ژوستینین یکم

از کارهای ژوستینین نوشتن قانون شهروندی روم و اصلاحات دیوانی و ارتشی بود. او امپراتور جاه‌طلبی بود و کوشید تا مرزهای پیشین امپراتوری روم را بازگرداند و این روم غربی و به ویژه شهر رم را نیز در بر می‌گرفت. فرمانروایی او به شکوفایی فرهنگ بیزانسی انجامید. او سازه‌های چندی از خود به‌جا گذارد که برجسته‌ترینش کلیسای ایاصوفیه که تا سده‌ها مرکز کلیسای ارتدکس خاوری بود، است. یوستی‌نیانوس کوشش بسیاری برای گسترش مسیحیت نمود.

پس از مرگ اودوآکر، پادشاه ایتالیا، ژوستینین که از دست رفتن سرزمین‌های غربی را غیرقابل بازگشت نمی‌دید، جنگ‌هایی را آغاز نمود تا این اراضی را باز پس بگیرد. او در ابتدا سال ۵۳۳ میلادی به آفریقای تحت سلطه وندال‌ها و سپس در سال ۵۳۴ میلادی به ایتالیا حمله برد. شورش در ایتالیا موقتاً پادشاهی استروگوت‌ها را احیا کرد اما تا سال ۵۵۴ میلادی سرکوب شد. همزمان بیشتر سواحل اسپانیا نیز به زیر سلطه ژوستینین درآمد. بدین شکل تمامی سرزمین‌های اطراف مدیترانه مجدداً در تصرف رومی‌ها قرار گرفت و تنها سرزمین گل و مناطق داخلی اسپانیا خارج از تسبط مستقیم آن‌ها بود. این پیروزی‌ها پادشاهی‌های وندال‌ها و استروگوت‌ها را برای همیشه از میان برد و آن‌ها را مجدداً وارد جامعه استانی روم نمود.

در سال ۵۲۹ یوستی‌نیانوس یکم که معتقد بود فرایند آموزش باید تنها در دست مسیحیان باشد، آکادمی نوافلاطونیان آتن را بست و همچنین ممنوع بودن آموزش و فراگیری فلسفه در قلمروی امپراتوری روم شرقی را اعلام نمود. در پی این رویداد، فیلسوفان آتن به دربار خسرو انوشیروان، شاهنشاه ایران ساسانی، پناهنده شدند و کتاب‌های بسیاری را نیز با خود به ایران آوردند. این کتاب‌ها که آثار ارسطو در میان آنها بود، نخست به زبان سریانی و سپس به زبان پارسی برگردانده شدند. پس از روی کار آمدن بنی عباس، از سال ۷۶۲ برخی از این کتاب‌ها بدست کشیشان مسیحی نسطوری مذهب، به زبان عربی برگردانده شدند ولی از سال ۸۳۲ میلادی، روند ترجمه کردن این کتاب‌ها به زبان عربی، شدت بیشتری به خود گرفت.

همچنین چون در این هنگام، بازرگانی ایران از بازرگانی روم خاوری پیشی گرفته بود، یوستی‌نیانوس یکم به ناچار رو به دریانوردان اتیوپیایی آورد تا از آنها در بازرگانی خود سود ببرد ولی با این همه، او نتوانست از این ترفند خود بهره چندانی ببرد.

میان سال‌های ۵۴۰ تا ۵۶۲ (میلادی) به جنگ با ساسانیان پرداخت. در بهار ۵۴۰ خسرو یکم به مرزهای روم لشکر کشید. حلب را گرفت. آنگاه در ژوئن بر انطاکیه چیره گشت. درعا را محاصره کرد. آنگاه به پادشاهی کوچک ولی استراتژیک لازستان در کنار دریای سیاه که پیرو روم بود روی آورد. بلیزاریوس سردار رومی در ۵۴۱ به پدافند پرداخت و در آغاز پیروزی‌های کوچکی نیز به دست آورد ولی در نهایت شکست خورد و در ۵۴۲ به کنستانتینوپول فراخوانده شد. در ۵۴۳ گسترش طاعون جنگ را آرام نمود. در ۵۴۴ انوشیروان ادسا را محاصره کرد ولی در دستیابی بدان شهر بزرگ ناکام ماند. پیشرفت هر دو سوی نبرد، اندک بود، پس در ۵۴۵ دو سوی میدان، دست از جنگ کشیدند و بر سر مرزهای جنوبی با هم کنار آمدند ولی جنگ لازستان در شمال دنباله داشت، تا اینکه در ۵۵۷ قرار صلحی که پنج سال ادامه داشت بین دو قدرت وضع شد.

• نویسندگان ویکی‌پدیای انگلیسی، Justinian I. (نسخه ۷ ژوئیه ۲۰۰۷)
• تورج دریایی، شاهنشاهی ساسانی، برگردان مرتضی ثاقب‌فر، نشر ققنوس. شابک ‎۹۶۴-۳۱۱-۴۳۶-۸