واصل بن عطا

به گفته برخی مورخان و تذکره‌نویسان، در مجلس درس حسن بصری، یکی از حاضران با اشاره به دیدگاه‌های مختلف دو گروه خوارج و مرجئه دربارهٔ حکم مرتکبان کبیره، نظر وی را جویا شد. پیش از آنکه حسن سخنی بگوید، شاگردش واصل بن عطا نظر خود را چنین بیان کرد: «مرتکب کبیره نه مؤمن خالص است و نه کافر خالص، بلکه دارای منزلتی بین المنزلین است». وی سپس در کنار یکی از ستونهای مسجد به توضیح نظریه خود پرداخت، و حسن که گویا از پیش، از زمینه‌های این جدایی آگاه بود با حسرت گفت: «واصل از ما کناره گرفت».

افزون بر آنچه گذشت، واصل بن عطا را مروج نظریاتی چون «نفی صفات از خداوند» و «خروج افعال اختیاری انسان از قلمرو قضا و قدر الهی» دانسته‌اند. به گفته شهرستانی، بعدها گروهی از پیروان واصل -با مطالعه کتب فلسفی- همه صفات خداوند را به دو صفت «علم» و «اراده» بازگرداندند.

• مطالب تکمیلی در ویکی فقه