قهوه‌خانه
قهوه‌خانه (به انگلیسی: coffeehouse) کافی‌شاپ (به انگلیسی: coffee shop) یا کافه (به فرانسوی: café) به مکان‌های مشابهی گفته می‌شود که در آن‌ها در درجه‌ی اول قهوه سرو می‌شود. یک قهوه‌خانه ممکن است نوشیدنی‌های دیگر و وعده‌های سبک نیز سرو کند. همچنین، بسیاری از قهوه‌خانه‌ها در خاورمیانه یا در محله‌های مهاجران از خاورمیانه در کشورهای غربی قلیان نیز سرو می‌کنند.
در حالی که کافه ممکن است به قهوه‌خانه یا چای‌خانه اشاره کند، واژه «کافه» معمولاً به رستوران‌های کوچک و ارزان (به انگلیسی: diner) اشاره دارد.
اولین قهوه‌خانه‌ها در قرن پانزدهم میلادی در ایران صفوی پدیدار شده و در قرن شانزدهم میلادی به نواحی تحت فرمان امپراطوری عثمانی گسترش یافتند. قهوه‌خانه‌ها به مکان‌های ملاقات پرطرفداری تبدیل شدند که مردم برای نوشیدن قهوه، صحبت کردن، انجام بازی‌هایی مانند شطرنج و تخته نرد، شنیدن داستان‌ها و موسیقی، و بحث در مورد اخبار و سیاست در آن‌ها جمع می‌شدند.
ازنظر فرهنگی، قهوه‌خانه‌ها مراکز تعاملات اجتماعی هستند. قهوه‌خانه‌ها برای مشتریان خود مکان گردهمایی، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، سرگرم کردن یکدیگر، و گذراندن وقت را فراهم می‌کنند. با توسعه‌ی وای-فای قهوه‌خانه‌ها به مکان‌های دسترسی به اینترنت هم تبدیل شده‌اند.
کافه
کافه یا قهوه‌خانه (به فرانسوی: Café) محلی است عمومی که در آن نوشیدنی غیرالکلی و گاه غذاهای سبک عرضه می‌شود. کافه در برخی از کشورها جایی برای معاشرت و گفتگوی مردم است.
کافه را نباید با کافی‌شاپ اشتباه کرد. کافی‌شاپ محل عمومی آمریکایی است که در آن معمولاً فقط قهوه عرضه می‌شود. در کافه معمولاً نوشیدنی الکلی همراه با ملددی عرضه می‌شود ولی در قهوه‌خانه فقط نوشیدنی سبک عرضه می‌شود.
از سال ۱۳۶۰ کافی‌شاپ‌ها جای چایخانه‌ها را تنگ کردند. در چایخانههای ایران به‌جای سرو قهوه بیشتر چای، قلیان و انواع غذاهای سنتی ایرانی با موسیقی زندهٔ ایرانی ارائه می‌شود.
در ایران
طبق ادعای وزارت میراث فرهنگی و گردشگری ایران، اولین قهوه‌خانه‌ها در ایران در دوره صفویه در زمان شاه طهماسب در شهر قزوین تأسیس شده‌اند و در زمان شاه عباس اول در شهر اصفهان گسترش یافتند و این در حالی است که ترکیه درخواست ثبت قهوه‌خانه را به عنوان میراث فرهنگی آن کشور داده‌است.
نقاشی قهوه‌خانه
نقاشی قهوه‌خانه شیوه‌ای از نقاشی ایرانی است که در اواخر قاجار و اوایل دوره پهلوی اوج گرفت. محمد مدبر و حسین قوللر آقاسی از مهم‌ترین نقاشان این رشته به‌شمار می‌روند. نمونه‌های قابل توجهی از آثار هنرمندان نقاشی قهوه‌خانه‌ای در موزهٔ رضا عباسی نگهداری می‌شوند. این شیوه در دههٔ ۲۰ و ۳۰ شمسی مورد توجه هنرمندان مدرنیست ایرانی به ویژه اهالی مکتب سقاخانه قرار گرفت.
در جهان عرب
قهوه از قرن ۱۳ میلادی شروع به محبوب شدن کرد و تا اوایل قرن ۱۵ میلادی در مصر، شام و عثمانی پرمصرف شد و در همه این شهرها قهوه‌خانه‌هایی برپا شد.
مقامات مذهبی در مکه، قاهره و استانبول تلاش کردند تا مصرف آن را ممنوع کنند. قهوه‌خانه نهادی جدید بود که مردان در آن جمع می‌شدند و به صحبت کردن، شعرخوانی و بازی‌هایی مانند تخته نرد و شطرنج می‌پرداختند. آن‌ها به مرکزی برای گردهماییِ اندیشمندان و به صورت ضمنی به رقیبی برای مسجد به عنوانِ محل ملاقات جمعی بدل شده بودند. برخی عالمان دینی معتقد بودند که قهوه‌خانه حتی از میکده هم بدتر است و مقامات هم متوجه شده بودند که این اماکن می‌تواند تبدیل به لانه‌های فتنه شوند.
در اروپا
تقریباً در سال ۱۶۵۰ میلادی، قهوه به کشور انگلستان وارد می‌شد و قهوه‌خانه‌هایی در شهرهای آکسفورد و لندن تأسیس شدند. در اروپا هم مانند خاورمیانه، قهوه‌خانه‌ها به مکانی برای معاشرت، مطالعه و تبادل نظر دربارهٔ موضوعات روز بدل شد. یک شباهت دیگر، امکان تبدیل آن‌ها به مکانی برای اجتماع عناصر نامطلوب و خرابکاران بود. چارلز دوم، پادشاه انگلستان قهوه‌خانه‌ها را «مکانی برای ملاقات خائنان و نشر شایعات سخیف دربارهٔ اعلیحضرت و وزیرانش» معرفی می‌کرد. در قرن ۱۸، قهوه‌خانه معروف پاریس، کافه پروکوپ، مشتریان ثابتی همچون مارا، دانتون و روبسپیر داشت که در طول انقلاب فرانسه در آنجا برای انقلاب طرح‌ریزی می‌کردند.
جستارهای وابسته
- کافه تریا
- قهوه
- چای
- چای‌خانه
- فرهنگ کافه‌نشینی
- نقالی ایرانی
پانویس
- ↑ «ثبت میراث ایرانی به نام دیگری». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۶ اسفند ۱۳۹۲.
- ↑ جان مک هوگو (۲ ژانویه ۲۰۱۴–۱۲ دی ۱۳۹۲). «قهوه: چگونه نوشیدنی عرفای عرب جهانی شد؟». بی‌بی‌سی فارسی.
منابع
- عل‍ی‌پور، حسین، چایخانههای سنتی، رونق مح‍فل جوانم‍ردان، نشریهٔ شما، ش ۲۴۸، ۴ به‍من ۱۳۸۰: ص ۱۶.
- ارض‌پی‍ما، فی‍ض‌الل‍ه، تاریخ صن‍ایع چایک‍اری و چایس‍ازی در ایران، سازمان چای کشور، ۱۳۷۸.
- سیف، هادی؛ نقاشی قهوه‌خانه، موزه رضا عباسی، ۱۳۶۹.