گویش کرجی
گویش کرجی در استان البرز گویش می شود. طبق گلاتولوگ گویش کرجی و طالقانی زیر مجموعه گویشهای فارسی-تبری می‌باشد که در شهرستان کرج از دهستان آدران تا شهر کرج، شهرستان فردیس و شهرستان ساوجبلاغ گویش می‌شود. به اعتقاد زبانشناسان گویش منطقه کرج به شدت با زبان مازندرانی آمیخته شده است. این گویش به زبان‌های مازندرانی و تاتی نزدیکی دارد ولیکن ویژگی‌های دستوری و واژگانی منحصر به فرد باعث شده که زبانشناسان این گویش را از مازندرانی و تاتی جدا بسازند و در شاخه ای مجزا به نام گویشهای فارسی-تبری قرار دهند. به اعتقاد حبیب برجیان گویش کرج و طالقان زیر مجموعه گویشهای فارسی-مازندرانی می باشد. به اعتقاد برجیان این گویش دره کرج مرز بین گویش مازندرانی، تاتی و فارسی می باشد. به نقل از استانشناسی البرز گویش کرج ، طالقان و شمال ساوجبلاغ شبیه و نزدیک به مازندرانی است.
| گویش کرجی | |
|---|---|
| کرجی | |
| زبان بومی در | ایران استان استان البرز شهرستان کرج کرج |
| منطقه | البرز جنوبی |
هندواروپایی
| |
| گویش‌ها | کرجی
ده کرجی
کلاکی
بیلقانی
دُراانی
گوهردشتی
ورگردی
سرت‌آبادی
بَرَغانی
آتشگاهی
سیاه‌کُلانی
صوفی‌آبادی
آدرانی
هشتگردی
سیرودی
سیباندره ای
|
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
به گفتهٔ حبیب برجیان در دامنه جنوبی رشته کوه البرز طیف وسیعی از لهجه‌های ترکیبی وجود دارند که می‌توانند به دو گروه تقسیم شوند: گروه نخست گویشهای طبری گونه هستند که تحت تأثیر زبان فارسی هستند که اصطلاحاً به آن گویش تبروید گفته می‌شود و گروه دوم گویشهای فارسی هستند که تحت تأثیر زبان طبری هستند و به نوعی مرز انتقال دو زبان طبری و فارسی محسوب می‌شوند که اصطلاحاً به آن گویشهای فارسی-تبری گفته می‌شود. در گویشهای فارسی-تبری یک واگرایی در واژگان فارسی دیده می‌شود که با لهجه تهرانی تلفظ می‌شوند و از نظر ریخت‌شناسی بسیار شبیه به گویش تهرانی هستند ولیکن از نظر فعلی تحت تأثیر زبان مازندرانی هستند و دراین گویش‌ها افعال مازندرانی در غالب فارسی صرف می‌شود. باوجود نزدیکی بین گویشهای فارسی-تبری و فارسی، به علت وجود واژگان متفاوت و استفاده از افعال مازندرانی درک متقابل بین گویشوران این دو زبان به شدت پایین می‌باشد و پژوهشگرانی همچون صادق کیا از زبان طبری برای فهم این گونه گویش‌ها بهره جسته‌اند.
محدوده جغرافیایی
گویش کرجی گویش بومیان بخش‌های مرکزی و جنوبی شهرستان کرج و گویش بومیان مردم شهرستان فردیس و شهرستان ساوجبلاغ می‌باشد که در تمام آبادی‌های آدران و محلات کرج و هشتگرد توسط بومیان گویش می‌شود. این گویش غربی‌ترین گویش از گویشهای فارسی-مازندرانی می‌باشد که تا آبادی‌های ساوجبلاغ ادامه دارد.
دستور زبان
ضمایر
در گویش کرجی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، کرجی | man | to | u | mâ | šomâ | unâ |
| مفعولی، کرجی | mane | ture | onere | mârâ | šomârâ | unâre |
| ملکی، کرجی | em | et | eš | mun/mân | tun/tân | šun/šân |
شناسه
در گویش کرجی شناسه‌ها به صورت زیر در آخر فعل می‌آیند:
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه پس از همخوان (صامت) | am | i | ∅ | im | in | an |
| شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل حال | m | y | e | ym | yn | n |
| شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل گذشته | m | y | ∅ | ym | yn | n |
| شناسه پس از واکه (ی) | am | ey | ∅ | eym | eyn | an |
صرف فعل
در جدول زیر فعل آوردن (biyordan) بر اساس گویش کرجی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| حال التزامی | biyoram | biyori | biyore | biyorim | biyorin | biyoran |
| حال ساده | miyoram | miyori | miyore | miyorim | miyorin | miyoran |
| حال در حال انجام | daram-miyoram | dari-miyori | dare-miyore | darim-miyorim | darin-miyorin | daran-miyoran |
| گذشته ساده | biyordam | biyordi | biyorde | biyordim | biyordin | biyordan |
| گذشته استمراری | miyordam | miyordi | miyorde | miyordim | miyordin | miyordan |
| گذشته در حال انجام | dabom-miyordam | daboy-miyordi | dabo-miyorde | daboym-miyordim | daboyn-miyordin | daboyan-miyordan |
| گذشته کامل | biyorde bom | biyorde bi | biyorde bo | biyorde boym | biyorde boyn | biyorde bon |
نشانه جمع
اسم در گویش کرجی با [hâ] و [ân] به اسم جمع تبدیل می‌شود.
| کوزه‌ها | bestuhâ |
| بره‌ها | vareân |
| گاوها | geuân |
مضاف مضافٌ‌الیه
مضاف مضافٌ‌الیه در گویش کرجی با دیگر گویشهای فارسی-مازندرانی مطابقت ندارد و مضاف مضافٌ‌الیه در این گویش به گویش مازندرانی و گیلکی و طالقانی شباهت دارد.
| درخت چنار | chenare deraxt |
| صورت آدم | dime adem |
| فارسی معیار | گویش کرج |
|---|---|
| درخت سیب آنقدر بار داد | sibe deraxt andin bar hâdâye |
بعضاً در جملات مضاف و مضافٌ‌الیه برعکس حالت معمول نیز استفاده می‌شود.
| فارسی معیار | گویش کرج |
|---|---|
| درخت سیب آنقدر بار داد | deraxte sib andin bar hâdâye |
صفت و موصوف
صفت و موصوف در گویش کرجی با دیگر گویشهای فارسی-مازندرانی مطابقت ندارد و صفت و موصوف در این گویش به گویش مازندرانی و گیلکی و طالقانی شباهت دارد.
| برگ نازک | nâzeke valg |
| خر پیر | pire xar |
| گل پژمرده | bapelâsiye gol |
| فارسی معیار | گویش کرج |
|---|---|
| خر پیر افسار رنگی | pire xar usale rangi |
حرف اضافه
حرف اضافه در گویش کرجی از قبیل زیر است.
| فارسی معیار | گویش کرج |
|---|---|
| از | a/az |
| روی | bar |
| به | be |
| در | der/mon |
| روی | ru |
| با | vâ/vo |
| برای | vase |
| را | e/re |
| فارسی معیار | گویش کرج |
|---|---|
| از کجا آمد | a kuje bimu |
قید مکان
قید مکان در گویش کرجی از قبیل زیر است.
| این | in |
| آن | on |
| اینجا | inje |
| آنجا | onje |
| کجا | kuje |
| فارسی معیار | گویش کرج |
|---|---|
| من اینجا بودم | man inje bom |
| آنجا خبری نیست | onje xabari dani |
| این بره را از کجا تا کجا ببرم | in vare re a kuje ta kuje baberem |
| این درخت امسال فراوان بار داد | in deraxt emsal ferâvân bar hâdâye |
ضمیر پرسشی
ضمایر پرسشی در گویش کرجی از قبیل زیر است.
| چه | či |
| چرا | čerâ |
| چه وقت | key |
| کجا | kuje |
| فارسی معیار | گویش کرج |
|---|---|
| چی می‌گویی | či miguy |
| کجا می‌روی | kuje miši |
| چرا نمی‌رود | čerâ nemišuy |
افعال
شماری از افعال کرجی و مقایسه آن با گویش ساری و فارسی:
| گویش کرجی | گویش ساری | فارسی |
|---|---|---|
| biyomiyam | biyâmome | آمدم |
| biyordan | biyourden | آوردن |
| bebaftan | baduten | بافتن |
| hâdâyan | hedâen | دادن |
| dabuyan | daviyen | بودن |
| vegitan | baitan | گرفتن |
| dabestan | davesten | بستن |
| baresiyan | baresiyen | رسیدن |
واژگان
شماری از واژه‌های کرجی و مقایسه آن با گویش کجوری و فارسی:
| گویش کرجی | گویش کجوری (کندلوس) | فارسی |
|---|---|---|
| puser/peser | rikâ/pesar | پسر |
| yâl/beče | vače | بچه |
| čulu | merqene | تخم مرغ |
| berâr zâ | berâr zâ | برادر زاده |
| gungušd/mišgâ | mičkâ | گنجشک |
| geugalbân | gâleš | گاودار |
| geu | gu | گاو |
| dim | dim | صورت |
| vilig | valik | زالزالک |
| hastexân | hestekâ | استخوان |
| qalâq | kalâj | کلاغ |
| bâl | bâl | دست |
جستارهای وابسته
- استان البرز
- شهرستان کرج
- کرج
- گویشهای فارسی-تبری
- گویش تجریشی
- گویش قصرانی
- گویش ولاترویی
- گویش دماوندی
- زبان مازندرانی
منابع
- ↑ «گویش کرجی نمایانگر فرهنگ و ادبیات غنی استان البرز است».
- ↑ آقازاده، رضا (۱۳۸۹). «کرج و زبان آن» (PDF): ۱.
- ↑ آقازاده، رضا (۱۳۹۲). «گویش کرجی» (PDF). ۱ (۱): ۸۲.
- ↑ https://glottolog.org/resource/languoid/id/tale1240
- ↑ آقازاده، رضا (۱۳۹۲). «گویش کرجی» (PDF). ۱ (۱): ۸۷.
- ↑ ابراهیمی، مرضیه (۱۳۹۶). «فرآیندهای واژ واجی گونه ی طالقانی زبان تاتی: واجشناسی زایشی». دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی: ۱۳.
- ↑ آقازاده، رضا (۱۳۹۲). «گویش کرجی» (PDF). ۱ (۱): ۸۸.
- ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"" (PDF). Studia Iranica (به انگلیسی): 195.
- ↑ BORJIAN, HABIB (2012). "The Dialects of Velātru and Gachsar: The Upper Karaj Valley in the Caspian-Persian Transition Zone". Published online by Cambridge University Press (به انگلیسی).
- ↑ عزیزی، علیرضا (۱۳۹۷). «استان شناسی استان البرز» (PDF): ۶۱.
- ↑ BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"" (PDF). Studia Iranica (به انگلیسی): 196.
- ↑ حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۱۹۸.
- ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۸۸.
- ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۸.
- ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۱۰۲.
- ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۱۰۲.
- ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۶.
- ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۸.
- ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۷.
- ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۱۰۰.
- ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۹.
- ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۹.
- ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۱۰۵.
- ↑ رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۱.
پیوند به بیرون
- BORJIAN, HABIB. "The Dialects of Velātru and Gachsar: The Upper Karaj Valley in the Caspian-Persian Transition Zone." Journal of the Royal Asiatic Society 22, no. 2 (2012): 227-63. Accessed December 18, 2020. http://www.jstor.org/stable/41490098.