وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

هدف

فراهم آوردن موجبات تأمین بهداشت و درمان کلیه افراد کشور از طریق گسترش خدمات بهداشتی، درمانی و آموزشی.

وظایف اساسی

• تدوین و ارائهٔ سیاست‌ها، تعیین خط مشی‌ها و برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های مربوط به تربیت نیروی انسانی گروه پزشکی، پژوهشی خدمات بهداشتی، درمانی، دارویی، بهزیستی و تأمین اجتماعی.
• تأمین بهداشت عمومی و ارتقا سطح آن از طریق اجرای برنامه‌های بهداشتی خصوصاً در زمینهٔ بهداشت حرفه‌ای، بهداشت محیط، مبارزه با بیماری‌ها، تغذیه و تنظیم خانواده و دهان و دندان، آموزش بهداشت عمومی، بهداشت کار، بهداشت مدارس و شاغلین با تأکید بر اولویت مراقبت‌های بهداشتی اولیه به‌ویژه بهداشت مادران و کودکان با همکاری و هماهنگی دستگاه‌های ذی‌ربط.
• ایجاد نظام هماهنگ بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و گسترش شبکه تلفیقی بهداشت و درمان.
• تعیین رشته‌ها و مقاطع تحصیلی مورد نیاز کشور جهت تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و اجرای برنامه‌های تربیت نیروی انسانی گروه پزشکی در جهت نیل به خودکفایی و نیز ایجاد و گسترش مؤسسات واحدهای پژوهش پزشکی و نظارت بر پژوهش‌ها و هماهنگ ساختن برنامه‌های مؤسسات تحقیقاتی پزشکی.
• برنامه‌ریزی به منظور توزیع متناسب و عادلانهٔ نیروی انسانی و سایر امکانات (آموزش پزشکی و تسهیلات بهداشتی درمانی) کشور با تأکید بر اولویت برنامه‌های بهداشتی و رفع نیاز مناطق محروم و نیازمند.
• فراهم نمودن تسهیلات لازم برای برخورداری همگان از خدمات درمانی در حدود امکانات از طریق ایجاد مراکز درمانی دولتی و بهبود استاندارد آن‌ها و استفاده از همکاری مؤسسات خیریه و بخش خصوصی و انواع بیمه‌های درمانی.
• تأمین منابع مالی با بهره‌گیری از اعتبارات عمومی، حق بیمه درآمدهای اختصاصی و کمک‌ها و مشارکت مردمی.
• تأمین و ارائهٔ خدمات لازم به معلولین جسمی، ذهنی و اجتماعی و انجام اقدامات حمایتی برای کودکان در سنین قبل از دبستان و سالمندان و خانواده و افراد بی سرپرست و نیازمند و تشویق و ترغیب افراد خیر و مؤسسات خصوصی جهت ارائه خدمات مذکور.
• تعیین و اعلام استانداردهای مربوط به الف) خدمات بهداشتی، درمانی، بهزیستی، دارویی - ب) مواد دارویی، خوراکی، آشامیدنی، بهداشتی، آرایشی و آزمایشگاهی تجهیزات و ملزومات و مواد مصرفی پزشکی و توان‌بخشی - ج) بهداشت کلیهٔ مؤسسات واحدهای خدماتی و تولیدهای مربوط به خدمات و مواد مذکور در فوق.
• صدور، تمدید و لغو موقت یا دائم پروانه‌ها: الف) مؤسسات پزشکی، دارویی، بهزیستی و کارگاه‌ها و مؤسسات تولید مواد خوراکی، آشامیدنی، بهداشتی و آرایشی - ب) ساخت فراورده‌های دارویی و مواد بیولوژیک، خوراکی، آشامیدنی بهداشتی و انجام نظارت و کنترل کیفی و تعیین ضوابط و مقررات لازم بهداشتی مذکور.
• صدور پروانهٔ اشتغال هزینهٔ خدمات تشخیصی و درمانی، دارویی، بهزیستی و تعیین تعرفه‌های مربوط در بخش دولتی و غیردولتی و تعیین شهریهٔ آموزش‌های غیررسمی و آزاد در زمینه‌های مختلف علوم پزشکی.
• تعیین ضوابط مربوط به ورود، ساخت، نگهداری، صدور، مصرف و انهدام مواد اولیهٔ بیولوژیک مخدر، خوراکی، آشامیدنی، بهداشتی، آرایشی آزمایشگاهی و فراورده‌های دارویی و تجهیزات و ملزومات و مواد مصرفی پزشکی و توان‌بخشی و ارزشیابی، نظارت و کنترل ضوابط مذکور.
• انجام پژوهش در زمینه طب سنتی و بررسی و تحقیق در زمینه خواص دارویی گیاهان و امکانات تهیه و استفاده از داروهای گیاهی و آموزشی صحیح در زمینه‌های فوق و ایجاد مراکز مناسب برای طب سنتی.

• معاونت بهداشت
• معاونت درمان
• معاونت آموزشی
• معاونت پرستاری
• معاونت تحقیقات و فناوری
• معاونت فرهنگی و دانشجویی
• معاونت حقوقی و امور مجلس
• معاونت توسعه مدیریت، منابع و برنامه‌ریزی

تا سال ۱۲۸۲ خورشیدی، هیچ تشکیلات و نهادی برای رسیدگی به بهداشت در ایران نبود. اگر بیماری همه‌گیر مرگباری شیوع می‌یافت، چند نفر از اطبای پایتخت را موقتاً جمع می‌کردند که مشورت بدهند چه باید کرد. کشتی‌هایی که می‌خواستند در بنادر ایران پهلو بگیرند، قبلاً می‌بایست در بنادر کشورهای دیگر، جواز سلامت داشته باشند چون ایران امکانات بررسی بهداشتی آنها را نداشت. هر چند سال یک بار که کنفرانس بین‌المللی بهداشت تشکیل می‌شد، از ایران هم نماینده می‌رفت ولی به سکوت می‌گذراند. تا این‌که در این سال (۱۲۸۲) به پیشنهاد میرزا نصرالله خان مشیرالدوله، وزیر خارجهٔ وقت، مظفرالدین شاه فرمان تشکیل «ادارهٔ کل صحیه» را صادر کرد که «هم ترتیبات صحی سرحدات را منظم بدارد و هم امور صحی داخلی را رسیدگی کند». این اداره، هیئتی مشورتی به نام «مجلس حفظ الصحه دولتی» داشت که تشکیلات اصلی برنامه‌ریزی و مدیریت بهداشت در ایران شد. امیرخان امیراعلم نیز به نمایندگی از آن در کنفرانس بین‌المللی بهداشت در پاریس شرکت کرد و پس از چهل روز مذاکره، توانست تشکیلات بهداشت ایران را در عهدنامهٔ بین‌المللی این کنفرانس به رسمیت بشناساند.

ادارهٔ کل صحیه بخشی از وزارت داخله (کشور) محسوب می‌شد. از جمله اقدامات آن، آغاز مایه‌کوبی عمومی بود. در زمان مظفرالدین‌شاه یحیی میرزا لسان‌الحکما پیشنهاد تأسیس اداره‌ای برای تولید مایه (واکسن) آبله را در ایران داد و مظفرالدین شاه موافقت کرد و مبلغی هم تعیین شد اما آن مبلغ صرف هزینه‌های دیگری شد و این طرح به اجرا درنیامد. این طرح در سال ۱۲۸۹ خورشیدی که امیراعلم نمایندهٔ مجلس شده بود، آغاز شد. در آن تاریخ بیماری آبله سالیانه جان حدود شصت هزار نفر را در ایران می‌گرفت و تنها سفارت فرانسه برای مصرف اتباع خود واکسن آبله به ایران وارد می‌کرد که قدری از آن را هم رایگان در اختیار مجلس حفظ‌الصحه (بهداری) می‌گذاشت. در دورهٔ دوم مجلس شورای ملی، امیراعلم که نمایندهٔ مجلس بود، در ۱۴ اردیبهشت ۱۲۸۹ خورشیدی به مجلس پیشنهاد داد که از محل مالیات نواقل یعنی پولی که برای عبور و مرور چهارپایان باربر و همچنین خودرو و درشکه و گاری و کالسکه گرفته می‌شد، مایه‌کوبی سراسری در ایران آغاز شود. با این پیشنهاد موافقت شد. در ۱۷ آبان آن سال، قانون دوماده‌ای پیشنهادی امیراعلم به این شرح به تصویب رسید:

• مادهٔ ۱: از مالیات وسائط نقلیه تومانی یک قران برای اصلاح امور حفظ‌الصحه و بالخاصه تعمیم آبله‌کوبی و تقسیم سرم گلودرد دیفتری به‌طور مجانی تخصیص شود.
• مادهٔ ۲: وجوهی که از این ممر حاصل می‌گردد به مجلس حفظ‌الصحهٔ مرکزی دولت داده می‌شود که به نظارت و تصویب مجلس مذکور در تمام مملکت به مصرف برسد.

در اجرای این قانون، بلدیه (شهرداری) تهران در ۲۹ دی ۱۲۸۹ مبلغ ۱٬۹۶۵ قران در اختیار مجلس حفظ‌الصحهٔ تهران گذاشت تا شش مرکز آبله‌کوبی مجانی در شش محلهٔ مختلف شهر دایر کند.

در سال ۱۳۰۰، ادارهٔ کل صحیه برای نخستین بار وزارتخانه شد اما این وزارتخانه پس از سه ماه منحل شد و این بار، ادارهٔ کل صحیه به وزارت معارف و مجلس حفظ‌الصحه دولتی به وزارت داخله انتقال یافت. با این حال، در مؤسسات مختلف دولتی، نهادهای مختلفِ عهده‌دارِ بهداشت پراکنده و هر کدام زیر نظر یک وزارتخانه بودند، مانند صحیه‌های زیر نظر بلدیه‌ها (شهرداری‌ها) و صحیه‌های نظمیه‌ها (شهربانی‌ها).

در سال ۱۳۰۵ اسماعیل سنگ نمایندهٔ ساری و علی‌اکبر داور نمایندهٔ لار طرحی به مجلس شورای ملی دادند که همهٔ نهادهای مرتبط با امور بهداشت و همچنین مدارس طب، قابلگی، دواسازی، دندانسازی و انستیتو پاستور زیر نظر ادارهٔ کل صحیه بروند و رئیس ادارهٔ کل صحیه، سمت معاون فنی وزارت داخله را داشته باشد و حق حضور در مجلس و هیئت وزیران داشته باشد.

از سال ۱۳۱۰ برای ریاست کل صحیه، مستشار از خارج استخدام و مقرر شد که برای ریاست کل صحیه از یکی از پزشکان فرانسوی با حقوق ماهیانهٔ پانزده هزار فرانک استفاده شود. در ۱۹ اسفند ۱۳۱۰، قانونی به تصویب مجلس شورای ملی رسید که تجارت کبریت را به انحصار دولت درمی‌آورد و تمام درآمد حاصل از این تجارت را برای دولت به «صحیهٔ عمومی» اختصاص می‌داد.

• دانشگاه علوم پزشکی
• مؤسسات ملی بهداشت
• سازمان نظام پزشکی

• وبگاه رسمی وزارت بهداشت،درمان وآموزش پزشکی
• وبگاه رسمی سازمان تأمین اجتماعی
• وبگاه رسمی سازمان بیمه سلامت ایران