تحریف کتاب‌های آسمانی

تحریف کتاب‌های آسمانی به معنای تغییر الفاظ و سوء تعبیرهایی است که در برخی کتاب‌های آسمانی روی داده است. این بحث ریشه در قرآن کریم دارد. قرآن کریم بیان می‌کند که این کتاب‌ها توسط یهودیان و مسیحیان تحریف شده است. در احادیث نیز به این مطلب اشاره شده است و در اثبات وقوع تحریف لفظی تورات و انجیل، مسلمانان به خصوص بر اختلافات نسخه‌های مختلف این کتاب‌ها تأکید می‌کردند. حذف اشاره به پیامبر اسلام در تورات و انجیل، حذف جزای زنای محصنه برخی از مهمترین تحریف‌های کتاب‌های آسمانی است. یافتن تناقضات و تعارضات در متن این دو کتاب و غیر عقلانی بودن برخی از محتواهای آن مانند تثلیث نشانه دیگری بر تحریف شدن آنهاست.

در لغت و اصطلاح

تحریف در لغت به معنای «گردانیدن سخن» و «تغییر دادن سخن» است و خصوصاً در مورد تغییر دادن کتاب به کار می‌رود. تحریف گاه صرفاً به معنای تغییر لفظ و گاه صرفاً به معنای تغییر معنا و سوء تأویل دانسته شده است.

در قرآن و احادیث

بحث درباره تحریف کتاب‌های آسمانی یهودیان و مسیحیان، ریشه در قرآن کریم دارد که در آن تورات و انجیل به عنوان کتاب‌هایی که خداوند بر پیامبرانش نازل کرده است، تأیید شده‌اند و در عین حال بر این نکته نیز تأکید شده است که این کتاب‌ها تحریف شده‌اند. در آیه ۷۵ سوره بقره درباره یهودیان آمده است که گروهی از آنان کلام خدا را می‌شنوند و به رغم آنکه آن را می‌فهمند، تحریفش می‌کنند. آیه ۷۹ همین سوره و آیه ۷۸ سوره آل عمران، ناظر به این معناست که کسانی کتابی به دست خود می‌نویسند و می‌گویند از جانب خداست. آیه ۴۶ سوره نساء و آیه ۱۳ سوره مائده نیز به مسئله تحریف کلام از جانب اهل کتاب (یُحَرِّفونَ الکَلِمَ عَنْ مَواضِعِه) اشاره دارد. در آیه ۴۱ سوره مائده نیز همین نکته با تعبیری دیگر (یُحَرِّفونَ الْکَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِه) بیان شده است. در کتب حدیثی این موضوع مکرراً ذکر شده است.

زمان تحریف

درباره زمان تحریف، مفسران و عالمان اسلامی آرای مختلفی ابراز کرده‌اند. برخی سابقه تحریف را به هفتاد تنی رسانده‌اند که با موسی(ع) همراه بودند و پیام خدا را از موسی دریافت کردند. گروهی نیز آیات مرتبط با تحریف را ناظر به اهل کتابِ معاصرِ پیامبر اکرم دانسته‌اند. قسم اخیر به این معنا نیست که همه الفاظ تورات به همه زبان‌هایش، پس از بعثت تحریف شده است.

مصادیق

درباره مصادیق این تحریف به موضوعات مختلفی اشاره شده است، اما در روایات و به تبع آن در آثار عالمان اسلام، غالباً دو موضوع ذکر گردیده است:

1. اینکه وصف پیامبر اسلام و بشارت به پیامبری ایشان ـ چنانکه در قرآن کریم هم بیان شده ـ در تورات و انجیل آمده بوده و یهود و نصارا آن را تحریف کرده‌اند.
2. طبق تورات جزای زنای محصنه رجم بوده، ولی در آن تحریف رخ داده است. بنا بر منابع اسلامی، یهودیان مدینه نسبت به اجرای حکم رجم در مورد زن و مردی از اشراف که مرتکب زنای محصنه شده بودند، اکراه داشتند، نزد پیامبر اسلام رفتند تا ایشان در این‌باره حکم کنند. پیامبر نیز حکم به رجم دادند، اما آنان از این کار ابا کردند. رسول اکرم مشخصات ابن صوریا را ـ که به اذعان یهودیان آشناترین فرد زمان به مضامین تورات بود ـ بیان کردند و او را فراخواندند، سپس در این‌باره نظر او را پرسیدند. ابن صوریا توضیح داد که در تورات همین حکم آمده بود، ولی علمای یهود ابتدا بین افراد ثروتمند و فقیر فرق گذاشتند و سپس چون فقیران به این تبعیض اعتراض کردند و آن را نپذیرفتند و زنا هم در میان ثروتمندان یهود رواج یافته بود، علمای آنان با یکدیگر رایزنی کردند و به جای رجم، احکام دیگری وضع نمودند.

شیوه تحریف

درباره نحوه تحریف نیز به طورکلی دو نظر وجود دارد:

1. کسانی تحریفی را که در قرآن به آن اشاره شده است، صرفاً به تأویل نادرست تفسیر کرده‌اند بی آنکه تغییر لفظی روی داده باشد. از جمله این افراد، ابوحاتم رازی متکلم اسماعیلی قرن چهارم است. وی اختلاف میان نسخه‌های سه گانه تورات و اختلاف اناجیل اربعه را با یکدیگر، همانند اختلاف قرائات قرآن دانسته و احتمالاً به‌همین سبب در مناظره با محمد بن زکریا رازی خود را موظف به دفاع از این کتاب‌ها دیده است.
2. اکثر علمای اسلام نظر این گروه را نپذیرفته و تحریف به معنای تغییر لفظ را نیز بخشی از تحریف این کتاب‌ها دانسته‌اند.

فخر رازی بر این مبنا که نسخه‌های تورات و انجیل در شرق و غرب عالم پراکنده و متواتر است، قول به تحریف معنایی و تأویل نادرست را ترجیح داده، با این‌حال مواردی را برشمرده که از مقوله تغییر لفظی است. به‌علاوه، وی با قائل شدن به تفاوتی ظریف میان تعبیر «یُحرِّفونَ الکَلِمَ عَنْ مَواضِعِه» و «یُحَرِّفونَ الْکَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِه»، اولی را ناظر به تغییر معنایی و دومی را ناظر به تغییر لفظ و معنا، باهم، دانسته است.

ابن قیّم جوزی در یک تقسیم‌بندی کلی پنج صورت برای تحریف ذکر کرده است:

1. درآمیختن حق و باطل به‌گونه‌ای که قابل تمیز نباشند.
2. کتمان حق.
3. مخفی داشتن حق.
4. تحریف کلام از مواضع آن که خود به دو صورت لفظی و معنایی تقسیم می‌شود.
5. مبهم خواندن متن به‌گونه‌ای که امر بر شنونده مشتبه شود.

اثبات وقوع تحریف لفظی

در اثبات وقوع تحریف لفظی تورات و انجیل، مسلمانان به خصوص بر اختلافات نسخه‌های مختلف این کتاب‌ها تأکید می‌کرده‌اند.

در تورات

در مورد تورات به اختلافات نسخه‌های سه‌گانه عبری، سریانی و یونانی ـ که به ترتیب، متن مورد استناد یهودیان، سامریان و مسیحیان بوده‌اند ــ اشاره می‌کرده‌اند و این اختلافات را در کنار توجه به تاریخ تدوین تورات و عدم تواتر آن و اینکه تورات فعلی نوشته عزرای ورّاق است، دلیلی بر عدم وثاقت آن می‌شمرده‌اند.

در انجیل

در مورد انجیل، اثبات تحریف لفظی ساده‌تر بوده است، چراکه مسلمانان بر مبنای قرآن انجیل را کتابی نازل شده از جانب خداوند بر حضرت مسیح علیه السلام می‌دانند، حال آنکه چهار نسخه از آن به قلم چهار تن (مَرْقُس، مَتّی، لُوقا و یوحنا) موجود است. اختلافات این چهار نسخه، عدم وثاقت آن را آشکار می‌کند.

بررسی‌کنندگان تناقضات

ابن حزم

از زمان ابن حزم (متوفی ۴۵۶) بررسی مضامین تورات و انجیل و یافتن تناقضات و تعارضات در این متون و التفات به نامعقول بودن و از لحاظ کلامی توجیه‌ناپذیر بودن بعضی مطالب آن‌ها مثل تثلیث آغاز شد. نتیجه این بررسی‌ها جز آن نبود که چنین مطالبی نمی‌تواند از جانب خدا باشد، بدین ترتیب بر تحریف لفظی انجیل تأکید شد. ابن حزم که آشنایی وسیعی با مضامین تورات و انجیل موجود داشته، در این راه قدم مؤثری برداشته است. وی به تاریخ تدوین تورات و عدم تواتر آن به تفصیل پرداخته است.

سموئل مغربی

سَمَوئَل مغربی (متوفی ۵۷۰)، نویسنده اِفحام الیهود، نیز از عالمانی است که در نقد تورات موجود و مطرح کردن بحث تحریف کوشید. وی را -که از یهودیت به اسلام گرویده بود- از معدود کسانی دانسته‌اند که پس از ابن حزم بحث تحریف را پیش برد. ابن کمونه در تنقیح الابحاث، متعرض افحام الیهود شده و به رد بعضی مطالب آن پرداخته است. در مقابل، بر کتاب ابن کمونه نیز نقدهای فراوانی نوشته شده است. بجز ابن کمونه که از منظری یهودی به پاسخگویی به مسائل مربوط به تحریف پرداخته، عمار بصری مؤلف کتاب البرهان نیز از موضع فردی مسیحی از وثاقت کتاب مقدّس دفاع کرده است. روش‌های ابن حزم برای اثبات تحریف، در مجادلات میان مسلمانان و اهل کتاب ادامه یافت. نویسندگان متأخر برای اثبات تحریف، از همه این روش‌ها استفاده کرده‌اند.

نقد به معنای نفی نیست

با توجه به اینکه قرآن و حدیث دلالت بر آن دارد که تورات و انجیل در زمان پیامبر اسلام مطالبی از جانب خدا داشته، این نقدها هیچ‌گاه به نفی کلی تورات و انجیل نینجامیده است و حتی گاهی بدون توجه به موضوع تغییر الفاظ، به آن‌ها استناد شده است. و از آنجا که کتب پیشین نمی‌تواند خالی از اِخبار بر پیامبریِ پیامبر اسلام باشد در تورات و انجیل فعلی نیز بشارت به پیامبر اسلام، سراغ گرفته شده است. حتی در برخی منابع آمده است که در تورات، به جانشین ایشان، حضرت علی علیه السلام، نیز اشاره شده است.

تاریخچه

بحث تحریف در طول تاریخ با فراز و فرودهایی همراه بوده است و در زمان‌ها و مکان‌هایی که مسلمانان با یهودیان و مسیحیان برخورد بیشتری داشته‌اند، مثلاً در صدر اسلام و زمان پیامبر یا در نواحی مرزی و نزدیک به مراکز سکونت یهودیان و مسیحیان مانند اندلس، اقبال به این بحث جدّی بوده است. در دوره متأخر، هنگام فعالیت‌های هیئت‌های تبشیری مسیحی اروپایی یا امریکایی در ایران و سایر کشورهای اسلامی، به این مبحث توجه دوباره شد.

در دوره اخیر که محققان غیرمسلمان با نقد تاریخی کتاب مقدس، عدم وثاقت آن را نشان داده‌اند، در مطالعات اسلامی نیز برای اثبات تحریف تورات و انجیل به آن مطالب استناد می‌شود.

جستارهای وابسته

• عدم تحریف قرآن

پانویس

منابع

• ابن تیمیّه، الجواب الصحیح لمن بدل دین المسیح، چاپ علی السید صبح المدنی، بی جا، بی تا.
• ابن حزم، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، چاپ محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
• ابن قیّم جوزیّه، هدایة الحیاری فی اجوبة الیهود و النصاری، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷؛
• ابن کمونه، تنقیح الابحاث للملل الثلاث، چاپ محمد کریمی زنجانی اصل، تهران ۱۳۸۱ش.
• ابن منظور.
• ابوحاتم رازی، اعلام النبوة، چاپ صلاح صاوی و غلامرضا اعوانی، تهران ۱۳۵۶ش.
• ابوحاتم رازی، کتاب الاصلاح، چاپ حسن مینوچهر و مهدی محقق، تهران ۱۳۷۷ش.
• ابوداود، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، چاپ سعید محمد لحام، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
• امام الحرمین، عبدالملک بن عبدالله، شفاءالغلیل فی بیان ما وقع فی التوراة و الانجیل من التبدیل، چاپ احمد حجازی سقا، قاهره ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.
• بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
• بلاغی، محمدجواد، الهدی الی دین المصطفی، چاپ علی آخوندی، قم، بی تا.
• ترمذی، محمدبن عیسی، سنن الترمذی، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت ۱۴۰۳.
• جدیدالاسلام، علی قلی، ترجمه، شرح و نقد سِفر پیدایش تورات، به کوشش رسول جعفریان، قم ۱۳۷۵ش.
• جرجانی، علی بن محمد، کتاب التعریفات، چاپ فلوگل، لایپزیگ، ۱۸۴۵، چاپ افست بیروت ۱۹۷۸.
• داعی الاسلام، محمدعلی، فرهنگ نظام، چاپ سنگی حیدرآباد دکن ۱۳۰۵-۱۳۱۸ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۲-۱۳۶۴ش.
• عبدالاحد داود، محمد(ص) در توراة و انجیل، ترجمه فضل اللّه نیک آئین، تهران، ۱۳۶۱ش.
• دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران ۱۳۶۷ ش، ذیل «ابن کمونه»،از جعفر سجادی.
• زمخشری.
• زوزنی، حسین بن احمد، کتاب المصادر، چاپ تقی بینش، تهران ۱۳۷۴ش.
• شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فُصح العربیّة و الشّوارِد، قم ۱۴۰۳.
• شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، الملل و النحل، چاپ محمد سیدکیلانی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
• طبرسی.
• رامپوری، محمدبن جلال الدین غیاث الدین، غیاث اللغات، چاپ منصور ثروت، تهران ۱۳۷۵ش.
• فخرالاسلام، محمدصادق، انیس الاعلام فی نصرة الاسلام، چاپ عبدالرحیم خلخالی، تهران ۱۳۵۱-۱۳۵۵ش.
• فخر رازی، محمدبن عمر، التفسیر الکبیر، قاهره، بی تا، چاپ افست تهران، بی تا.
• قزوینی، حاج بابابن محمد اسماعیل، محضرالشهود فی رد الیهود، یزد: کتابخانه وزیری، بی تا.
• کلینی
• مجلسی.
• یزدی، محمدرضا، منقول الرضائی (اقامة الشهود فی رد الیهود)، (ترجمة علی بن حسین حسینی طهرانی)، چاپ سنگی، ۱۲۹۲.

منابع انگلیسی

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: