَّذِينَ خُلِّفُوا ...».
نازل شد. مؤمنين به سرعت نزد ايشان، و بشارت قبول توبه را رسانيدند. كعب بن مالك گويد: بعد از اين بشارت به مسجد رفتم، روى مبارك حضرت را ديدم از شدت سرور مانند قمر منير شده. فرمود: بشارت باد به خير. گفتم: از جانب تو
«1» مجمع ج 3 ص 69.
«2» مجمع ج 3 ص 69.
ج5، ص 201
يا خداى تعالى؟ فرمود: حق تعالى، پس من به شكرانه اين نعمت ثلث مال خود را تصدق كردم.
تنبيه- آيه شريفه دليل است بر صحت مذهب ما در جواز عفو از عصاة (گناهكاران) زيرا حق سبحانه بيان فرموده كه امر ايشان با خدا است اگر خواهد عذاب كند و اگر خواهد عفو فرمايد، پس قلم عفو بر خط جرايم اعمال ايشان كشد، چنانچه نسبت به متخلفين عفو فرمود. و ايضا دليل است بر آنكه قبول توبه تفضل است از خدا، زيرا اگر واجب بودى، آن را معلق به مشيت ننمودى؛ و عاصى معاقب است در صورتى كه يكى از دو امر براى او حاصل نشود: يكى شفاعت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله. و دوم- عفو الهى، زيرا عفو اميدوار و متوقع باشد خصوصا با وعده سبحانى مثل قوله «وَ يَعْفُوا عَنِ السَّيِّئاتِ» «1» «وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ»* «2» «إِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِلنَّاسِ عَلى ظُلْمِهِمْ» «3» و خلف وعده از جواد مطلق مستحسن نيست. و ايضا ذات احديت خود را مدح فرموده به غفران، و مسلما تخلف نخواهد داشت.
شأن نزول- مفسرين نقل نموده‌اند كه بنو عمر بن عوف مسجد قبا را بنا كرده، پيغمبر را دعوت، تا يك روز نماز جماعت را بگذارند. بنو غنم بن عوف كه بنى اعمام آنها و منافق بودند، حسد برده، در مقابل مسجد قبا، مسجدى بنا نموده.
گفتند: ما در مسجد خود نماز گزاريم و به جماعت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله نرويم. بدين قصد دوازده يا پانزده نفر مسجد را بنا كرده، و ابو عامر راهب پدر حنظله را امام قرار دهند، و او از اشراف قبيله خزرج و در علم تورات مهارت و هميشه اوصاف پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله را براى اهل مدينه مى‌خواند. بعد از هجرت رسول به مدينه، مردم شائق حضرت، و از ابو عامر كناره نمودند، عرق حسد در حركت، به نفى حضرت مشغول شد، گفت: چه دين است كه احداث
«1» سوره شورى آيه 25.
«2» سوره شورى آيه 30.
«3» سوره رعد آيه 6.
ج5، ص 202
كرده‌اى؟ فرمود: دين ابراهيم خليل عليه السّلام. گفت: [نه] چنين است.
گفت: بلكه آمده‌ام به آن با حالت بيضاء و نقاء. گفت: خدا دروغ گوى ما را بميراند به غربت و واماندگى. پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله آمين گفت. ابو عامر قسم خورد كه با هر قومى جنگ كنى، من با آنها باشم. بعد از بدر از مدينه فرار و به كفار مكه ملحق، و در احد حاضر، و اول كسى بود كه تير به لشكر اسلام انداخت و حضرت او را فاسق لقب داد و در حرب حنين نيز حاضر و از آنجا فرار به نزد هرقل پادشاه روم رفت و مى‌خواست تهيه لشكر و به جنگ مسلمانان آيد و دستور ساختن مسجد را به منافقان او داد. حضرت چون عازم تبوك شد بانيان مسجد به خدعه گفتند: ما براى ضعفا و بيچارگان، مسجد ساخته‌ايم، و درخواست نماز را در آن مسجد نمودند كه بواسطه نماز پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله امر آنها مستحكم شود.
حضرت فرمود: ما متوجه جنگ هستيم، بعد از مراجعت، نماز در مسجد شما گزاريم. در برگشتن همين استدعا نمودند، جبرئيل نازل و آيه شريفه را آورد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (105) وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (106)
ترجمه
و بگو عمل كنيد پس زود باشد كه به بيند خدا عمل شما را و پيغمبرش و مؤمنان و زود باشد كه بازگردانيده شويد بسوى داناى نهان و آشكار پس آگاه كند شما را بآنچه بوديد كه بجا مى‌آورديد
و ديگران بازداشتگانند براى فرمان خدا يا عذاب مى‌كند آنان را و يا مى‌پذيرد توبه ايشان را و خدا داناى درست كار است.
تفسير
خداوند به پيغمبر اكرم امر فرمود كه بگو هر كارى ميخواهيد بكنيد بعد از صدور عمل در خارج مى‌بيند آنرا خدا و پيغمبر و ولىّ او در هر عصرى كه ايشان
جلد 2 صفحه 619
مؤمنان كاملند خواه عمل خير باشد خواه شرّ چنانچه در كافى و عيّاشى از امام باقر (ع) نقل نموده كه پس از ذكر اين آيه فرمود او و اللّه على بن ابى طالب است و از حضرت صادق بطرق متعدده نقل شده كه پرسيدند از اين آيه فرمود مراد از مؤمنان ائمه اطهارند و در كافى از آنحضرت نقل نموده كه فرمود مراد مائيم و در مجمع فرموده كه اصحاب ما روايت نموده‌اند كه اعمال امّت در هر دوشنبه و پنجشنبه بر پيغمبر (ص) عرضه داشته ميشود و همچنين بر ائمه اطهار پس مطّلع ميشوند بر آنها و مراد از مؤمنان ايشانند و اينكه فرموده است بعد از اين خداوند مى‌بيند با آنكه او عالم باشياء است قبل از وجود آنها براى آنست كه مراد علم بوجود اشياء است بعد از علم بعدمشان و علم بوجود آنها بعد از اين همان علم بوجود آنها است چون موجود شوند و تجديد حالى بر او روى نميدهد و بنظر حقير خداوند دو علم دارد يكى ذاتى كه از آن گاهى بقضا تعبير ميشود و ديگر خارجى كه بعضى آنرا قدر ميخوانند و آن علمى كه قابل تغيير نيست علم اول است ولى علم دوّم عين متغيرات است كه در خارج موجود و در پيشگاه الهى بدون تغيّر حاضر است و اينجا مراد علم دوم است لذا از آن تعبير برؤيت شده كه مناسب با موجودات خارجيه است بلا تشبيه مانند كسيكه ريسمان الوانى در دست دارد و مورچه در آن ريسمان سير ميكند كه آن مور بهر رنگى ميرسد متغير ميبيند و صاحب ريسمان همه را بيك رنگ الوان بدون تغيير مشاهده مينمايد خلاصه آنكه مراد آنستكه بعد از اين در مرئى و علم خدا و پيغمبر و امام موجود ميشود عمل آنها چنانچه عياشى از امام صادق (ع) در اين آيه نقل نموده است كه خداوند شاهد است در زمين خود و اعمال عرضه ميشود بر پيغمبر (ص) و در چند روايت ديگر به اين معنى تصريح شده نهايت آنكه در بعضى هر روز صبح و در بعضى هر شب و روز و در بعضى بعد از مرگ و در بعضى پيغمبر (ص) و در بعضى امير المؤمنين (ع) و در بعضى امام ذكر شده است و آنكه ايشان از اعمال خوب شاد و از اعمال بد ملول ميشوند پس نبايد ما موجب ملالت آن ذوات مقدّسه را فراهم نمائيم اگر در اظهار دوستى صادقيم و ظاهرا امر براى تهديد است يعنى بكنيد تا بجزاى كردارتان برسيد وقتى كه رجوع داده شديد بحكم خداوندى كه دانا است باعمال پنهان و آشكار شما بعد از مرگ و در قيامت كبرى چون مراد از آگاه كردن مجازات است و آيه دوم عطف است بر و آخرون اعترفوا بذنوبهم در آيات سابقه و مراد كسانى هستند كه تاخير افتاده است حكم آنها و موقوف
جلد 2 صفحه 620
است امر آنها و تعيين تكليفشان كه آيا از اشقيا هستند يا سعدا بآنكه خداوند عذاب كند آنها را يا بپذيرد توبه آنانرا و البته هر معامله كه خدا با آنها نمايد بر طبق علم و حكمت است چون ارجاء بمعنى تأخير است و بعضى مرجؤن بهمزه قرائت نموده‌اند و ترديد در علم متكلم نيست خدا ميداند با آنها چه معامله خواهد فرمود بلكه در علم مخاطب است ما نميدانيم و حاصل معنى آنستكه اختيار آنها با خدا است اگر بخواهد عذاب ميكند و اگر بخواهد عفو ميفرمايد و از اينجا معلوم ميشود كه قبول توبه بر خدا واجب نيست بلكه بر سبيل تفضّل است و در كافى و عياشى از امام باقر (ع) و قمى ره از امام صادق (ع) نقل نموده در اين آيه كه اينها قومى بودند مشرك كه كشتند امثال حمزه و جعفر و نظائر آندو از اهل ايمان را پس داخل در اسلام شدند و اقرار بتوحيد كردند و ترك نمودند شرك را ولى معرفت قلبى پيدا نكردند تا از اهل ايمان باشند و واجب باشد براى آنها بهشت و منكر هم نبودند تا كافر باشند پس واجب باشد بر آنان آتش لذا آنها باين حالند كه كارشان با خدا است ميخواهد عذاب ميكند آنانرا ميخواهد عفو ميفرمايد و بعضى‌شان نزول ديگرى ذكر كرده‌اند كه با وجود روايت مذكوره معتبره اعراض از نقلش بنظر حقير اولى است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ آخَرُونَ مُرجَون‌َ لِأَمرِ اللّه‌ِ إِمّا يُعَذِّبُهُم وَ إِمّا يَتُوبُ عَلَيهِم وَ اللّه‌ُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (106)
و يك جماعت ديگر هستند که كار اينها تأخير ميافتد تا امريّه الهيه صادر شود يا آنها را عذاب ميكند يا توبه آنها را قبول ميفرمايد و خدا داناست و حكيم است در بعض اخبار است که اينکه آيه در مورد كسانيست که مثل حمزه و ساير مجاهدين مسلمين را كشتند سپس داخل اسلام شدند ولي ايمان كامل نداشتند و در
جلد 8 - صفحه 310
بعض اخبار كساني هستند که نه اقرار بفضائل علي عليه السّلام كردند و نه انكار، لكن مكرر گفته‌ايم که اينکه نوع اخبار بيان مصاديق است منافات با عموم و اطلاق آيه ندارد لذا مي‌گوييم اولا مراد اينکه نيست که العياذ بر خدا معلوم نباشد که اينها را عذاب ميكند يا قبول توبه ميكند بلكه مراد اينست که يك دسته از ضعفاء اهل ايمان که در اينکه عصر ما بسيار هستند بلكه در همه اعصار بودند که مرتكب بسياري از معاصي و آلوده بكبائر مثل ترك صلوة و صوم و حج و نحو اينها شدند اگر اينکه معاصي بجايي رسيد که باعث زوال ايمان آنها شد هنگام رفتن از دنيا مورد عذاب ميشوند و اگر ايمان محفوظ ماند و هنگام رفتن موفق بتوبه شوند خداوند قبول ميفرمايد ما نميدانيم كار آنها بكجا ميكشد نميتوانيم معامله كفر با آنها كنيم و نه اطمينان بسلامتي آنها پيدا كنيم تا خاتمه كار آنها بكجا بكشد لذا ميفرمايد وَ آخَرُونَ مُرجَون‌َ لِأَمرِ اللّه‌ِ اينها كارشان عقب ميافتد تا امر الهي در حق آنها صادر شود إِمّا يُعَذِّبُهُم اگر بي‌ايمان از دنيا رفتند چنانچه در بسياري از معاصي داريم که باعث زوال ايمان ميشود مثل ترك صلوة و تضييع آن و ترك زكاة و حج و تضييع آن و اعراض از علماء و غير اينها.
وَ إِمّا يَتُوبُ عَلَيهِم اگر موفق بتوبه شدند و ايمان آنها باقي ماند وَ اللّه‌ُ عَلِيمٌ که كدام بي‌ايمان از دنيا ميروند و كدام موفق بتوبه ميشوند حكيم كار بيجا نميكند يكي را بي‌جهت عذاب كند و يكي را بي‌جهت بپذيرد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
اشاره
(آیه 106)
شأن نزول:
جمعی از مفسران گفته‌اند که این آیه در باره سه نفر از متخلفان جنگ تبوک به نام «هلال بن امیه» و «مرارة بن ربیع» و «کعب بن مالک» نازل شده است- شرح پشیمانی و چگونگی توبه آنها در ذیل آیه 118 همین سوره به خواست خدا خواهد آمد.
تفسیر:
در این آیه اشاره به گروه دیگری از گنهکاران شده است که پایان کار آنها درست روشن نیست، نه چنانند که مستحق رحمت الهی باشند و نه چنانند که بتوان از آمرزش آنها بکلی مأیوس بود.
لذا قرآن در باره آنها می‌گوید: «گروه دیگری کارشان متوقف بر فرمان خداست یا آنها را مجازات می‌کند و یا توبه آنان را می‌پذیرد» (وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ).
ج2، ص252
و در پایان آیه اضافه می‌کند: خداوند بدون حساب با آنها رفتار نمی‌کند، بلکه با علم خویش و به مقتضای حکمتش با آنها رفتار خواهد نمود چرا که «خداوند دانا و حکیم است» (وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص439.
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.