ابان بن ابی‌عیاش
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | اَبانِ بْن اَبی عَیّاش |
| لقب | بصری |
| وفات | ۱۴۰ق یا ۱۲۸ق |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) |
| فعالیت‌ها | روایت کتاب سلیم بن قیس |
| مشایخ | سُلَیم بن قیس، انس بن مالک، حسن بصری، سعید بن جُبَیر و... |
| شاگردان | عمر بن حفص، یزید بن عمرو، عثمان بن عیسی، حماد بن عیسی، ابوحنیفه نعمان بن ثابت و... |
اَبان بن ابی‌عَیّاش(فیروز) بَصْری تابعی (درگذشت۱۳۸ق/۷۵۵م) محدث شیعی در قرن دوم هجری است. شیخ طوسی او را از اصحاب امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع)، دانسته است. بیشترین شهرت ابن ابی عیاش نزد شیعیان، روایت وی از سُلَیم بن قیس است. از نظر سلامت عقیده و ایمان و پارسایی مورد تأیید همگان، به ویژه اهل سنت است.
نام، تولد و وفات
نام او ابان بن ابی‌عیاش یا ابان بن فیروز و کنیه‌اش ابواسماعیل است. از تاریخ تولد و دیگر جزئیات زندگی ابن ابی عیاش چیز زیادی در دسترس نیست، همین اندازه گفته شده که از موالی عبدالقیس بوده است. سال مرگ او را حدود ۱۴۰ق/۷۵۷م و ۱۲۸ق/۷۴۶م نیز دانسته‌اند.
مشایخ
او از برخی بنام‌ترین محدثان قدیم روایت کرده است، از آن جمله:
در این میان، بیشترین روایت او از انس بن مالک است که صحابی و خادم پیامبر(ص) بود.
راویان روایات ابان
محدثان بسیاری در قرن دوم از ابن ابی عیاش حدیث شنیده و یا روایت کرده‌اند که از این قرارند:
- عمر بن حفص
- یزید بن عمرو
- عثمان بن عیسی
- حماد بن عیسی
- ابراهیم بن ابی بکره شامی
- ابراهیم بن عبدالحمید بن ذی حمایه
- ابواسحاق ابراهیم بن محمد فزاری
- ارطاة بن منذر
- بکر بن خُنَیس
- حارث بن نَبهان
- حسین بن ابی جعفر
- حسن بن صالح بن حی
- حفص ابن جُمیع
- حفص بن عمر الابار قاضی حلب
- حماد بن سلمه
- حماد بن واقد
- خلیل بن مُره
- داوود بن زبرقان
- زید بن خِراش
- صالح مُرّی
- طُعمه بن عمرو جعفری
- عباد بن عباد مُهلبی
- عبدالرحمن بن ثابت ثوبان
- عبدالرحیم بن واقد
- عمران جُحاده
- محمد بن فضل بن عطیه
- معمر بن راشد
- ابوحنیفه نعمان بن ثابت
- یزید بن هارون
- ابوعاصم عبادانی
از دیدگاه عالمان رجال
رجال شناسان، اعم از شیعی و سنی، ابن ابی عیاش را توثیق نکرده‌اند. البته برخی از رجال شناسان شیعی مانند میرزا حسین نوری و مامقانی کوشیده‌اند او را «موثق» نشان دهند، اما دلایل آنان در این باب کفایت نمی‌کند. محدثان بنام اهل سنت نیز او را در مجموع غیرقابل اعتماد دانسته‌اند.
دلایل عدم توثیق ابان
- اینکه چرا ابن ابی عیاش را از ثقات نشمرده‌اند، دلایل قطعی نمی‌توان ارائه داد. نوری بر این نظر است که وی به دلیل شیعی بودن از سوی مخالفین تضعیف شده و از متروکین شمرده شده است. این سخن با ضعیف شمردن ابان در کتب رجالی شیعه سازگار نیست.
- بعضی از رجال شناسان اهل سنت، ابن ابی عیاش را به این دلیل ضعیف و غیرقابل اعتماد شمرده‌اند که در حفظ حدیث ضعیف بوده و در نقل حدیث و راویان آن دچار فراموشی می‌شده است.
خصوصیات
ابن ابی عیاش از نظر سلامت عقیده و ایمان و پارسایی مورد تأیید همگان، و به ویژه اهل سنت است. ابن حبان او را از عابدان و زاهدان دانسته که شب‌ها را به تهجد و روزها را به روزه داری می‌گذرانده است. همچنین گفته شده که او لباس پاکیزه می‌پوشیده و ظاهری آراسته داشته است. از این رو سفیان بن عُیینه روایت کرده که مالک بن دینار، ابان را «طاووس القرّاء» لقب داده است.
شیعه بودن
شیعی بودن ابان قطعی است، هرچند برخی گفته‌اند که او در آغاز شیعه نبوده است. طوسی او را از اصحاب امام علی بن حسین(ع)، امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع)، دانسته است، در عین حال شگفت می‌نماید که از آن سه تن حدیثی نقل نکرده و یا اگر نقل کرده در کتب روایی شیعی موجود نیست.
علت شهرت ابان نزد شیعیان
بیشترین شهرت ابن ابی عیاش نزد شیعیان، روایت وی از ابوصادق سُلَیم بن قیس عامری هلالی کوفی است. سُلیم از یاران امام علی(ع) بود و در روزگار حجاج بن یوسف ثقفی (د ۹۵ق/۷۱۴م) زنده بود. حجاج به دلیل شیعی بودن، سُلیم را طلب کرد، ولی او گریخت و در یکی از نواحی فارس به ابان پناهنده شد. هنگامی که سُلیم در مخفی‌گاه خود در آستانه مرگ قرار گرفت، کتابی را به ابان تسلیم کرد که در آن حوادث و رویدادهای پس از درگذشت پیامبر(ص) آمده بود.
پس از ابان این کتاب از طریق محدثانی چون حمادبن عیسی و عثمان بن عیسی و دیگران روایت شده است.
خصوصیات کتاب سلیم بن قیس هلالی
به گفته طوسی ابان گمان کرده بود که سلیم بن قیس این کتاب را بر امام علی ابن حسین(ع) خوانده و او آن را تأیید کرده است، اما نکته قابل توجه این است که به عقیدۀ علامه حلی این کتاب را کسی غیر از ابان روایت نکرده است که البته این امر می‌تواند ناشی از شرایط سخت دوران حجاج برای شیعیان در عراق و وجود نسخه انحصاری کتاب باشد. صرف نظر از محتوا، اهمیت دیگر کتاب در آن است که نخستین تألیف شناخته شدۀ شیعه در مسائل اعتقادی و به خصوص عقاید سیاسی است.
پانویس
- ↑ ذهبی، تاریخ الإسلام، ج۹، ص۵۵.
- ↑ بخاری، التاریخ الصغیر، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۵۰.
- ↑ ابن حجر، تقریب التهذیب، ج۱، ص۳۱؛ ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۱۴.
- ↑ طبری، تاریخ، بیروت، ج۲، ص۱۰۶
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۳۴۸ش، ص۱۶۲.
- ↑ حافظ مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۹.
- ↑ ابن عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۷۵.
- ↑ طبری، تاریخ، بیروت، ج۲، ص۱۰۶.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۳۴۸ش، ص۱۶۲.
- ↑ حافظ مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۰.
- ↑ طوسی، رجال، ۱۳۸۰ق، ص۱۰۶؛ علامه حلّی، رجال، ۱۳۸۲ق، ص۹۹.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، تهران، ج۳، ص۳۲.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۳.
- ↑ نسائی، «الضعفاء و المتروکون»، ص۴۷؛ دارقطنی، «الضعفاء و المترئکون»، ص۲۸۵؛ جوزجانی، احوال الرجال، ص۱۰۲؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۱، ص۹۸، به نقل از احمدبن حنبل.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، تهران، ج۳، ص۳۲.
- ↑ حافظ مزی، تهذیب الکمال، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۲.
- ↑ ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۱۲.
- ↑ ابن حبان، المجروحین، ۱۹۷۶م، ج۱، ص۹۶.
- ↑ ابن عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳۷۴.
- ↑ مازندرانی، شرح اصول کافی، ۱۳۸۳ق، ج۲، ص۱۶۳.
- ↑ طوسی، رجال، ۱۳۸۰ق، ص۸۳، ۱۰۶، ۱۵۲.
- ↑ علامه حلی، رجال، ص۹۹.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۳۴۸ش، ص۱۶۲.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ۱۴۰۴ق، ص۳۲۱.
- ↑ حلی، رجال، ۱۳۴۲ش، ص۹۹.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۲۷۵.
منابع
- ابن حبان، محمدبن احمد، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
- ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، تقریب التهذیب، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
- ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
- ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- ابن ندیم، الفهرست.
- بخاری، محمدبن اسماعیل، التاریخ الصغیر، به کوشش ابراهیم زائد، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- جوزجانی، ابراهیم بن یعقوب، احوال الرجال، به کوشش صبحی البدری، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- حافظ مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
- حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، ۱۳۴۲ش.
- دارقطنی، علی بن عمر، «الضعفاء و المترئکون»، ذیل کتاب فی الضعفاء و المترئکین. به کوشش عبدالعزیز عزالدین لسیروان، بیروت، ۱۹۸۵م.
- ذهبی، محمدبن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، دوم، بیروت،دار الکتاب العربی، ۱۴۰۹ق.
- ذهبی، محمدبن احمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۹۶۰-۱۹۶۸م.
- طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفه الرجال، به کوشش میرداماد استرآبادی، قم، ۱۴۰۴ق.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال، به کوشش محمد کاظم الکتبی، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
- عقیلی، محمدبن عمرو، الضعفاء الکبیر، به کوشش عبدالمعطی امین قلعچی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، رجال، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
- کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۸۸ق.
- مازندرانی، محمدصالح بن احمد، شرح اصول کافی، به کوشش ابوالحسن شعرانی، تهران، ۱۳۸۳ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۱ق.
- نسائی، احمدبن علی، «الضعفاء و المتروکون» ذیل کتاب فی الضعفاء و المتروکین به کوشش عبدالعزیز عزالدین لسیروان، بیروت، ۱۹۸۵م.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۱۸-۱۳۲۱ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: