آیه امتاع

به آیه 240 سوره بقره که آیه مربوط به حقوق زن بعد از فوت همسر است؛ آیه امتاع گفته می‌شود: «وَالَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنکُمْ وَیَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِیَّةً لِّأَزْوَاجِهِم مَّتَاعًا إِلَی الْحَوْلِ غَیْرَ إِخْرَاجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِی مَا فَعَلْنَ فِیَ أَنفُسِهِنَّ مِن مَّعْرُوفٍ وَاللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ»؛ و کسانی از شما که مرگشان فرامی‌رسد و همسرانی بر جای می‌گذارند (باید) برای همسران خویش وصیت کنند که آنان را تا یک سال بهره‌مند سازند و (از خانه شوهر) بیرون نکنند پس اگر بیرون بروند در آنچه آنان به طور پسندیده درباره خود انجام دهند گناهی بر شما نیست و خداوند توانا و حکیم است.

عده‌ای از دانشمندان علوم قرآنی معتقدند این آیه به وسیله آیه 234 همین سوره (بقره) - که آیه «عِدّه وفات» هم گفته می‌شود - نسخ شده است: «وَالَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنکُمْ وَیَذَرُونَ أَزْوَاجًا یَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا فَعَلْنَ فِی أَنفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ»؛ و کسانی از شما که می‌میرند و همسرانی بر جای می‌گذارند (همسران) چهار ماه و ده روز انتظار می‌برند پس هرگاه عده خود را به پایان رساندند در آنچه آنان به نحو پسندیده درباره خود انجام دهند، گناهی بر شما نیست و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است.

استدلال آنها چنین است که مفاد آیه اول این است که زنی که شوهرش فوت کرد نفقه یک سال و حق سکونت در خانه شوهر به همین مدت - تا زمانی که از خانه خارج نشده - برای او محفوظ است ولی اگر از خانه خارج شد این حق زایل می‌شود اما مفاد آیه دوم این است که این زن باید چهار ماه و ده روز عده نگه دارد که لازمه آن عدم جواز خروج و یا ازدواج در این مدت است. روایاتی نیز در این باره وارد شده است. اما عده‌ای معتقدند مفاد آیه اول یک توصیه اخلاقس است و نه یک حکم واجب شرعی و از همین رو به حال خود باقی است و نسخ نشده است.

منابع

• آیه امتاع، ویکی علوم اسلامی، بازیابی: 20 بهمن 1392.