نهج الحیاة (کتاب)

نَهجُ الحَیاة، یا فرهنگ سخنان فاطمه(س)، کتابی که راه و رسم زندگی را از سخنان حضرت زهرا(س) استنباط می‌کند. این کتاب در سال ۱۳۷۲ش توسط محمد دشتی و جمعی از پژوهشگران مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع) و با حمایت اقتصادی بنیاد فرهنگی امام رضا(ع)، پس از شش سال کار به چاپ رسید و در زمان کوتاهی، چند نوبت تجدید چاپ شد. نویسندگان دنبال آن بودند تا کتابی مانند نهج البلاغه تدوین کنند. به گفته محمد دشتی، تعداد ۲۱۳ روایت از سخنان حضرت فاطمه(س) در این اثر ذکر شده است. نقدهایی نیز بر این کتاب وارد شده است.

نویسنده کتاب

محمد دشتی در سال ۱۳۳۰ش در محمودآباد مازندران به دنیا آمد. در ۱۲ سالگی وارد حوزه علمیه شد و یک سال بعد برای ادامه تحصیل به قم رفت و در درس میرزا هاشم آملی، مکارم شیرازی، مشکینی و جوادی آملی حاضر می‌شد. آثار او ۶۶ عنوان کتاب است که ترجمه نهج البلاغه، ۴ جلد راهنمای تحقیق نهج البلاغه و ۱۴ جلد تحلیل تاریخی سیاسی معصومین، مهمترین آن آثار هستند. در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۸۰ش در سانحه تصادف رانندگی درگذشت.

محتوای کتاب

در مقدمه این کتاب آمده است: «در تداوم تلاش جاودانه پاسداری از مرزهای اندیشه، به فکر جمع‌آوری سخنان حضرت زهرا(س) افتادیم تا ارزش‌های اسلامی را و تفسیرهای واقعی آیات قرآنی را از کلمات نورانی آن بزرگ زن جهانیان فراگیریم و در این تلاش و جستجو، نام زیبای «نهج الحیاه» یا «راه و رسم زندگی» از دیدگاه حضرت زهرا(ع) را برگزیدیم که هم‌سنگ نهج البلاغه و راهنمای همه تشنگان حقیقت باشد.»

آغاز کتاب روایتی است درباره رابطه حضرت فاطمه(س) با همسرش در زندگانی مشترک و رعایت حال امیرالمؤمنین (ع) در امور مالی. حضرت فاطمه (س) در پاسخ به سؤال همسرش که چر او را از نبودن موادغذایی در خانه با خبر نساخته به او گفت: ای ابوالحسن من از خدای خود حیا می‌کنم که چیزی را ازتو در خواست کنم که تو بر تهیه آن توان نداری. دشتی، نهج الحیاة، نشر مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه السلام، ص۹.

ویژگی‌ها=

برخی از ویژگی‌های کتاب نهج الحیاة که در این کتاب ذکر شده،‌ عبارتند از:

• الگوهای اصیل: هدف اصلی این کتاب، معرفی الگوهای اصیل و ارزش‌های ناب اسلامی به زنان و نسل جوان معاصر دانسته شده است تا آشنایی با زندگی و گفتارهای حضرت زهرا(س)، بتوانند بایدها و نبایدها را دریابند.

• آسان‌سازی تحقیق: در این کتاب، راویان و محدثان روایت‌های مختلف به طور کامل ثبت شده تا برای اهل تحقیق قابل استفاده باشد. علاوه بر این، برای تشخیص صحت احادیث، از روش‌های مرسوم در حوزه‌های علمیه که جرح و تعدیل خوانده می‌شود، استفاده شده است.

• توضیحات حاشیه‌ای: قبل از آوردن یک حدیث، در چند خط، علت صدور، مکان و زمان روایت و هدف حضرت زهرا(س) بیان شده تا مطالعه‌کننده به آسانی بتواند با اهداف سیاسی و عقیدتی وی آشنا شود. چنانکه نویسندگان گفته‌اند، در این بخش از روش شهید مطهری در کتاب داستان راستان استفاده شده است.

نقدها

نقدهای مختلفی بر کتاب نهج الحیاة وارد شده است که برخی از این موارد عبارتند از:

• عدم پایبندی به سند روایات: بنابر مقاله‌ای که در فصلنامه علوم حدیث منتشر شده، ادعا شده است که بر اساس یک نمونه‌گیری از پنجاه حدیث اول و پنجاه حدیث آخر کتاب، ۴۵ درصد روایات استفاده شده در این کتاب، فاقد سند است و یا سندها ذکر نشده‌اند.

• اشتباه در تعداد: چنان که محمد روحانی علی‌آبادی نوشته، تعداد سخنان حضرت فاطمه، ۲۱۳ مورد دانسته شده، در حالی که تعداد سخنان نقل شده از وی به نیمی از این مقدار هم نمی‌رسد.

• مصادر غیرواقعی: بر اساس تحقیق روحانی علی‌آبادی، مصادری غیر واقعی برای احادیث ذکر شده در این کتاب آمده است؛ به عنوان نمونه، مصادر ذکر شده برای خطبه حضرت فاطمه(س) در مسجد مدینه، ۶۴ مأخذ است، در حالی که سه مورد آن، مکرر و ۲۵ مورد آن غیرواقعی است و متن خطبه حضرت فاطمه(س) در مسجد مدینه، در این ۲۵ کتاب وجود ندارد. یعنی حدود ۴۸ درصد مصادر این مورد، غیرواقعی است؛ چرا که محققان نهج الحیاة، مصادر احادیث این کتاب را خود ندیده‌اند، بلکه فهرست مصادر را از جای دیگر برداشته و بدون مطالعه و تطبیق، عینا نقل کرده‌اند.

پانویس

منابع

• .
• روحانی علی‌آبادی، محمد، «نقد نهج الحیاة یا فرهنگ سخنان فاطمه(س)»، در فصلنامه علوم حدیث، شماره ۸، صص ۲۲۴-۲۲۷.
• «۱۵ اردیبهشت ۱۳۸۰ خورشیدی درگذشت محمد دشتی مترجم نهج البلاغه»، در سایت روزنامه خراسان، ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۴.