سید محمود طالقانی
آیت الله سید محمود علایی طالقانی (۱۲۸۹ - ۱۳۵۸ ش)، از روحانیون مجاهد شیعه معاصر و از شاگردان شیخ عبدالکریم حائری بود. وی در دوران نهضت اسلامی پیوسته در مبارزه با حکومت استبدادی پهلوی بود و پس از پیروزی انقلاب نیز مسئولیت‌های مهمی چون ریاست شورای انقلاب، عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی و برپایی نماز جمعه را عهده‌دار بود. کتاب تفسیری «پرتویی از قرآن» از مهم‌ترین آثار اوست.
| نام کامل | سید محمود علایی طالقانی |
| زادروز | ۱۲۸۹ شمسی |
| زادگاه | طالقان |
| وفات | ۱۳۵۸ شمسی |
| مدفن | تهران - بهشت زهرا |
| اساتید |
شیخ عبدالکریم حائری، سید ابوالحسن اصفهانی، سید محمد حجت کوه کمری، سید شهاب الدین مرعشی نجفی،... |
|
| |
| آثار |
پرتویی از قرآن، اسلام و مالکیت، به سوی خدا می‌رویم، توحید از نظر اسلام،... |
محتویات
تحصیل و استادان
سید محمود علایی طالقانی فرزند سید ابوالحسن، روز چهارم ربیع الاول ۱۳۲۹ قمری در طالقان (استان البرز) به دنیا آمد. او در پنج سالگی وارد مکتب‌خانه زادگاه خود شد و آن جا دروس مکتبی را گذراند و در هفت سالگی برای ادامه تحصیل به تهران عزیمت کرد و با پوشیدن لباس روحانیت، به مدرسه ملا رضا در میدان امین السلطان رفت و دروس مقدماتی صرف و نحو را در این مدرسه گذراند. سید محمود سپس در ده سالگی، برای ادامه تحصیل در علوم حوزوی وارد شهر قم شد و به سرعت دروس حوزوی را گذراند که شگفتی همگان را در پی داشت.
ایشان تحصیل خود را تا حدود سال ۱۳۱۱ شمسی در قم ادامه داد و سپس عازم نجف اشرف شد و از دروس خارج بزرگان حوزه استفاده کرد و از آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی اجازه اجتهاد گرفت. او پس از مدتی به ایران بازگشت و در حوزه علمیه قم به تحصیل پرداخت. در قم نیز از آیت الله سید محمد حجت کوه کمری و آیت الله شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس حوزه علمیه قم، اجازه اجتهاد گرفت. ایشان همچنین از آیت الله مرعشی نجفی و شیخ عباس قمی، اجازه نقل حدیث بدست آورد.
فعالیتهای اجتماعی و سیاسی
ارشاد و تبلیغ
آیت الله طالقانی پس از پایان یافتن تحصیلاتش، به تهران بازگشت و از همان آغاز، با نوشتن مقاله و سخنرانی، موجب جذب جوانان شد. مرحوم طالقانی علت آمدنش را به تهران چنین بیان می کند: «پس از درگذشت مرحوم پدرم، به اصرار دوستان و آشنایان به تهران برگشتم، چون احساس کردم جوانان از نظر عقاید و ایمان در معرض خطر قرار گرفته‌اند. پس به پیروی از روش مرحوم پدرم، جلساتی را برای عده‌ای از جوانان و دانشجویان در زمینه اصول عقاید و تفسیر قرآن تشکیل دادم».
در همین راستا، ایشان «کانون اسلام» را برای نشر معارف قرآن و سنت تأسیس کرد و سلسله سخنرانی‌هایی برای ارشاد مردم ترتیب داد و همچنین، مجله‌ای به نام «دانش‌آموز» از طرف این کانون منتشر گردید.
نقش آیت الله در نهضت ملی ایران
پس از شهریور ۱۳۲۰ که به رانده شدن رضاخان از کشور و بازشدن فضای سیاسی نسبی انجامید، برخی از رهبران سیاسی به باز پس گیری حقوق از دست رفته ملت ایران همت گماشتند. از جمله، دکتر مصدق و یارانش در مجلس شورای ملی، شعار ملی کردن صنعت نفت را سر دادند. این شعار که از سوی ملت ایران و به ویژه آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی تأیید می شد، با پایمردی و همکاری ایشان مورد تأیید رهبران مذهبی نیز قرار گرفت. در این راستا، آیت الله طالقانی که مبارزه با استعمار و استبداد را تکلیف شرعی خود می‌دانست، با شور و ایمانی عمیق به این نهضت پیوست.
برقراری جلسات تفسیر
آیت الله طالقانی زمانی که در تهران مسکن گزید، ابتدا در مسجد ملک، واقع در دروازه قزوین و بعد از آن برای مدتی در مسجد منشور السلطان واقع در خیابان سپه غربی، نماز جماعت می خواند و تفسیر قرآن می گفت. بیشتر افراد پای منبر او، جوانان و دانشجویان و قشرهای تحصیل کرده بودند و این مسجد کوچک، گنجایش این همه جمعیت را نداشت. به همین دلیل، ایشان به مسجد هدایت در خیابان استانبول سابق رفت. این مسجد، مرکز پیوند دین و دانش و سیاست بود و در آن، جوّ خفقان و حاکمیت استبداد، میعادگاه مبارزان و مجاهدان راه حق و آزادی بود و طالقانی پرچمدار این مبارزه‌ها و الگوی آن بشمار می‌رفت. شهید دکتر مصطفی چمران، مشاهدات خود را از مسجد هدایت این گونه توصیف می کند: «به راستی که آن اجتماع با هدفی متعالی تشکیل می‌شد و در توفان حوادث سیاسی آن روزگار، به مانند کشتی نجات بود که ما را از خطرات انحراف به گرداب‌های چپ و راست حفظ می‌کرد».
جهان‌بینی اسلامی
آیت الله طالقانی هیچ گاه خط فکری‌اش را به زمان و مکان خاصی محدود نکرد، بلکه با آزاداندیشی و جهان‌بینی اسلامی که داشت، برای همبستگی ملل و مذاهب اسلامی سعی بسیار کرد. او با «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» همکاری داشت و به نمایندگی مرجع عالی قدر تشیع، حضرت آیت الله العظمی بروجردی، برای رساندن پیام ایشان به «شیخ محمود شلتوت»، همراه جمعی از علما در کنگره اسلامی دارالتقریب قاهره شرکت جست.
همچنین کتاب تحلیلی و پرارزش «امام علی بن ابی طالب علیه السلام»، نوشته یکی از برادران اهل سنت را ترجمه کرد تا در پرتو وجود تابناک حضرت علی علیه السلام در راه تقریب گام برداشته باشد.
همچنین ایشان در بهار سال ۱۳۳۱، در کنگره جهانی «شعوب المسلمین» کراچی پاکستان شرکت کرد و سخنرانی بسیار مهیجی درباره مسائل جهان اسلام و راز عقب ماندگی مسلمانان ایراد کرد که بسیار مورد توجه شرکت کنندگان قرار گرفت.
کمک به مردم فلسطین
آیت الله طالقانی، از نخستین کسانی بود که با صراحت و قدرت هر چه تمام، دولت اسرائیل را غاصب دانست و مسلمانان جهان، به ویژه ملت ایران را به مبارزه با اسرائیل و برگرداندن حقوق از دست رفته فلسطینی‌ها فراخواند. مرحوم طالقانی در سال ۱۳۲۷، به همراهی آیت الله کاشانی و دیگر گروه‌های اسلامی، نخستین همایش بر ضد اسرائیل را برپا کردند. بعد از آن، او در سال ۱۳۲۸ به فلسطین رفت و از نزدیک با رنج‌های مردم فلسطین و آوارگی ایشان آشنا شد. در همین راستا بود که در عید فطر سال ۱۳۴۸، در خطبه نماز عید فطر به مسئله فلسطین پرداخت و ضمن آگاه ساختن مردم از ستم رفته بر مردم فلسطین و یادآوری مسئولیت آنان در این مبارزه، از ایشان خواست فطریه‌های خود را برای کمک به مبارزان فلسطینی هدیه کنند. او خود اولین نفر بود که دست در جیب کرد و فطریه‌اش را کنار محراب گذاشت.
مبارزات سیاسی
آیت الله طالقانی به بهانه مخالفت با رفراندوم «انقلاب سفید شاه» در ششم بهمن ۱۳۴۱، دستگیر و به مدت چهار ماه و هشت روز در زندان قزل قلعه زندانی شد. پس از آزادی، ایشان همواره به مبارزه‌های خود بر ضد رژیم ستمشاهی ادامه داد تا این که بعد از قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، اعلامیه‌ای با عنوان «دیکتاتور خون می‌ریزد» منتشر شد که رژیم، آیت الله طالقانی را مسئول نشر آن دانست. به همین دلیل، ایشان را در ۲۲ خرداد ۱۳۴۲ دستگیر و در دادگاهی فرمایشی، به ده سال زندان محکوم کردند؛ البته رژیم شاه مجبور شد ایشان را در آبان ۱۳۴۶ آزاد کند.
مرحوم طالقانی به دلیل ادامه دادن مبارزه‌ها، در سال ۱۳۵۰ به مدت یک ماه در خانه زندانی و سپس به زابل و بعد به بافت کرمان تبعید شد و در خرداد ۱۳۵۲ به تهران بازگشت. در پاییز ۱۳۵۴، ایشان دوباره دستگیر و روانه زندان شد، تا این که در شامگاه هشتم آبان ۱۳۵۷ با آغاز خروش مردم و قیام اسلامی، از زندان آزاد گردید.
آیت الله طالقانی، در چهاردهم آذر ۱۳۵۷ با انتشار اعلامیه‌ای، با ابراز ناراحتی از کشتار مردم به دست رژیم شاه در ماه محرم، از مردم خواست در راهپیمایی روز تاسوعا و عاشورا شرکت کنند. رژیم شاه فشار زیادی بر ایشان وارد کرد که آن پیام را پس گیرد، ولی ایشان نپذیرفت و خود شخصاً با شرکت در این راهپیمایی پرشور، حرکت انقلابی مردم ایران را جهت بخشید و آن را به رفراندومی بزرگ بر ضد حکومت شاه و به روزی سرنوشت ساز در پیروزی انقلاب اسلامی تبدیل کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی
با پیروزی انقلاب اسلامی، نقش آیت الله طالقانی همانند پیش از انقلاب، چشم‌گیر به نظر می‌رسید و از ایشان با عنوان یار وفادار امام خمینی رحمه الله یاد می‌شد. از مسئولیت‌های آیت الله طالقانی، می‌توان به عضویت در شورای انقلاب و مجلس خبرگان قانون اساسی اشاره کرد که به نمایندگی از مردم تهران در آن شرکت می‌کرد.
آیت الله طالقانی، همچنین، در برپایی نماز جمعه نقش مهمی را ایفا کرد و پس از طرح مسئله با امام خمینی، با موافقت ایشان روبرو شد و به امامت نماز جمعه تهران منصوب گردید. آیت الله طالقانی مکان برگزاری نماز جمعه را دانشگاه تهران انتخاب کرد تا از این رهگذر، نمازگزاران را به دانشگاه بکشاند و دانشگاهیان را به صف نماز بیاورد و دینداری و روشنفکری را به هم بیامیزد. ایشان شش نماز جمعه در تهران اقامه کرد که نخستین آن پنجم مرداد ۱۳۵۸ و آخرین آن شانزدهم شهریور ۱۳۵۸ بود.
آثار و تألیفات
آثار متعددی از آیت‌الله طالقانی منتشر شده است که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- پرتویی از قرآن: مشهورترین اثر آیت الله طالقانی، کتاب «پرتویی از قرآن» اوست که در شش جلد (شامل تفسیر سوره‌های حمد، بقره، آل‌عمران و جزء سی) به چاپ رسید. آیت الله طالقانی پرتویی از قرآن را با پشت گرمی یک کتابخانه و در محیطی آرام ننوشت، بلکه آن را در زندان قصر و اوین یا در تبعیدگاه و خانه‌ای نوشت که هر روز احتمال می‌رفت به آن حمله کنند. البته به گفته اهل فن، از بسیاری از تفسیرهای طراز اول قرآن، خواندنی‌تر، دلنشین‌تر، ذوق انگیزتر و غفلت زداتر است. عنوان پرتویی از قرآن، ابتکاری فروتنانه و بدون ادعای تفسیرپردازی است. طالقانی کتابش را تفسیر ننامید و خود را مفسر نخواند، بلکه تنها پرتویی از قرآن شمرد و درباره آن نوشت: «آن چه پیرامون آیات و از نظر هدایت قرآن نگارش می‌یابد، عنوان تفسیر ندارد و به حساب، مقصود نهایی قرآن نیست. از این رو، عنوان پرتویی از قرآن را برای آن مناسب‌تر یافتم».
- اسلام و مالکیت: طالقانی با هدف معرفی مکتب اقتصادی اسلام، کتاب «اسلام و مالکیت» را در سال ۱۳۳۲ شمسی نگاشت. وی در این کتاب، دیدگاه‌های اقتصادی مارکسیسم و سرمایه‌داری را نیز نقد کرده است.
- تنبیه الامه: وی در زمینه سیاست و مبارزه با استبداد و حکومت مطلقه کتاب «تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله» آیت الله نائینی را با عنوان «حکومت از نظر اسلام» با مقدمه و پاورقی‌های توضیحی منتشر کرد. نقل شده است که ترغیب آیت الله زنجانی بر تجدید چاپ این کتاب، آن هم در شرایط سخت پس از کودتای ۲۸ مرداد، بر آیت الله طالقانی بسیار تأثیر گذاشت.
- به سوی خدا می‌رویم: این کتاب که سفرنامه حج طالقانی است در سال ۱۳۳۲ نوشته شده است.
- توحید از نظر اسلام: کتاب مختصری است در ۵۲ صفحه که در سال ۱۳۵۸ منتشر شده است.
وفات
مرحوم آیت الله طالقانی سرانجام در ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ شمسی در تهران دار فانی را وداع گفت. پیکر پاک ایشان، بنابر وصیتش، در میان شهدای بهشت زهرا (علیهاالسلام) به خاک سپرده شد.
منابع
- نشریه گلبرگ: شهریور ۱۳۸۵، شماره ۷۸.
- ویکی شیعه.
آرشیو عکس و تصویر
سید محمود علایی طالقانی
1. سید محمد بهبهانی، 2. سید محمدعلی (هبة الله) حسینی شهرستانی، 3. سید ابوالقاسم حسینی کاشانی، 4. خلیل کمره ای و سید محمود علایی طالقانی
سید محمود علایی طالقانی و سید مجتبی میرلوحی (نواب صفوی)
از راست: ناشناس، شهید مرتضی مطهری، سید محمود علایی طالقانی و سید ضیاءالدین حاج سیدجوادی
از راست: غاده جابر، شهید مصطفی چمران، سید محمود علایی طالقانی و ناشناسان
نشسته روی زمین از راست: محمد جواد حجتی کرمانی، سید محمود علایی طالقانی، علی قائمی امیری، شهید محمدجواد باهنر، سید ابوالحسن بنی صدر، ناشناس، شهید سید محمد حسینی بهشتی و سید علی اکبر پرورش
سید محمود علایی طالقانی و سید روح الله موسوی مصطفوی خمینی
از راست: جعفر سبحانی، ناشناس، عزت الله سحابی، سید محمود علایی طالقانی و شهید سید عبدالکریم هاشمی نژاد
اولین نماز جمعه انقلاب به امامت سید محمود علایی طالقانی
قبر سید محمود علایی طالقانی در بهشت زهرای تهران