کامران میرزا

کامران میرزا در ۱۹ ذی‌القعده ۱۲۷۲ قمری (۱۲۳۵ خورشیدی) در تهران متولد شد. مادرش منیرالسلطنه دختر تقی خان معمارباشی بود. با اینکه مورد علاقه پدرش بود، ولی به سبب زاده شدن از مادری غیر قاجار به ولیعهدی نرسید.

در سنّ شش سالگی در ۱۲۴۱ به پیشکاری پاشاخان امین‌الملک به حکومت تهران منصوب شد. در ۱۲۴۶ و پیش از سفر ناصرالدین شاه به خراسان ملقب به نایب‌السلطنه شد و در سال ۱۲۶۵ عنوان امیر کبیر، بالاترین عنوان نظامی قاجار را دریافت کرد.

او بار دوم از ۱۲۵۳ تا ۱۲۵۴ به حکومت تهران، از ۱۲۵۶ تا ۱۲۶۴ به حکومت مازندران، قزوین و گیلان و سه بار در بین سالهای ۱۲۴۷–۱۲۵۱، ۱۲۶۳ و ۱۲۷۴ به وزارت جنگ منصوب شد. در سراسر سلطنت ناصرالدین شاه، بین کامران میرزا و میرزا علی اصغر خان امین‌السلطان اختلاف بود. بعضی توطئه قتل ناصرالدین شاه را پیامد این درگیری‌ها می‌دانند. میرزا رضا کرمانی در اعتراف‌های خود گفته بود که دلیل قتل ناصرالدین شاه، ظلم و ستم مأموران کامران میرزا به او بوده‌است.

پس از قتل ناصرالدین شاه، قدرت کامران میرزا محدود شد. دختر او، ملکه جهان، با محمدعلی میرزا ولیعهد مظفرالدین شاه، ازدواج کرد. در طول انقلاب مشروطه، نایب‌السلطنه از مشروطه‌طلبان حمایت کرد. در ۱۲۸۶ برای بار چهارم وزیر جنگ شد. در دورهٔ استبداد صغیر برای مدت ۳ روز نخست‌وزیر ایران شد ولی به‌زودی کنار گذاشته شد و ابوالقاسم ناصرالملک که خارج از کشور بود به عنوان نخست‌وزیر برگزیده شد و موقتاً جواد سعدالدوله کفالت نخست‌وزیری را بر عهده گرفت. ناصرالملک قبول مسئولیت نکرد و سعدالدوله به نخست‌وزیری رسید. در سلطنت نوهٔ مظفرالدین شاه، سلطان احمد شاه در بین سال‌های ۱۲۹۶ تا ۱۲۹۷ به حکومت خراسان رفت.

کامران میرزا در سال ۱۳۰۷ خورشیدی در سن ۷۲ سالگی بر اثر ابتلا به نقرس در تهران در گذشت و در صحن عتیق آرامگاه حضرت معصومه در قم کنار فتح‌علی شاه قاجار به خاک سپرده شد.او علاوه بر زبان‌های فارسی و عربی، زبان فرانسه را پیش ژول ریشار، معلم فرانسه دارالفنون آموخته بود و به خوبی تکلم می‌کرد. همچنین به سبب گفتگو با افسران اطریشی که در تهران زندگی می‌کردند، به زبان آلمانی نیز تسلط داشت.کامرانیه و فیشر آباد باغ‌های ییلاقی کامران میرزا در شمال تهران و امیریه و منیریه باغ‌های قشلاقی‌اش در مرکز تهران بودند که اکنون تبدیل به محلاتی به همین نام‌ها شده‌اند.

کامران میرزا از ازدواج خود با سرورالدوله دختر حسام‌السلطنه (پسر عباس میرزا)، صاحب سه دختر و یک پسر شد. از آن میان دوتن، معصومه و قمرالملوک، در سنین جوانی درگذشتند. دختر سوم، ملکه جهان، با محمدعلی‌شاه ازدواج کرد و مادر احمدشاه شد؛ و تنها فرزند پسر فتحعلی میرزا، که بسیار مورد محبت پدر بود، در سن پنج سالگی درگذشت. بعد از فوت او، کامران میرزا به امید یافتن فرزند پسر همسران دیگر گرفت که از آنان صاحب نه دختر و ده پسر شد. نوادگان او، نام خانوادگی کامرانی بر خود گذاشتند.

کامران میرزا همسران عقدی وصیغه‌ای بسیاری داشت که بعد از مرگ پدرش مجبور به متارکه با بسیاری از آنها شد اما یکی از همسران عقدی او دختری از توابع مازندران بود که ستاره خانم نام داشت. از آنجا که ستاره خانم پسری برای او به دنیا آورد بسیار مورد لطف و علاقه کامران میرزا بود. او که مادر قربان میرزا بود. به همراه پسرش تا آخر عمر در نزدیکی مشهدسر آن زمان و یا بابلسر امروزی ماند و هیچ گاه زادگاه پدری‌اش را ترک نکرد. قربانزاده‌های ساکن آن منطقه همگی از فرزندان و نوادگان او هستند.

نام محله کامرانیه از نام کامران میرزا گرفته شده که باغ و عمارتش در آن محله بود.

• معیری، دوستعلی (۱۳۶۱)، رجال عصر ناصری، تهران: نشر تاریخ ایران
• تاج السلطنه (به کوشش منصوره اتحادیه) (۱۳۷۱)، خاطرات تاج السلطنه، تهران: نشر تاریخ ایران
• امانت، عباس (۱۳۸۴)، قبله عالم، تهران: کارنامه، شابک ۹۶۴-۴۳۱-۰۴۹-۷

• دانشنامهٔ جهان اسلام، درآیند «کامران میرزا»