پشتکوه (ایلام)
پشتکوه منطقه‌ای قدیمی تاریخی در غرب ایران است که امروزه به نام ایلام معروف است. ساکنان این سرزمین‌ها شامل مردم کرد، مردم لک و مردم لر بوده‌اند. دانشنامه ایرانیکا برخی ایلات ساکن پشتکوه را نیز عرب معرفی کرده‌است.به نظر می‌رسد که از قرن هشتم به بعد است که منطقه پشتکوه و صفحه کرد جزو منطقه لر کوچک محسوب می‌شده‌است. اما با این حال مردم پشتکوه ویژگی‌های فرهنگی و قومی خود را همچنان حفظ کردند، به‌گونه‌ای که محمود میرزا قاجار در اوایل دوره قاجار در مورد تفاوت‌های مردم پشتکوه و پیشکوه لرستان می‌گوید:«خلق پشتکوه (ایلام) را چندان ربطی با اهل پیشکوه(لرستان) نیست.»
هنری راولینسون که در ۱۸۳۶ از پشتکوه دیدن کرده، اغلب ایلات پشتکوه را «علی‌اللهی» معرفی می‌کند که به پیروان دین یارسان گفته می‌شود. همچنین هنری راولینسون، این منطقه را پشتکوهِ لرستان نامیده است.
جغرافیا
منطقه پشتکوه، در قسمت غربی سرزمین لرستان قدیم است که رشته کوه کبیرکوه آن را از لرستان پیشکوه جدا می‌سازد و قرار گرفتن آن در پشتِ (مغرب) این کوه، وجه تسمیه نام آن است. در منابع قرن سیزدهم از این منطقه نام برده شده‌است. پشتکوه مطابق با ولایت تاریخی ماسبدان است.
وجه تسمیه
ظاهراً قدیمی‌ترین نام منطقه پشتکوه، «آریوخ» بوده و تا قبل از سده هفتم تا سیزدهم، این منطقه به «اریوحان» شهرت داشته‌است و شاید محل حَرا که مربوط به اسارت یهودیان است، در همان حوالی باشد. بنیامین تودِلایی این محل را «ارین»، استرابو «ماساباتیس»، پلینی، «مزوباتن» و بطلمیوس ساکنان آنجا را «سامباتایی» و دیونوسیوس «مزاباتایی» نامیده‌است. دیودوروس در شرح لشکرکشی اسکندر، این محل را «سمبنه» می‌نامد. ظاهراً، پیش از اسکندر نام آریوخ به سَبَد یا سَبَدان تغییر کرد و با پیشوند ماه (منطقه)، به صورت ماه سبدان درآمد که حدود آن کمابیش با حدود پشتکوه منطبق است
در دوره مغول پشتکوه و پیشکوه به لر کوچک معروف و در قرن دهم این دو منطقه لرستان فیلی نامیده می‌شد و اداره پشتکوه در اختیار اتابکان لر بود بعد از انقراض سلسله اتابکان لر کوچک توسط شاه عباس اداره حکومت لرستان به حسین خان والی از بستگان شاهوردی خان آخرین اتابکان لر سپرده شد. زمامداری والیان از ۱۰۰۶ تا ۱۳۴۸ هجری قمری به طول انجامید و حکمرانی آنها همزمان با سلسله صفویه، افشاریه، زندیه، قاجار و پهلوی بود.
تاریخ
حکومت کرد های برزیکانی
بعد از تمدن کردوئنه یا کردوئنا که در اطراف دریاچه وان بود، اولین مکانی که کرد خطاب شد جاییست که تقریباً مطابق با استان ایلام کنونی تا حدود خانقین کنونی در عراق بود. بعد از پنج قرن از حکومت اعراب بر ایران، آل برزیکانی حسنویه کرد بر ایلام حکومت کردند. ایلام حدود دو قرن یکی از شهرهای مهم و تأثیرگذار در حکومت کردهای برزیکانی بود.از اوایل قرن چهارم تا اوایل قرن ششم ایلام به عنوان یک شهر مهم برای مدتی هم به عنوان پایتخت فصلی خاندان حسنویه کرد درآمد. ایلام در طول تاریخ همواره به عنوان یکی از مراکز مهم کرد زبان‌ها در ایران مطرح بوده‌است و حاکمیت لرهای فیلی برای دورانی بر آن دیار نتوانست بر کاهش تفاوت‌های فرهنگی و زبانی بین مردم آنجا و حاکمان لر آن موقع تأثیرگذار باشد و برخی نویسندگان هم با عنوان منطقه مهم کردنشین لرستان و ایران از آن یاد کرده‌اند که از نظر زبان و فرهنگ با حاکم‌های لر تفاوت‌های زیادی داشتند.
دوره قاجار
تا پیش از روی کار آمدن قاجاریه تمام منطقه لرستان زیر نظر والی «حسین خان» به صورت سرزمینی نیمه مستقل اداره می‌شد و مرکز آن شهر خرم‌آباد بود.
والیان پشتکوه عبارتند از:
- والی حسن خان
- حیدر خان والی
- حسینقلی خان ابوقداره
- غلامرضاخان ابوقداره
والیان پشتکوه همیشه در کتیبه‌های خود از پشتکوه به نام لرستان فیلی یاد می‌کردند در جنگ جهانی اول، نام پشتکوه به سبب نزدیکی به مرز در بسیاری از منابع به عنوان منطقه‌ای مهم ذکر شده‌است
در ۱۳۰۶ خورشیدی مطابق با ۱۹۲۷ میلادی استارک زیباترین سکنه بغداد را پشتکوهی‌ها می‌داند که در گمرکخانه بغداد کار می‌کردند و سالی یک بار نوع معیشت خود را برای تعداد کمی تماشاچی به نمایش درمی‌آوردند
دوره پهلوی
در دوره رضا شاه، علی‌رغم برخی مقاومت‌ها، از نفوذ خان‌ها کاسته شد و پشتکوه تحت اداره حکومت مرکزی درآمد. در ۱۳۰۲ خورشیدی، در پی لشکرکشی فرماندهان نظامی به لرستان، خوانین در پشتکوه سلاحهای خود را تحویل دادند که تمامی آنها سوزانده شد. در همان سال حسین آبادِ پشتکوه که مقرّ تیمسار کوپال بود به محاصره یدالله خان، پسر والی اسبق، و عده‌ای از اهالی پشتکوه درآمد اما نیروی اعزامی از کرمانشاهان محاصره را در هم شکستند
پانویس
- ↑ پشتدار، علی‌محمد (۱۳۷۶). لرها و لرستان از دیدگاه ولادیمیر مینورسکی. ج. ۷. علوم انسانی «ایران شناخت». ص. ۱۶۰ تا ۱۸۳. دریافت‌شده در ۲۱ آوریل ۲۰۱۴.
- ↑ They are, in any case, distinct from both the Bakhtiary (the Great Lur) and the Feyli Lurs (the Little Lur) of Khorramabad, who were also to play apart in the resurgence of the Zagros tribes. ,John R. Perry, Karim Khan Zand , 2012, ISBN 1-78074-199-5,[۱]
- ↑ T. Potts, Daniel. Nomadism in Iran: From Antiquity to the Modern Era (به انگلیسی). Oxford University Press, 2014. p. 263. ISBN 0-19-933079-4.
- ↑ Kennett Loftus, William. Travels and Researches in Chaldaea and Susiana (به انگلیسی). Robert Carter & Brothers, 1857. p. 356.
- ↑ «باجلان». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. دریافت‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ Ihsan, Mohammed. Nation Building in Kurdistan: Memory, Genocide and Human Rights (به انگلیسی). Routledge. p. 46. ISBN 978-1-317-09016-8.
- ↑ Bartrop, Paul R. Encountering Genocide: Personal Accounts from Victims, Perpetrators, and Witnesses (به انگلیسی). ABC-CLIO. p. 189. ISBN 978-1-61069-331-8.
- ↑ Hann, Geoff; Dabrowska, Karen; Greaves, Tina Townsend. Iraq: The ancient sites and Iraqi Kurdistan (به انگلیسی). Bradt Travel Guides. p. 394. ISBN 978-1-84162-488-4.
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/feyli--2/ «دانشنامهٔ ایرانیکا» The two major Feylī tribes in the region are Kord and Mahak.
- ↑ http://www.unhcr.org/483d60872.html «کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان» :Feili Kurds in Iran seek way out of identity impasse
- ↑ http://www.faylee.org/english/studies/doc3.php Faylee Kurds Democratic Union.Faylee (Faylee, Faili, or Feli) Kurds are, as their name tells, an inseparable segment of the Kurdish population in Iraq and an integral part of the Kurdish nation,
- ↑ http://www.bmrsg.org.au/faili-kurds-and-the-basij/ بایگانی‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine Blue Mountains Refugee Support Group Faili Kurds and the Basij
- ↑ Congress, U. S. Congressional Record, V. 151, PT. 17, October 7 to 26, 2005 (به انگلیسی). Government Printing Office. p. 23153. ISBN 978-0-16-084825-4.
We saw, in 1980, the persecution of the Faylee Kurds. We saw, in 1983, the Kurdish massacres targeted against Barzanis and the KDP. In 1988, we saw the Anfal campaign
- ↑ Ferllini, Roxana. Forensic Archaeology and Human Rights Violations (به انگلیسی). Charles C Thomas Publisher. p. 280. ISBN 978-0-398-08519-3.
These were defined as being: the 1980 Persecution of the Faylee Kurds; the 1983 Kurdish Massacres against the Barzanis/KDP (Kurdistan Democratic Party); the 1988 Anfal Campaign; the 1988 chemical attack on Halabja; the 1991 Shi'a ...
- ↑ Genocide and the rule of law: hearing (به انگلیسی). DIANE Publishing. p. 48. ISBN 978-1-4223-2147-8.
involving the execution of approximately 8,000 men and boys; the l980's expulsion and mistreatment of Faylee Kurds; and ...
- ↑ Kreyenbroek, Philip G.; Sperl, Stefan. The Kurds: A Contemporary Overview (به انگلیسی). Routledge. p. 101. ISBN 978-1-134-90766-3.
Plight of Faili Kurds Faili Kurds make up about 10 per cent of all Kurds in Iraq.
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلام
- ↑ F. Towfīq (۱۵ دسامبر ۱٩٨۶٧). «ʿARAB iv. Arab tribes of Iran». دانشنامه ایرانیکا. دریافت‌شده در ۱۰ آگوست ۲۰۱۱.
- ↑ محمود میرزا قاجار، عهد حسام (سفرنامه لرستان و خوزستان)، به کوشش ایرج افشار، تهران:مرکز پژوهشی میراث مکتوب، ۱۳۹۰، ص ۱۸۰.
- ↑ راولینسون، هنری. ۱۸۳۹. یادداشت‌هایی دربارۀ سفر از زهاب در دامنه‌های زاگرس در امتداد کوه‌ها به خوزستان (شوش) و از آنجا از استان لرستان به کرمانشاه در سال ۱۸۳۶ (به انگلیسی)، در مجلۀ جامعۀ جغرافیایی پادشاهی، شمارۀ ۴، ۱۸۳۹، ص ۵۲؛ بازدید در ۲۳ بهمن ۱۳۹۸.
- ↑ علی رزم آرا-جغرافیای نظامی ایران: پشت کوه
- ↑ هنری کرزیک راولینسون - سفرنامه راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان، ترجمة سکندر امان‌اللهی بهاروند
- ↑ سیسیل جان ادموندز و کلمنت اوگاستس دو بد- دو سفرنامه دربارة لرستان -ترجمة سکندر امان‌اللهی بهاروند و لیلی بختیار
- ↑ ایرج افشار سیستانی، تاریخ تمدن اقوام آریایی،انتشارات نگارستان، چاپ اول، زمستان۱۳۸۷
- ↑ راولینسون، ص ۴۸.
- ↑ کتاب دینورپایتخت فراموش شده قوم کرد، برومند اعظمی پور
- ↑ نفیسی، سعید، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، به اهتمام عبدالکریم جربزه دار، تهران نشراساطیر، چاپ سوم1392
- ↑ دکترعباس عطاری کرمانی، تاریخ شهرهای ایران، نشرآسیم، ص156
- ↑ تاریخ سیستان، تصحیح ملک الشعرا بهار (تهران: زوار، ۱۳۶۶) ص ۶۱ جلد دوم
- ↑ محمدجواد مشکور، جغرافیای تاریخی ایران باستان (تهران: انتشارات دنیای کتاب، ۱۳۷۱) ص ۲۳۱
- ↑ ابن خرداد به، المسالک و الممالک، ترجمه حسین قره چانلو، (تهران: نشر نی، ۱۳۷۰)، ص۳۳
- ↑ کتاب تاریخ ایران کمبریج، پژوهش دانشگاه کمبریج، جلدپنجم، گردآورنده:جی. آ. بویل، مترجم:حسن انوشه، چاپ یازدهم، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران۱۳۹۵، ص۴۷۲
- ↑ ناصر راد- تاریخ سرزمین ایلام: از روزگاران باستان تا انقراض حکومت والیان لرستان و ایلام
- ↑ علی محمد ساکی، جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان
- ↑ حمید ایزدپناه - تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان
- ↑ فریا استارک - سفری به الموت لرستان و ایلام - ترجمه و حواشی از علی محمد ساکی
- ↑ علی محمد ساکی - جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان - خرم‌آباد
منابع
- علی رزم آرا(۱۳۲۰) جغرافیای نظامی ایران: پشت کوه - تهران
- هنری کرزیک راولینسون (۱۳۶۲) سفرنامه راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان، ترجمة سکندر امان‌اللهی بهاروند- تهران
- سیسیل جان ادموندز و کلمنت اوگاستس دو بد(۱۳۶۲)دو سفرنامه دربارة لرستان -ترجمة سکندر امان‌اللهی بهاروند و لیلی بختیار-تهران
- حمید ایزدپناه (۱۳۷۲)تاریخ جغرافیایی و اجتماعی لرستان - تهران
- فریا استارک (۱۳۶۴) سفری به الموت لرستان و ایلام، ترجمه و حواشی از علی محمد ساکی - تهران
- علی محمد ساکی (۱۳۶۳) جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان -خرم‌آباد