قبرستان وادی‌السلام (نجف)
قبرستان وادِی‌السَّلام قبرستانی بزرگ و تاریخی در شهر نجف عراق که به سبب وجود احادیثی درباره فضیلت آن، برای شیعیان اهمیت مذهبی دارد. بنابر برخی روایات، این قبرستان محل رجعت بعضی از پیامبران و صالحان است و بنابر برخی دیگر هر مؤمنی در هر جای دنیا که وفات کند، روح او به این مکان خواهد آمد. قرار گرفتن وادی السلام در شهر نجف، که مرقد امام اول شیعیان، امام علی(ع) در آن قرار دارد، بر اهمیت آن افزوده است. زائران عتبات عالیات عراق، این قبرستان را نیز زیارت می‌کنند. مقبره‌های منسوب به هود و صالح از پیامبران پیشین و مقام‌هایی با نام برخی از امامان شیعه در این قبرستان وجود دارد.
دلیل نامگذاری
- کلمه «وادی» در عربی به معنای سیل‌گاه و جایی است میان دو کوه و آبراهی که سیلاب در آن جاری می‌شود و اندک اندک در زمین فرو می‌رود. در فارسی، این کلمه را برای بیابان و صحرا به کار می‌برند و کلمه «السلام» نزد مسلمانان از نام‌های خدا و در عربی از جمله به معنای سلامت از آسیب و آفات ظاهری و باطنی است.
- کلینی (متوفی ۳۲۸ق) روایتی درباره این قبرستان از امام علی(ع) نقل کرده که در آن، از کلمه «وادی السلام» برای اشاره به آن استفاده شده است.
- برخی منابع درباره سبب نامگذاری قبرستان وادی السلام برآنند که این نام را پیامبر اسلام(ص) و بلکه جبرئیل بر آن نهاده به این معنا که مدفون در این قبرستان از محاسبه و عذاب عالم برزخ معاف و در سلامت است.
- جز کلمه «وادی السلام» در برخی روایات با عبارت «ظَهر الکوفَه» (پشت کوفه) به این قبرستان اشاره شده؛ مانند روایتی که مجلسی دوم از عیاشی نقل کرده است: «قال أمیر المؤمنین- صلوات الله علیه: أول بقعة عبد الله علیها ظهر الکوفة لما أمر الله الملائکة ان یسجدوا لآدم، سجدوا علی ظهر الکوفة: امیر مومنان(ع) فرمود: نخستین جایی [در زمین] که خدا را در آن عبادت کردند، پشت کوفه بود؛ وقتی که خداوند فرشتگان را امر به سجده بر آدم کرد، آنان در پشت کوفه سجده کردند.»
موقعیت جغرافیایی و پیشینه تاریخی
- وادی السلام در شهر نجف کشور عراق واقع است و از جنوب به مرقد امام علی(ع) و خیابان موسوم به علی بن ابی طالب و از شرق به جاده نجف - کربلا و از شمال به منطقه حی المهندسین و از سمت غرب به دریاچه «بحر النجف» می‌رسد.
- بنابر روایات دینی پیشینه این قبرستان به پیش از اسلام می‌رسد؛ اما روایات تاریخی چندانی از وضعیت قبرستان در پیش از اسلام در دست نیست. با این حال، به نظر می‌رسد که این مکان از قدیم محل دفن مردگان بوده است. روایات دینی، تاریخ این مکان را تا زمان سجده فرشتگان بر آدم پیش برده‌اند؛ چنان که در روایتی منسوب به امام علی(ع)، وقتی خداوند فرشتگان را به سجده بر آدم(ع) امر کرد، آنان در همین مکان بر زمین سجده کردند.
- بنابر برخی روایات دینی دیگر، چند تن از پیامبران(ع) در وادی السلام دفن شده‌اند. به روایت مجلسی از عیاشی، این مکان، نمازگاه حضرت آدم(ع) و پیامبران پس از او بوده است.
- قبرستان وادی السلام از قدیم یکی از مکان‌های دیدنی و زیارتی کاروان‌های زائران ایرانی بوده؛ اما در سال‌های اخیر که کشور عراق در برخی ناامنی‌ها به سر می‌برد، غالب کاروان‌ها اعضای خود را رفتن به این مکان بازمی‌دارند؛ زیرا قبرستان به سبب وسعت بسیار و وجود مقبره‌های بلند و اتاق‌های قدیمی بسیار، ناامن به نظر می‌رسد.
اهمیت و فضیلت
از مهم‌ترین وجوه اهمیت این قبرستان، همجواری آن با حرم امام علی(ع) است. در منابع شیعه از قبرستان وادی السلام بسیار سخن آمده و فضائل دیگری برای آن برشمرده شده است. برخی از این روایات عبارتند از:
- در تفسیر عیاشی روایتی نقل شده است که بنابر آن، پیامبر(ص) در شبِ معراج همراه جبرئیل به کوفه و وادی السلام رفته و در آنجا نماز گزارده است. بنابر این نقل، وادی السلام نمازگاه حضرت آدم و پیامبران بوده است.
- کلینی (متوفای ۳۲۸ق.) روایتی را از امام علی(ع) در مورد این قبرستان نقل کرده است. در این روایت، امام علی(ع) همراه یکی از اصحاب خویش، به وادی السلام می‌رود و در آنجا می‌فرماید: «... مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یمُوتُ فِی بُقْعَةٍ مِنْ بِقَاعِ الْأَرْضِ إِلَّا قِیلَ لِرُوحِهِ الْحَقِی بِوَادِی السَّلَامِ وَ إِنَّهَا لَبُقْعَةٌ مِنْ جَنَّةِ عَدْنٍ؛ هیچ مومنی در جایی از زمین نمیرد مگر آن که به روح او فرمان دهند که به وادی السلام آید. اینجا، نقطه‌ای از بهشت است.»
- همچنین روایت است که این مکان، نخستین جایی در زمین بوده که خدا را در آن عبادت کرده‌اند.
- روایاتی نیز از امام علی(ع) درباره علاقه آن حضرت به شهر نجف و وادی السلام و دفن در این شهر و قبرستان نقل شده است؛ مانند روایتی که آن حضرت از خدا خواسته است مدفن او را در این شهر قرار دهد.
بناهای داخل قبرستان
جدا از قبوری که در این قبرستان بزرگ موجود است، اماکنی نیز در آن ساخته‌اند که همواره در کانون توجه زائران شیعه قرار داشته است. همچنین بر فراز برخی قبور بزرگان، بناهایی ساخته شده که ارزش مذهبی، تاریخی و هنری دارند از جمله:
مقبره هود و صالح
بنابر برخی روایات مرقد دو پیامبر آسمانی، هود و صالح نیز در این قبرستان واقع است. در وادی السلام دو مقبره منسوب به این دو پیامبر است. بر این دو مقبره ابتدا به کوشش علامه بحرالعلوم گنبد و بنایی از گچ و سنگ ساخته شد و در ۱۳۳۷ ق. بنای آن به همت یکی از نیکوکاران ایرانی تجدید و گنبد آن نیز کاشی کاری شد.
مقام‌های امام زمان(عج)، امام صادق(ع) و امام سجّاد(ع)
در بخش شمالی وادی السلام جایی موسوم به مقام امام زمان(عج) و امام صادق(ع) وجود دارد. در آنجا ساختمانی نسبتاً کهن با دو تابلو و گنبدی به رنگ آبی قرار دارد که مکان نماز آن دو امام را مشخص می‌کند. در داخل ساختمان چاهی است معروف به «بئر امام مهدی(عج)» و اطراف آن را چند قبر فرا گرفته است. گویند امام مهدی(عج) را در این مکان مشاهده کرده‌اند.
بنای این ساختمان به کوشش علامه بحرالعلوم برپا شده است. این بنا تا ۱۳۱۰ ق باقی بود که در آن سال فردی به نام سیدمحمد خان آن را تجدید بنا کرد و اکنون به همان صورت باقی است. او هم چنین گنبدی با کاشی‌های آبی رنگ بر این مقام احداث کرد.
در داخل بنا، سنگی وجود دارد که زیارت حضرت حجّت بر آن حک شده است. تاریخ کتابت این سنگ ۱۲۰۰ ق است. از امام صادق(ع) نقل شده:
- «هرکس حرم جدم را زیارت کرد، دو رکعت نماز بخواند و دوباره دو رکعت نماز دیگر و آنگاه دو رکعت دیگر بخواند. اولین آن بر در محل حرم امام علی(ع) و دومین در محل راس الحسین و سومین در محل منبر حضرت مهدی(عج).»
در داخل این مکان، مقام دیگری وجود دارد که به امام صادق(ع) منسوب است. از وجه تسمیه این مقام اطلاعی در دست نیست. حدود یک کیلومتری غرب حرم، کنار دریاچه «بحر النجف» به فاصله حدود ۲۵۰ متر و کنار بقعه صافی صفا مسجد و مقامی به یاد بیتوته و نماز امام سجاد(ع)، احداث شده است. این مسجد، که ابعاد آن ۱۸ * ۱۵ متر است، گنبد و دیوارهای کاشی کاری دارد و داخل آن محرابی به عنوان محل نماز امام سجاد تعبیه شده است. گویند زمانی که ایشان برای زیارت امام علی(ع) به نجف آمد در این مکان نماز گزارد و بیتوته کرد.
در دوران صفویه، بنایی در این مکان ساختند که تاکنون پابرجاست. در پایان حکومت عثمانی‌ها، این بنا تعمیر شد و در محراب آن سنگ زیبایی قرار گرفت که حروف مقطعه روی آن نقش بسته است. البته معنای آن برای کسی روشن نیست.
مشاهیر مدفون در قبرستان
بسیاری از مشاهیر دینی، سیاسی و اجتماعی شیعه به وصیت خود یا به خواست نزدیکانشان، در این قبرستان دفن شده‌اند که به ظاهر، انگیزه آنان بیشتر همجواری با مرقد امام اول شیعیان بوده است. برخی از مشاهیر شیعه مدفون در این قبرستان عبارتند از:
نگارخانه
مقام امام صادق(ع) و امام زمان(عج)
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۸۶۲؛ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل مدخل «وادی».
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ۴۲۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۵ق، ج۳، ص۲۴۳.
- ↑ براقی، تاریخ النجف، ۲۰۰۹م، ص۲۴۳.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۳۷.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۳۷.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۳۸۴.
- ↑ عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۴۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۵ق، ج۳، ص۲۴۳.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۳۷.
- ↑ دیلمی، إرشاد القلوب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۳۸.
- ↑ قائدان، عتبات عالیات عراق، ۱۳۸۷ش، ص۵۰.
- ↑ قائدان، عتبات عالیات عراق، ۱۳۸۷ش، ص۵۰.
- ↑ قائدان، عتبات عالیات عراق، ۱۳۸۷ش، ص۵۰ و ۵۱.
منابع
- براقی، حسین، تاریخ النجف المعروف بالیتیمة الغرویة و التحفة النجفیة فی الارض المبارکة الزکیة، بیروت، دار المورخ العربی، چاپ اول، ۲۰۰۹م.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۸ش.
- دیلمی، حسن بن ابی الحسن، إرشاد القلوب، انتشارات شریف رضی، ۱۴۱۲ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان- سوریه، دار العلم- الدار الشامیة، ۱۴۱۲ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تهران، المطبعه العلمیه، ۱۳۸۰ق.
- قائدان، علی اصغر، عتبات عالیات عراق، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۷ ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
پیوند به بیرون