فهرست شرح‌ها و حاشیه‌های الروضة البهیة
فهرست شرح‌ها و حاشیه‌های الروضة البهیه مجموعه کتاب‌هایی است که یا شرحی کتاب الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة نوشته شهید ثانی بوده‌اند و یا با نگاشتن حواشی‌ای بر آن انتشار یافته‌اند. در مقدمه کتاب موسوعة الشهید الثانی اطلاعات ۱۰۵ عنوان کتاب شرح، حاشیه یا تعلیقه بر الروضة البهیه گردآوری شده است. که بخش زیادی از آنها از کتاب الذریعه نقل شده است.
غیر از این فهرست، کتاب‌های الجواهر الفخریة نوشته وجدانی‌فخر، و الزبدة الفقهیة نوشته سید محمدحسن تَرحینی نیز از شرح‌های مفصل بر الروضه هستند. شرح ۵۰ جلدی النَّضید نوشته حسن قاروبی را می‌توان مفصل‌ترین و مشهورترین شرح فارسی بر الروضة دانست.
کتاب‌های دارای نام مستقل
- الإبانة المرضیه فی شرح مبحث الوقت و القبلة، از ملا محمد صالح بن محمد سعید خلخالی (درگذشت ۱۰۹۵ق).
- الزهرات الزویه فی الروضة البهیة، از شیخ علی بن محمد السبط (درگذشت ۱۱۰۴ق).
- الرد علی اعتراضات خليفة سلطان على الروضة البهيه، شیخ علی بن محمد السبط (درگذشت ۱۱۰۴ق).
- شرح الوقت و القبله من الروضه، از ملا علی‌قلی بن محمد خلخالی (درگذشت حدود۱۱۱۵ق).
- التعليقات علی شرح اللمعة الدمشقيه، آقا جمال خوانساری (درگذشت ۱۱۲۵ق).
- المناهج السویه فی شرح الروضة البهیه، از محمد بن حسن اصفهانی معروف به فاضل هندی (۱۰۶۲ق-۱۱۳۱ق).
- العين فی تعارض حقَّی المتبايعين، بهاءالدین محمد بن محمدباقر نائینی مختاری (درگذشت حدود ۱۱۴۰ق).
- اشارات الفقه، صدرالدين محمد بن محمدنصير طباطبایی یزدی (درگذشت ۱۱۵۴ق).
- كشف اللسان من منطق الطيور والحيوان، رساله‌ای در شرح كلمات غریبه كتاب اطعمه و اشربه از اسماعیل بن محمد ملک یزدی عقدایی (درگذشت قرن ۱۲ق).
- الحاشية علی الروضة البهيه، ملا احمد نراقی (۱۱۸۵–۱۲۴۵ق).
- مخزن الاسرار الفقهیه، از آقا محمدعلی بن آقا محمدباقر هزار جریبی (درگذشت ۱۲۴۸ق).
- فصل الخطاب الإبراهیمیه فی شرح عبارات الروضة البهیه، از ابراهیم بن محمدحسین بن مجدالدین بن سید علی خان مدنی شیرازی (درگذشت حدود ۱۲۵۵ق).
- الغرائب الربوبیة فی مقامات العبودیة و التعلیق علی الروضة البهیه، از محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی (درگذشت ۱۲۶۳ق).
- رساله سهله در شرح قبله (شرح فارسی)، از علی‌اکبر بن علی بن محمد اسماعیل شیرازی (۱۱۸۷–۱۲۶۳).
- شرح الوقت و القبله، از سید محمدمهدی بن محمدجعفر موسوی (زنده در ۱۲۶۹ق).
- منهاج الاُمّه فی شرح الروضة البهیه، از میرزا محمدنصیر بن احمد نراقی (۱۲۱۹ق-۱۲۷۳ق).
- الحدیقة النجفیه (التحفة النجفیه)، از ملا محمدتقی بن حسین‌علی هروی اصفهانی (درگذشت ۱۲۹۹ق).
- رسالة فی الزوّال (شرح مبحث زوال از روضة البهیه)، از ملا محمدتقی بن حسین علی هروی اصفهانی (درگذشت ۱۲۹۹ق).
- صفاء الروضه، از سید امیر محمدصالح بن حسن حائری حسینی معروف به میرزا صالح عرب (درگذشت ۱۳۰۱ق).
- التعلیقه الأنیقه، از سید مفتی میر محمد عباس موسوی تستری لکهنوی (درگذشت ۱۳۰۶ق).
- حدیقة الروضه، از ملا محمدعلی بن احمد قراچه‌داغی(درگذشت ۱۳۱۰ق).
- منهاج النجاح فی شرح الروضة البهیه، از ملا علی بن عبدالله قراچه‌داغی دیزماری علیاری (درگذشت ۱۳۱۰ق).
- مطالع البکور من الأیام و دهر الدهور، از شیخ علی بن محمد جعفر استرآبادی طهرانی (درگذشت ۱۳۱۵ق).
- المقاصد العلیه، سید علی بن سید محمد بن سید حسن بن محسن اعرجی کاظمی (زنده در ۱۳۲۲ق).
- منهاج الملة فی تعیین الوقت و القبله، از ملا علی بن عبدالله علیاری تبریزی (درگذشت۱۳۲۷ق).
- منهاج النجاة (مبحث صوم و صلاة)، از ملا علی بن عبدالله علیاری تبریزی (درگذشت۱۳۲۷ق).
- نهج الإعلان بما یثبت به دخول شهر رمضان، از ملا علی غروی علیاری (درگذشت۱۳۲۷ق).
- شرح الوقت و القبلة من الروضه، از محمدعلی بن محمد نصیر چهاردهی مدرس (درگذشت ۱۳۳۳ق).
- مجمع الحواشی علی الروضة البهیه، از ملا حبیب الله کاشانی (درگذشت ۱۳۴۰ق).
- الموائد الحسینیه (فی التعلیق علی) من الروضة البهیه، از سید حسن بن احمد حسینی کاشانی (درگذشت ۱۳۴۲ق).
- سراج الاُمّه فی شرحِ شرح اللمعه، از محمدحسن بن صفرعلی بارفروشی (درگذشت ۱۳۴۵ق).
- الحاشیة الرضیة فی شرح الروضة البهیه، سید امجدحسین بن منورعلی سونوی الله‌آبادی (درگذشت ۱۳۵۰ق).
- الهدایة السنیة فی شرح الروضة البهیه، از سید هادی بن ابوالحسن رضوی کشمیری (درگذشت ۲ صفر ۱۳۵۷ق).
- السحابة الرویة و النفحة المحمدیة و النسمة الغرویه فی شرح الروضة البهیه، از شیخ محمد بن یوسف بن جعفر بن علی بن محیی‌الدین جامعی.
- منتخب المنهاج، خلاصه منهاج الملة فی تعیین الوقت و القبلة، از سید شهاب‌الدین تبریزی.
- حاشیه دیلماج، میرزا محمد معروف به دیلماج.
- شرح الوقت و القبله، از سید احمد بن سید علی‌اصغر شهرستانی نجفی.
- شرح کلام الشهید فی شرح اللمعة فی مسألة الصلاة الواحدة علی المجتمعة من الأموات، از سید حسین بن ابی‌القاسم موسوی.
- شرح کلام الشهید الثانی فی الروضة البهیه فی مسألة ترتیب الفوائت المنسیّة، از شیخ عبدالغنی.
- رسالة فی الزوال، شرح مبحث زوال از روضة البهیه، از شیخ احمد بن ابراهیم بن احمد درازی بحرانی (پدر صاحب حدائق).
- مجمع الحواشی، ملا عبدالله، معروف به ترک تبریزی مدرس.
- ترجمة الروضه البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه (فارسی)، سید امیر بن ابوطالب بن میرزا بیک فندرسکی، نوه میر فندرسکی.
- المفردات الفارقه، از عبدالقادر بن صدرالدين الحسينی المازندرانی.
شرح‌های متأخر
- النجعة فی شرح اللمعه، از شیخ محمد تقی شوشتری (درگذشت ۱۳۷۴ش).
- تحقیق المسائل و تطبیق الفتاوی و تدقیق الدلائل، شرح كتاب الوصيه تا آخر کتاب الديات، از شیخ محمدتقی شوشتری.
- الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیه، از قدرت‌الله وجدانی‌فخر (۱۳۱۱ش-۱۳۷۵ش)
- المباحث الفقهیه فی شرح الروضة البهیه، راهنمای فارسی شرح لمعه، از سید محمدجواد ذهنی تهرانی (درگذشت ۱۳۸۱ش).
- شرح الروضة البهية فی شرح اللمعة الدمشقيه، احمد دشتی نجفی (درگذشت ۱۳۹۰ش).
- الزبدة الفقهیه فی شرح الروضة البهیه، از سید محمدحسن ترحینی عاملی.
- النضید فی شرح الروضة الشهید، از شیخ حسن قاروبی.
- ترجمه و تبیین شرح اللمعه، از علی شیروانی.
کتاب‌های بدون نام مستقل
شروح و حواشی‌ای با نام «شرح الروضة البهیه» یا «حاشیة الروضة البهیه» ذکر شده و با نام «مُحشّی» شناخته می‌شوند که نویسندگان آن عبارتند از:
- شیخ زینالدین شهید ثانی (مؤلف روضه که خود بر آن شرحی نوشته است) (شهادت ۹۶۶ق).
- سید محمد موسوی عاملی، نویسنده مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام (درگذشت ۱۰۰۹ق).
- شیخ حسن بن زینالدین، صاحب معالم (درگذشت ۱۰۱۱ق).
- از ابتدا تا کتاب صلح، شیخ محمد بن حسن بن زینالدین، معروف به شیخ محمد سبط (نوه شهید ثانی) (درگذشت ۱۰۳۰ق).
- سید امیر رفیع‌الدین محمدصدر بن میر شجاع‌الدین محمود بن سید علی، معروف به خلیفة السلطان مرعشی آملی (درگذشت ۱۰۴۰ق).
- از ابتدا تا کتاب زکاة، ملا صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی (درگذشت ۱۰۵۰ق).
- سلطان العلماء، حسین بن رفیع‌الدین محمد مرعشی آملی اصفهانی (درگذشت ۱۰۶۴ق).
- میرزا ابراهیم بن ملا صدرالدین محمد شیرازی (درگذشت ۱۰۷۰ق).
- ملا حسام‌الدین محمدصالح بن احمد مازندرانی (درگذشت ۱۰۸۶ق).
- سید امیر فخرالدین موسوی مشهدی خراسانی (درگذشت ۱۰۹۷ق).
- محقق خوانساری، حسین بن جمال‌الدین محمد (درگذشت ۱۰۹۸ق).
- میرزا ابراهیم بن سلطان العلماء مرعشی آملی اصفهانی (درگذشت ۱۰۹۸ق).
- ملا احمد بن محمد تونی برادر ملا عبدالله تونی (درگذشت قرن ۱۱ق).
- شیخ علی بن نصرالله لیثی، شاگرد شیخ بهایی (درگذشت قرن ۱۱ق).
- ملا محمد بن مؤمن بن شاه قاسم سبزواری، معاصر شیخ حر عاملی (درگذشت قرن ۱۱ق).
- محمدنصیر بن عبدالله بن محمدتقی مجلسی (درگذشت قرن ۱۱ق).
- عبدالحسین بن ابوالحسن قاضی (درگذشت قرن ۱۱ق).
- آقا رضی‌الدین محمد بن آقا حسین خوانساری (درگذشت ۱۱۱۳ق).
- شیخ جعفر بن عبدالله بن ابراهیم حویزی کمره‌ای اصفهانی(درگذشت ۱۱۱۵ق).
- محمد بن عبدالفتاح تنکابنی سراب (درگذشت ۱۱۲۴ق).
- سید محمد بن امیرصالح خاتون‌آبادی (شهادت ۱۱۴۸ق).
- امیر ابراهیم بن امیر معصوم قزوینی (درگذشت ۱۱۴۹ق).
- سید علی بن سید عزیزالله بن عبدالمطلب جزائری (درگذشت ۱۱۴۹ق).
- امیر محمدحسین بن امیر محمدصالح خاتون‌آبادی (درگذشت ۱۱۵۱ق).
- امیر ابوالقاسم کبیر موسوی خوانساری (درگذشت ۱۱۵۸ق).
- ملا محمد رفیع بن فرج جیلانی مشهدی (درگذشت ۱۱۶۰ق).
- سید عبدالله بن نورالدین جزائری (درگذشت ۱۱۷۳ق).
- سید حسین بن جعفر بن حسین موسوی خوانساری (درگذشت ۱۱۹۱ق).
- سید امیر محمدحسین بن ابوالقاسم خوانساری (استاد بحرالعلوم) (درگذشت ۱۱۹۱ق).
- سید محمدباقر خلیفه سلطانی (درگذشت قرن ۱۲ق).
- آقا محمدعلی بهبهانی، نویسنده مقامع الفضل(درگذشت ۱۲۱۶ق).
- از ابتدا تا اواسط مبحث وضو، از شیخ محمد بن یوسف بن جعفر جامعی عاملی (درگذشت ۱۲۱۸ق).
- شرح بر کتاب مضاربه، ودیعه، عاریه، مزارعه، مساقات، نکاح، قسمتی از کتاب وصایا و طلاق، از سید محمدجواد عاملی، صاحب مفتاح الکرامه (درگذشت ۱۲۲۶ق).
- شیخ اسحاق تربتی مشهدی (درگذشت ۱۲۳۷ق).
- شیخ اسدالله بن اسماعیل دزفولی کاظمی (درگذشت ۱۲۳۷ق).
- محمد جعفر بن صفر همدانی (درگذشت ۱۲۳۸ق).
- ملا محمدکاظم بن محمدشفیع حائری معروف به فاضل هزارجریبی (درگذشت حدود ۱۲۳۸ق).
- محمدعلی بن محمد بن مرتضی مدرسی طباطبایی یزدی(درگذشت ۱۲۴۰ق).
- سید میر محمدیوسف بن عبدالفتاح تبریزی(درگذشت ۱۲۴۲ق).
- موسی بن جعفر کاشف‌الغطاء(درگذشت ۱۲۴۳ق).
- عبدالله بن محمدجعفر کرمانشاهی (درگذشت ۱۲۵۳ق).
- شیخ خضر بن شلال آل خدام العفکاوی، شارح کتاب المیراث (درگذشت ۱۲۵۵ق).
- علامه میرزا مسیح بن محمدسعید رازی تهرانی (درگذشت ۱۲۶۳ق).
- محمدباقر گلپایگانی (زنده در ۱۲۶۷ق).
- ملا محمدکاظم بن محمدصادق کاشانی اصفهانی (۱۲۰۵ق-۱۲۷۳ق).
- میرزا ابوالحسن خان مجتهد فسایی (۱۲۲۱-ذی‌الحجه ۱۲۷۹ق).
- شرح کتاب التجاره، سید شفیع جاپلقی (درگذشت ۱۲۸۰ق).
- محمد بن جعفر بن محمدصفی آباده‌ای (درگذشت ۱۲۸۰ق).
- میرزا نصرالله فارسی مدرس (درگذشت جمادی‌الثانی ۱۲۹۱ق).
- شیخ حسن بن محمد سبیتی عاملی (درگذشت قرن ۱۳ق).
- عبدالله بن محمدتقی هزارجریبی تیلکی (درگذشت قرن ۱۳ق).
- محمدرضا بن علی شریف کوکدی گلپایگانی (درگذشت قرن ۱۳ق).
- اللمعات (به فارسی)، از محمد بن مقیم بارفروشی مازندرانی (درگذشت قرن ۱۳ق).
- اللوامع، از محمد بن مقیم بارفروشی مازندرانی (درگذشت قرن ۱۳ق).
- اسماعیل بن خداداد هزارجریبی استرآبادی (درگذشت قرن ۱۳ق).
- سید مهدی قزوینی حلّی (درگذشت ۱۳۰۰ق).
- از ابتدا تا آخر کتاب صوم، ملا حسین تربتی (درگذشت حدود ۱۳۰۰ق).
- میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی (درگذشت ۱۳۰۲ق).
- سید حیدرعلی هندی (درگذشت ۱۳۰۳ق).
- محمدصالح بن حسن شیرازی داماد (۱۲۱۲ق-۱۳۰۳ق).
- میرزا عبدالعلی هرندی (۱۲۲۲ق-۱۳۰۶ق).
- حسن بن محمدعلی عریضی شیرازی (درگذشت ۱۳۰۶ق).
- حسن بن احمد حسینی جیلانی (زنده در ۱۳۰۶ق).
- سید محمدعلی بن سید صادق رضوی مشهدی (درگذشت ۱۳۱۱ق).
- شیخ جواد عبدالحسین بن محمد بن حسن بن مبارک نجفی (درگذشت ۱۳۱۱ق).
- سید محمدطاهر بن اسماعیل معروف به آغا میر، داماد شیخ انصاری (زنده در ۱۳۱۱ق).
- سید محمد باقر بن زین العابدین موسوی خوانساری صاحب روضات الجنات (درگذشت ۱۳۱۳ق).
- محمدباقر بن محمدجعفر فشارکی(درگذشت ۲۶ رجب ۱۳۱۴ق).
- اسماعیل بن نجف مرندی حسینی تبریزی (درگذشت ۱۳۱۸ق).
- سیدمصطفی بن سیدهادی بن دلدار علی نقوی لکهنوی (درگذشت ۱۳۲۳ق).
- از ابتدای کتاب طهارت تا اواسط احکام حیض، شیخ عباس بن شیخ حسن کاشف الغطاء (درگذشت ۲۸ رجب ۱۳۲۳ق).
- ملا محمدحسین بن محمد قاسم قمشه‌ای نجفی (درگذشت ۱۳۳۶ق).
- سید عبدالصمد بن احمد بن محدث جزائری موسوی تستری (درگذشت ۱۳۳۷ق).
- سید آقا تستری، نویسنده کتاب تعوید اللسان (درگذشت قرن ۱۴ق).
- شیخ محمدتقی بن ملا عباس نهاوندی.
- شیخ حسن بن سلام بن حسن جیلانی تیمجانی.
- ملا حسین بن حسن جیلانی لنبانی نویسنده کتاب الحاشیة الذخیره.
- سید محمد بن هبةالله قزوینی.
- شیخ یاسین بن صلاح‌الدین بن علی بحرانی.
- میرزا محمدباقر هرندی.
- ملا محمدعلی نوری.
- سید محمد سیوشانی.
- شیخ مهدی ملا کتاب نجفی.
- محمدمهدی بن محمد ابراهیم کلباسی.
- محمد بن عبدالمهدی حسینی مرعشی.
- ملا محمد بن حسین قائنی خراسانی.
- غیاث‌الدین ترکه.
- سید مرتضی حسینی سدهی اصفهانی.
- محمدرضا آل بحرالعلوم.
- محمد ابراهیم قشلاقی.
- جعفر کزازی.
- حاشیه بعضی از متأخران و بدون نام، به‌عنوان (قوله قوله) که نسخه‌ای از آن نزد میرزا علی‌اکبر عراقی، در نجف موجود بوده است.
پانویس
- ↑ ناطقی، «مقدمة التحقیق»، ص۳۳.
- ↑ ناطقی، «مقدمة التحقیق»، ص۲۰.
- ↑ آقاجمال خوانساری، محمد بن حسین، التعلیقات علی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، المدرسة الرضويه، ۱۳۶۴ش.
- ↑ نراقی، احمد بن محمدمهدی، الحاشية علی الروضة البهيه، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمیه، ۱۴۲۵ق.
- ↑ موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، قم، ج۶، ص۲۰-۳۳.
- ↑ شوشتری، محمدتقی، النجعة فی شرح اللمعة، تهران، مکتبة الصدوق، ۱۳۶۵ش.
- ↑ موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، قم، ج۶، ص۲۱.
- ↑ وجدانی‌فخر، قدرت الله، الجواهر الفخریه فی شرح الروضة البهیه، قم، سماء قلم، ۱۳۸۴ش.
- ↑ ذهنی تهرانی، محمدجواد، المباحث الفقهیة فی شرح الروضة البهیه، قم، انتشارات وجدانی، ۱۳۷۸ش.
- ↑ دشتی نجفی، احمد، شرح الروضة البهیه، قم، مجمع الذخائر الاسلاميه، ۱۴۲۹ق.
- ↑ ترحینی عاملی، محمد حسن، الزبدة الفقهیه فی شرح الروضة البهیه، دار الفقه للطباعة و النشر، بی‌جا، ۱۴۲۷ق.
- ↑ قاروبی، حسن، النضید فی شرح الروضة الشهید، قم، چاپ گل‌ها، ۱۳۹۵ش.
- ↑ شیروانی، علی، ترجمه و تبیین شرح اللمعه، قم، دار العلم، ۱۳۹۷ش.
- ↑ موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، قم، ج۶، ص۲۰-۳۳.
منابع
- آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن، الذريعة إلى تصانيف الشيعه، قم، اسماعيليان، تهران، كتابخانه اسلاميه، ۱۴۰۸ق.
- موسوعة الشهید الثانی، تحقیق مرکز احیاء التراث الاسلامی، قم، مرکز العالی للعلوم و الثقافة الاسلامیه، ۱۴۳۴ق.