بلتستان
بَلْتِسْتان، سرزمینی کوهستانی در آخرین نقطه‌های شمال شرقی پاکستان. مذهب شیعه را میر شمس الدین عراقی در قرن هشتم قمری به این منطقه آورده است. قریب به اتفاق ساکنان این منطقه، شیعیان هستند. در کنار شیعیان، گروهی از پیروان نوربخشیه در بلتستان زندگی می‌کنند.
اطلاعات عمومی
بلتستان، منطقه‌ای در کشمیر آزاد است که در متون اسلامی به تبت خُرد معروف است. این منطقه سرزمینی کوهستانی است که شماری از بلندترین قله‌های جهان در آن واقع شده است. سکردو، شهر مهم آن و مرکز اداری منطقه و مرکز بازرگانی چادرنشینان است.
تاریخ سیاسی
فرمانروایان قدیمی بلتستان، به «راجا» یا «گیلفو» ملقب بودند. علی شیر خان در قرن دهم هجری/ شانزدهم میلادی، از مشهورترین آنهاست که دژی در سکردو بنا کرد. لشکرکشی‌های او به نواحی مجاور هنوز مایه اصلی بسیاری از ترانه‌های عامیانه است. در اوایل قرن یازدهم، گیلفوی دیگری به نام علی میر، حاکم سکردو، به موطن بلتی‌ها تاخت و آن را فتح کرد. در ۱۲۵۶، احمد شاه، آخرین گیلفو، در برابر سردار دوگرا، زورآور سینگ، استقلال خود را از دست داد. در آن هنگام، کشمیر زیر لوای گلاب سینگ بود و بلتستان نیز به آن ملحق شد. در ۱۲۶۳، به موجب قرارداد امرِتسِر تحت نظر وزارت لداخ قرار گرفت و بدین سان به سلطه انگلیس درآمد.
در ۱۳۲۶ش /۱۹۴۷م، مهاراجه ایالت جامو و کشمیر، الحاق این سرزمین را به هند اعلام کرد. این تصمیم به درگیری و جنگ میان هند و پاکستان انجامید و حکومت کشمیر آزاد با پشتیبانی پاکستان در کشمیر تشکیل شد. مردم بلتستان نیز از دولت پاکستان خواستند که نظارت بر این ناحیه را به دست گیرد. در ۱۳۲۷ش /۱۹۴۸، بر اساس قرارداد آتش‌بس بین دو کشور، کشمیر آزاد در تصرف پاکستان باقی ماند. خط آتش‌بس، بلتستان را در کشمیر آزاد قرار داد و امروزه بلتستان فقط ناحیه‌ای اداری در کشمیر آزاد است که تحت نظارت وزارت کشور پاکستان اداره می‌شود.
پیش از جدا شدن بلتستان از جامو و کشمیر، بازرگانی و سفر میان بلتستان، لداخ و سرینگر پیوسته انجام می‌گرفت. مردم بلتستان برای کار به نقاط دور مانند سیملا و حتی کلکته می‌رفتند. از زمان تقسیم ایالت جامو و کشمیر در ۱۳۲۶ش / ۱۹۴۷، بلتستان منزوی‌تر شد، از ۱۳۵۳ش /۱۹۷۴ مسافرت به این منطقه رونق گرفت.
نفوذ اسلام
حدود ۱۷۰ هزار بلتی در این منطقه زندگی می‌کنند. زبان بلتی‌ها ترکیبی از لدّاخی و تبتی است و از زمانی که مسلمان شده‌اند، واژه‌های فارسی، عربی و اردو، به ویژه در حوزه دین، جایگزین کلمات تبتی شده است که از نفوذ اسلام حکایت می‌کند. بلتی‌ها تا پیش از ۸۰۲ق، بودایی بودند و تقریبا در همین زمان، مرشدان صوفی آنان را به دین اسلام درآوردند. بنا به روایات محلی، براثر سفرهای سید علی همدانی (۷۱۴ـ۸۷۶) بود که اسلام به بلتستان راه یافت. برخی از قدیمی‌ترین مساجد در بلتستان، خانقاه‌های چوبی است که از روی طرح مسجد معروف شاه همدان در سرینگر ساخته شده است.
تشیع
بلتستان دست‌کم از قرن هشتم قمری مسکن ثابت شیعیان بوده است. اکثریت قریب به اتفاق ساکنان بلتستان شیعه هستند. در گلگت در گذشته اکثریت با پیروان مذهب شیعه بوده است اما با سیاست مهاجرت‌های جدید، شماری وهابی در آن نواحی ساکن شده‌اند. بلتی‌ها، به جز پیروان نوربخشیه، به ویژه در ناحیه سکردو، عمدتا شیعه‌اند. میرشمس الدین عراقی که در کشمیر در لفافه تعلیم نوربخشیه به تبلیغ شیعه می‌پرداخت، مذهب شیعه را از کشمیر به بلتستان آورد. هونزه‌ها، همسایگان بلتی‌ها، از پیروان آقاخان‌اند.
بلتستان یکی از مناطق شیعه بوده که پس از حمله مغول کسانی از نقشبندیه برای رواج مذهب حنفی در آن تلاش می‌کردند. بیشتر جمعیت یک میلیونی بلتستان را شیعیان تشکیل می‌دهند.
هر چند بلتی‌ها بیش از ۵۰۰ سال است که مسلمان شده‌اند، خاستگاه تبتی فرهنگ آنان هنوز در زبان، کشاورزی و سنت‌های عامیانه آنها دیده می‌شود. مردم بلتسان به ایران و انقلاب اسلامی ایران علاقه دارند. برگزاری عید نوروز در این ناحیه از تأثیر فرهنگ ایرانی در بلتستان حکایت دارد شیعیان بلتستان در دوران صفوی به نام ۱۲ امام و شاهان صفوی خطبه می‌خواندند.
شخصیت‌های شیعی
- سید احمد موسوی: در ۱۹۱۵م در بلتستان متولد شد. او پس از چند سال تحصیل در کشورش در ۱۹۴۲م به حوزه علمیه نجف رفت. سپس به پاکستان برگشت و به فعالیت‌های دینی و فرهنگی مشفول شد. شهرت او بیشتر در خطابه است.
- شیخ علی تبتی، ملقب به فاضل: از اصحاب حکمت و فلسفه قرن سیزدهم و از شاگردان حاج ملاهادی سبزواری. ملاهادی سبزواری، تبتی را فرزند معنوی خود می خوانده است. سال تولد و تاریخ وفات تبتی معلوم نیست؛ ولی سال‌های متوالی در مشهد در درس حاج ملاهادی سبزواری حاضر می‌شد. حکیم سبزواری رساله‌ای نیز در پاسخ به پرسش‌های وی نوشته است.. وی در قبرستانی نزدیک نهر گنگوپی شهر سکردو مدفون است.
صوفیه
طریقت نوربخشیه که سید محمد نوربخش (متوفی ۸۶۹) مؤسس آن بود، از کشمیر به بلتستان آورده شد. صوفیان نوربخشیه هنوز در شرق بلتستان حضور دارند.
پانویس
- ↑ دایره المعارف جهان اسلام، چاپ دوم؛ بریتانیکا؛ آمریکانا، ذیل مادّه
- ↑ دایره المعارف جهان اسلام، چاپ دوم؛ بریتانیکا؛ آمریکانا، ذیل مادّه
- ↑ فرزین نیا، پاکستان، ۱۳۷۶ش، ص۱۸۶ـ۱۸۷.
- ↑ دایره المعارف جهان اسلام، چاپ دوم؛ بریتانیکا؛ آمریکانا، ذیل مادّه
- ↑ دایره المعارف ورلد بوک، ذیل «جامو و کشمیر»؛ پت امرسون و ریچارد امرسون ج۱، ص۸۶؛ فرزین نیا، پاکستان، ۱۳۷۶ش، ص۱۴۷، ۱۸۷.
- ↑ پت امرسون و ریچارد امرسون، ج۱، ص۹۰
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۸.
- ↑ پَت اِمرسون و ریچارد امرسون، ج۱، ص۸۶ـ۸۸
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۹۱ش، ص۵۹۹.
- ↑ پَت اِمرسون و ریچارد امرسون، ج۱، ص۸۶ـ۸۸
- ↑ محمدی، سیمای پاکستان، ۱۳۶۸ش، ص۳۲ـ۳۳.
- ↑ بهرامیان، «تشیع کشمیر در منازعه بین هند و پاکستان»، ص۳۴.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۹۱ش، ص۶۰۹.
- ↑ ن.ک: آشتیانی، «شرح حال و آثار فیلسوف و متاله و عارف محقق حاح ملا هادی سبزواری»، ص۱۲۲-۱۲۴؛ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، ۱۳۷۰ش، ص۵۲۱.
- ↑ گوبینو، مذاهب و فلسفه در آسیای وسطی، ص۸۵.
- ↑ پَت اِمرسون و ریچارد امرسون، ج۱، ص۸۶ـ۸۸
منابع
- آشتیانی، سید جلال الدین، «شرح حال و آثار فیلسوف و متاله و عارف محقق حاح ملا هادی سبزواری»، در رسائل حکیم سبزواری، تهران، بی‌نا، ۱۳۷۰ش.
- فرزین نیا، زیبا، پاکستان، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۷۶ش.
- محمدی، محمدکاظم، سیمای پاکستان (یادداشتهای سفر)، تهران،دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- بهرامیان، مسعود، «تشیع کشمیر در منازعه بین هند و پاکستان»، مجله زمانه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، شماره ۱۰۱، تیر ۱۳۹۰ش.
- جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی، ۱۳۹۱ش.
- سبزواری، هادی بن مهدی، رسائل حکیم سبزواری، تهران، بی‌نا، ۱۳۷۰ش.
- گوبینو، ژوزف آرتور، مذاهب و فلسفه در آسیای وسطی، ترجمه م. ف. بی جا ، بی تا.