زمین‌گردشگری
زمین‌گردشگری یا ژئوتوریسم (به انگلیسی: Geotourism) از دو بخش ژئو و توریسم تشکیل شده‌است بخش ژئو جاذبه‌های زمین‌شناسی، ژئومورفولوژی و میراث معدن‌کاری را شامل می‌شود و بخش توریسم آن به عنوان موضوعی چند رشته‌ای، تمامی زیرساختهای صنعت گردشگری از جمله تفسیر، مدیریت، اقامت، تورها و… شامل می‌شود و برخلاف اکوتوریسم (به غلط معادل طبیعت گردی) که جاذبه‌های طبیعت جاندار را در مرکز توجه قرار داده‌است، این صنعت به‌طورکلی با جاذبه‌های طبیعت بی جان سروکار دارد.
مخاطبان زمین‌گردشگری فقط متخصصان و کارشناسان زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی نیستند، بلکه گردشگران عادی و علاقه‌مندان طبیعت هستند. در جریان فعالیت‌های زمین‌گردشگری، بازدیدکنندگان ضمن بازدید از پدیده‌های زیبا و ویژه زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی، با مبانی پیدایش آن‌ها آشنا شده اهمیت وجودی آن‌ها را درمی‌یابند.
تاریخچه
زمین گردشگری در جهان به صورت اولیه توسط آدام سدویک در انگلستان آغاز شد و تاریخ این اقدامات اولیه به قرن ۱۷ و ۱۸ انگلستان بازمی گرددو به صورت آکادمیک در جهان امروزی به سال ۱۹۹۵ میلادی یعنی تاریخ ارائه نخستین تعریف زمین‌گردشگری درجهان توسط توماس هوز از انگلستان بازمی‌گردد. «موضوع گردشگری زمین شناختی و حفظ میراث زمین رسماً از زمانی مطرح شد که یونسکو با معرفی یک عنوان جدید در علوم زمین تحت عنوان ژئوپارک از سازمان‌ها و مراکز زمین‌شناسی کشورهای مختلف دعوت به همکاری در این زمینه نموده‌است».
تعاریف
در جهان مدرن امروزی تام هوز از انگلستان نخستین تعریف علمی خود را از زمین‌گردی در سال ۱۹۹۵ به صورت ذیل ارائه کرد: «ژئوتوریسم ارائه امکانات خدماتی و تفسیری به منظور قادر ساختن گردشگران به کسب دانش و درک زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی (با مشارکت آن‌ها در توسعهٔ علوم زمین)، فراتر از درک صرفاً زیبایی‌های محض یک مکان است».
تعاریف معدودی برای زمین‌گردشگری در ایران ارائه شده که به ترتیب اهمیت، از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تعاریف: نکوئی صدری(۱۳۸۸)و امری کاظمی(۱۳۸۸)و شایان (۱۳۸۵)اشاره کرد:
گردشگری دانش محوری است که از تلفیق میان رشته‌ای صنعت گردشگری با حفظ و تفسیر جاذبه‌های طبیعت بی جان - همراه با مسایل فرهنگی مرتبط با آن‌ها - در قالب ژئوسایت به عموم مردم به وجود می‌آید.
گردشگری آگاهانه و مسئولانه در طبیعت با هدف تماشا و شناخت پدیده‌ها و فرایندهای زمین‌شناختی و آموختن نحوه شکل‌گیری و سیر تکامل آنهاست.
علم بررسی و بهره‌گیری از شکل‌های ناشی از فرآیندهای بیرونی در جهت توسعه گردشگری است.
تعریف نشنال جئوگرافی:
جاناتان تورتولوت- سردبیر مجله مسافران ملی جغرافیایی (نشنال جئوگرافی)و روزنامه‌نگار و عکاس بخش توریسم پایدار - هرنوع میراث را به شرط استفاده پایدار برای ارتقاء رفاه مردم و هویت مکانی ژئوتوریسم نامگذاری کرده‌است و افزودن پیوند «ژئو» به صورت حربه تبلیغاتی برای جلب نظر جامعه آمریکا به مفهوم پایداری بوده‌است مضمون این تعریف فقط در ایالات متحده آمریکا از سال ۲۰۰۲ میلادی گسترش یافته‌است و در سطح جهانی در میان زمین شناسان و ژئومورفولوژیست‌ها فاقد اعتبار علمی است.
گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی است. زمین‌گردشگری زیر مجموعه گردشگری پایدار بوده و هدف آن حفظ منابع زمین گردشگری و توسعه گردشگری در مقاصد است. یعنی هدایت گردشگران به نحوی که ژئوسایت مورد بازدید برای نسل‌های آینده حفظ و قابل استفاده باشد.
زمین‌گردشگری زیر مجموعه توسعه پایدار
توسعه پایدار بر سه اصل پایداری بوم شناختی، پایداری اجتماعی – فرهنگی و پایداری اقتصادی است. پایداری بوم شناختی تضمین‌کننده آن است که توسعه با حفظ فرایندهای اساسی زیست‌محیطی، تنوع و گونه‌های زیستی سازگار باشد. پایداری اجتماعی – فرهنگی تضمین می‌کند که توسعه با فرهنگ و ارزش‌های مردمی که متأثر از آن هستند، سازگار بوده و هویت جامعه را حفظ کند و پایداری اقتصادی تضمین می‌کند که توسعه واجد کارایی اقتصادی بوده و منابع به ترتیبی اداره بشوند که بتوانند پشتیبان نسل‌های آینده باشد.
گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی است. زمین‌گردشگری زیر مجموعه گردشگری پایدار بوده و هدف آن حفظ منابع گردشگری در مقاصد است. یعنی هدایت گردشگران به نحوی که محل مورد بازدید برای نسل‌های آینده هم همان‌طور باقی‌مانده و قابل استفاده باشد.
عوامل پیدایش تنوع زمین شناختی در ایران
برای تشکیل تنوع زمین شناختی (Geodiversity)تنوع و دگرگونی توسط فرایندهای بیرونی و درونی لازم است. طبیعت دائم توسط فرسایش آبی و بادی در حال تنوع و دگرگونی است. این دگرگونی توسط خود عوامل فرسایش شکل می‌گیرد نه انسان، مهم‌ترین عوامل پیدایش رخنمون‌ها، اشکال و جلوه‌های زمین که موجب جلب گردشگران علاقه‌مندان به پدیده‌های طبیعی می‌گردد، عبارتند از:
فرسایش مهم‌ترین عامل ایجاد و شکل‌گیری پدیده‌های زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی، محسوب می‌شود. فرسایش آبی و بادی، تغییر درجه حرارت و تبلور کانی‌ها از عمده‌ترین محرک‌های عمل فرسایش در سطح زمین است. بارش برف و باران، رگبارهای فصلی، امواج دریا، پیشروی و پسروی آب دریاها، تغییر مسیر رودخانه‌ها، جریان سیلاب‌ها، نفوذ آب در لایه‌های زمین و انحلال سنگ‌ها و رسوبات آهکی، سیلتی، مارنی و ماسه‌سنگی و شکل‌گیری غارها و حفره‌ها و دریاچه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی، نفوذ آب در سنگ‌ها، انجماد و تخریب آن‌ها از جمله عواملی است که چهره طبیعت را دائم تغییر داده و رخنمون‌ها و جلوه‌های رنگارنگ کانی‌ها لایه‌های مختلف زمین را بیشتر نمایان می‌سازد.
زمین‌گردشگری در ایران
ایران باتنوع زمین شناختی، اقلیم متنوع و ویژگی‌های زمین‌شناسی گوناگون و طبیعت بی جان بی‌نظیر، می‌تواند از پدیده‌های زمین شناختی در سراسر کشور مانند غارها، تنگه‌ها، دره‌ها، مناطق فسیلی، دره‌های نشستی، شکاف‌های بزرگ زمین‌شناسی، سازندهای زمین شناختی، گل‌فشان‌ها، زمین‌های کارستیک، انواع کانی‌ها، هرم‌های ماسه‌ای، سواحل صخره‌ای – سنگی، معادن باستانی، کلوت‌ها و غیره به عنوان میراث‌های زمین شناختی وژئومورفولوژی در قالب ژئوسایت‌های بالقوه متعدد پس از تدارک زیرساختهای گردشگری به عنوان ابزاری کارساز در راستای توسعه زمین‌گردشگری و تأسیس ژئوپارک‌ها مورد استفاده قرار دهد. کشور ایران در میان سایر کشورهای جهان از نظر آموزش‌های دانشگاهی و کتب درسی زمین‌گردشگری پیشرو است و برای مقطع کارشناسی زمین‌شناسی دانشگاه پیام نور و همچنین مقطع کارشناسی ارشد اکوتوریسم در دانشگاه‌های کشور، درس دو واحدی مستقلی به نام زمین گردشگری، ارائه و تدریس می‌شود. کتاب‌های درسی زمین‌گردشگری ایران توسط بهرام نکوئی صدری تألیف شده‌است.
پانویس
- ↑ واژهٔ مصوب فرهنگستان زبان و ادب پارسی، دفتر هشتم
- ↑ نکوئی صدری، بهرام (۱۳۸۸) مبانی زمین گردشگری :باتاکید بر ایران، تهران انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)۲۱۱ صفحه.
- ↑ «وب گاه ژئوتوریسم ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مارس ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱ ژوئن ۲۰۰۹.
- ↑ حاج علیلو، ب؛ و نکوئی صدری، ب. .۱۳۹، ژئوتوریسم (رشته زمین‌شناسی)،انتشارات دانشگاه پیام نور کشور.
- ↑ امری کاظمی، ع. ۱۳۸۱، آغازی بر ژئوتوریسم ایران، مجموعه مقالات بیست و یکمین گردهمایی علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
- ↑ هوز، توماس ای. (1388) ژئوتوریسم و تفسیر، در: کتاب ژئوتوریسم (جهانی)، اثر داولینگ، راس و دیوید نیوسام، فصل دوازدهم- ترجمه بهرام نکوئی صدری، تبریز، سازمان منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس، صص 465 الی 499.
- ↑ نکوئی صدری، بهرام 1388 «مبانی زمین گردشگری: با تأکید بر ایران»، تهران،انتشارات سازمان مطالعه و تدوین علوم انسانی دانشگاه‌ها، ص 23.
- ↑ امری کاظمی، ع.ر. 1388، اطلس توانمندی‌های ژئوپارک و ژئوتوریسم ایران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور
- ↑ شایان، سیاوش، «بررسی موانع و مشکلات ژئوتوریسم در ایران با تأکید بر موقعیت ژئوتوریسم بیابان لوت»، همایش منطقه‌ای، جغرافیا گردشگری توسعه پایدار، دانشگاه آزاد واحد اسلام شهر، ۱۳۸۵، ص ۲۲۱.
- ↑ نکوئی صدری بهرام (1391) " نگاهی بر صنعت ژئوتوریسم: پیشرفت‌ها، باورهای غلط و تعاریف درایران " سی دی مجموعه مقالات دومین همایش ملی جایگاه مطالعات ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط-دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی 13 و 14 اردیبهشت ماه.
- ↑ سینایی، وحید، «توسعه پایدار گردشگری»، ماهنامه سیاسی – اقتصادی، شماره ۹۵–۹۶، سال ۱۳۷۴، ص ۱۳۴.
- ↑ کزازی، الهام، «ژئوتوریسم، نگرشی نو در برنامه‌ریزی گردشگری، استان زنجان»، مجموعه مقالات برگزیده همایش قابلیت‌ها، مراتع و راهکارهای توسعه گردشگری استان زنجان، ۱۳۸۵، ص ۲۰۵.
- ↑ حریریان، محمود، دانشگاه آزاد اسلامی، «کلیات ژئومورفولوژی»، ۱۳۶۹
- ↑ احمدی، «ژئومورفولوژی کاربردی در فرسایش آب»، تهران، ۱۳۸۱.