ایمان ابی‌طالب (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ مفید |
| تاریخ نگارش | قرن ۴ و ۵ قمری |
| موضوع | ایمان ابوطالب |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دار المفید |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۴ق |
ایمان ابی‌طالب، رساله‌ای است کلامی، به زبان عربی، نوشته شیخ مفید (درگذشت ۴۱۳ق). موضوع این رساله اثبات ایمان ابوطالب پدر امام علی(ع) نوشته شده است. در آن، برای اثبات ایمان ابوطالب، به اشعار و حمایت‌های او از پیامبر(ص) و نیز رفتار و گفتار پیامبر(ص) درباره او استناد شده است.
هدف نویسنده از نگارش کتاب، حمایت از امام علی(ع) در مقابل این نقد به شخصیت وی بیان شده است که ابوطالب ایمان نیاورده بود. هم‌اکنون نسخه‌هایی خطی از کتاب ایمان ابی‌طالب در دست است. همچنین این کتاب چند بار به‌صورت مستقل یا ضمن مجموعه‌هایی چاپ شده است.
نویسنده
محمد بن محمد بن نُعمان مشهور به شیخ مفید (درگذشت ۴۱۳ق) از متکلمان بزرگ امامیه بوده است. برخی از کتاب‌های او در علم کلام، عبارت‌اند از: اوائلُ‌المقالات، تصحیح‌الاعتقادات، الافصاح فی الامامة، تفضیلُ امیرالمؤمنین . او در الفصول المختاره به دفاع از ایمان ابوطالب پرداخته است.
استادان و شاگردان وی، از عالمان برجسته شیعه بوده‌اند. شیخ صدوق، ابن‌جُنَید اسکافی و ابن‌قولِوَیه از استادان وی بوده‌اند. برخی از شاگردانش نیز عبارت‌اند از: شیخ طوسی، سیدِ مرتَضی و سیدِ رضی.
انگیزه نگارش
شیخ مفید کتاب ایمان ابی‌طالب را برای اثبات ایمان ابوطالب و در حمایت از امام علی(ع) نوشته است؛ زیرا برخی در نقد شخصیت او، ایمان پدرش ابوطالب را انکار کرده‌اند. شیخ مفید چنان‌که خودش گفته، در دیگر آثارش، درباره این مطلب سخن گفته بود؛ اما به‌جهت درخواست دیگران و مفیدتر بودن تألیف مستقل در این زمینه، تصمیم گرفت کتابی مستقل با این موضوع بنویسد. در آن دوره، ایمان ابوطالب از مسائل اختلافی میان شیعه و سنی بود و کتاب‌های زیادی در این خصوص نوشته می‌شد.
محتوا و شیوه نگارش
شیخ مفید در ایمان ابی‌طالب با دلایل قرآنی، تاریخی و حدیثی به اثبات ایمان ابوطالب پرداخته است. او نخستین دلیل بر اسلام ابوطالب را، سرپرستی و حمایتش از پیامبر(ص) ذکر کرده است. همچنین برای اثبات ایمان ابوطالب به آیات قرآن، اشعار وی و عملکردش در حمایت از پیامبر(ص) و نیز رفتار و گفتار پیامبر(ص) درباره او استناد کرده است.
شیخ مفید در نگارش این رساله از کتاب‌های «فضائل ابی‌طالب و عبدالمطلب و ابی‌النبی(ص)» اثر سعد بن عبدالله اشعری(درگذشته ۲۹۹-۳۰۱ق) و نیز کتاب‌های ایمان ابی‌طالب از احمد بن محمد بن عمار (درگذشته ۳۴۶ق)، سهل بن احمد دیباجی و علی بن حمزه بصری تمیمی(درگذشته ۳۷۵ق) بهره برده است.
مطلب پایانی کتاب استشهاد به اشعاری از ابوطالب برای اثبات موحد بودن اوست. نمونه‌ای از آنها چنین است:
| مليك الناس ليس له شريك | هو الوهاب والمبدي المعيد | |
| ومن فوق السماء له ملاك | ومن تحت السماء له عبيد |
شیخ مفید پس از نقل این دوبیت افزوده که ابوطالب با این اشعارش هم اقرار به توحید کرده است و هم خدا را از شریک منزه ساخته و هم به مبدء و معاد و خالقیت و بازگرداندن تمام موجودات و آفرینش دوباره آنها توسط خدا اعتراف کرده است. و بامضمون این اشعار مسلمانان از اهل جاهلیت( که مخالف توحید و آیین توحیدی هستند) متمایز می‌شوند.
اشعار پایانی کتاب در باره حمایت ابوطالب از پیامبر در برابر تهدیدات دشمنان و قریشیان است.
| یقولونَ لي: دَعْ نَصْرَ مَنْ جاءَ بالهدی | و غالِبْ لنا غَلاّبَ كـُـلِّ مُغَالِبِ | |
| وسَلــَّـمْ إلینا أحمداً و اكفلنْ لنا | بَنِینا و لا تحفلْ بقـَـوْل ِالمعاتِبِ | |
| فقلتُ لهم: أللهُ رَبّي و ناصري | علی كلِّ باغ ٍ من لـُـوَيِّ بن غالِبِ |
می‌گویند كه از یاری کسی که برای هدایت آمده، دست بردار، و پیروزی را برای ما که بر هر پیروزی، پیروزمند تر هستیم ، قرار بده. و احمد را به ما تسلیم كن، و به جای او عهده دار سرپرستی فرزندی از ما باش، و به سخن سرزنشگر اعتنا نكن. به آنها پاسخ دادم، خداوند پروردگار و یاور من بر هر ستمگری از دودمان لوی بن غالب است.
اهمیت
کتاب ایمان ابی‌طالب زمانی تألیف شد که مسئله ایمان ابوطالب از مسائل بحث‌برانگیز میان علمای شیعه و سنی بود به‌گفته آقابزرگ تهرانی این کتاب از مصادر بحارالانوار بوده است. همچنین موردتوجه عالمان شیعه قرار داشته است. گفته‌اند فِخار بن مَعَد موسوی در کتاب الحجة علی الذاهب الی تکفیر ابی‌طالب عین الفاظ و عبارات شیخ مفید در این رساله را نقل کرده است.
انتشار
کتاب ایمان ابی‌طالب بارها چاپ شده است. برخی از چاپ‌های آن عبارتند از:
- چاپ سال ۱۳۷۲ق، ضمن مجموعه‌ای با تحقیق محمدحسن آل‌یاسین در عراق.
- چاپ سال ۱۴۱۳ق، به‌تحقیق مؤسسه البعثه و توسط انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید در قم، در ۴۱ صفحه.
- چاپ سال ۱۴۱۴ق، توسط انتشارات دارالمفیدِ بیروت.
نسخه‌های خطی
از کتاب ایمان ابی‌طالب نسخه‌های خطی موجود است:
- نسخه‌ای به‌تاریخ ۹۸۶ق و به‌خط تاج‌الدین صاعد که در کتابخانه عمومی و مرکزی مشهد نگهداری می‌شود
- نسخه‌ای در کتابخانه مجلس شورای اسلامی
- نسخه کتابخانه آیت‌الله حکیم در نجف
- نسخه کتابخانه ملک در تهران.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۴.
- ↑ نگاه کنید به مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۲۸۲-۲۸۶.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۲۸۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۲۸۲-۲۸۶.
- ↑ نگاه کنید به شیخ مفید، ایمان ابی‌طالب، ۱۴۱۳ق، ص۱۷-۱۸.
- ↑ شیخ مفید، ایمان ابی‌طالب، ۱۴۱۳ق، ص۵-۸.
- ↑ حسینی جلالی، «درنگی در رساله شیخ مفید درباره ایمان ابوطالب(ع)»، ص۳۵.
- ↑ مفید، ایمان ابی‌طالب، ۱۴۱۳ق، ص۱۸.
- ↑ شیخ مفید، ایمان ابی‌طالب، ۱۴۱۳ق، ص۲۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، ایمان ابی‌طالب، ۱۴۱۳ق، ص۲۱-۲۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، ایمان ابی‌طالب، ۱۴۱۳ق، ص۲۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، ایمان ابی‌طالب، ۱۴۱۳ق، ص۲۶-۲۷.
- ↑ حسینی جلالی، «درنگی در رساله شیخ مفید درباره ایمان ابوطالب(ع)»، ص۳۸.
- ↑ شیخ مفید، ایمان ابی طالب، ص۴۰.
- ↑ شیخ مفید، ایمان ابی طالب، ص ۵۰.
- ↑ شیخ مفید، ایمان ابی‌طالب، ۱۴۱۳ق، ص۵-۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دار الاضوا، ج۲، ص۵۱۳-۵۱۴.
- ↑ حسینی جلالی، «درنگی در رساله شیخ مفید درباره ایمان ابوطالب(ع)»، ص۳۵.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۲۸۳و۲۸۴.
- ↑ مفید، ایمان ابی‌طالب، ۱۴۱۴ق، ص۱۴.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۲۸۴.
- ↑ اوست خدایی که بسیار بخشنده است و هم آغازگر آفرینش است و هم بازگرداننده مخلوقات، او خدایی است که برفراز آسمان ملائکه و در زیر آسمان بندگان در خدمت اویند.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، ، بیروت، دار الاضواء، بی‌تا.
- ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، تحقیق ابراهیم رمضان، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۷م.
- احمدی، مهدی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۹ش.
- حسینی جلالی، سید محمدرضا، «»، ترجمه جویا جهانبخش، آینه میراث، ش۱۶، بهار ۱۳۸۱ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الفصول المختارة، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، ایمان ابی‌طالب، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، ایمان ابی‌طالب، تحقیق مؤسسه بعثت، قم، المؤتمر العالمی لالفیه للشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران، سمت، ۱۳۸۵ش.