هوشنگ اعلم

وی در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی در خاندانی از اهل علم و فضل زاده شد. پدرش از نخستین فارغ التحصیلان دارالفنون بود. وی تعلیمات اولیه را نزد پدر فرا گرفت و آنجا بود كه با زبان فرانسه، زبان و ادبیات فارسی، خوشنویسی و سیاه قلم آشنا شد. سپس در یازده سالگی پا به مدرسه گذاشت و با تكیه بر پشتوانه انبوه خود در مدرسه درخشید. اما زندگی اعلم از تلاطمات و حوادث در امان نماند. مصادف شدن دوران دبیرستان او با حوادث سیاسی شهریور ۱۳۲۰ و سرایت عواقب جنگ جهانی دوم به ایران و شیوع فقر و قحطی و بیكاری به ویژه در میان طبقه فقیر، زندگی آنان را نیز تحت تأثیر قرار داد. اما گویی اراده تقدیر بر آن قرار گرفته كه اعلم جوان، همچنان با مشكلات زندگی دست و پنجه نرم كند و از ناملایمات برنتابد.

امیر هوشنگ پس از اتمام دوران متوسطه وارد دانشكده ادبیات دانشگاه تهران شد. اعلم مدرک لیسانس زبان و ادبیات فارسی را از دانشگاه تهران گرفت با موفقیت و اندوخته علمی این دوران را سپری كرد. او همچنین لیسانس زبان از دانشسرای عالی (۱۳۲۹) را ذریافت کرد و با تلاش خود به اخذ بورس تحصیلی در دانشگاه میشیگان در رشته زبان و ادبیات انگلیسی نائل شد. امیرهوشنگ اعلم فوق لیسانس زبان انگلیسی از دانشگاه میشیگان (۱۳۴۶) و فوق لیسانس کتابداری را از کالج سیمونز ماساچوست (۱۳۴۶) دریافت کرد. او همچنین پس از بازگشت به ایران عرصه روزنامه نگاری را تجربه می كند و مجدداً برای اخذ كارشناسی ارشد رشته كتابداری راهی دانشگاه هاروارد آمریكا می شود. دکتری در چهار رشته زبان‌شناسی عمومی، زبان‌شناسی توصیفی، مطالعات ایرانی و فیلولوژی عربی از دانشگاه هاروارد (۱۳۵۱) حاصل تحصیل او در این دانشگاه است. او از ۱۳۴۱ تا ۱۳۵۱ کتابدار و مسؤول مبادلات بین‌المللی کتابخانه ملی بود. امیرهوشنگ اعلم پس از بازگشت، به پژوهش و تدریس در فرهنگستان زبان ایران پرداخت. او با كوله بار غنی خود از علم به این مركز علمی پای نهاد و با تیزهوشی به بررسی واژگان پیشنهادی گروه واژه گزینی پرداخت.

در دوران پرشكوه دیگری از زندگی ایشان به لحاظ علمی، پس از انقلاب اسلامی همكاری با دانشنامه جهان اسلام و ورود به عرصه دایرهٔ المعارف نگاری آغاز می شود. او پیش از ۵۰ مدخل دانشنامه جهان اسلام و بیش از ۱۰۰ مدخل در دانشنامه ایرانیکا (به زبان انگلیسی) نوشته و در سال‌های پسین زندگی در زمینه نگارش مقاله‌های علوم زیستی و تاریخ پزشکی و دیگر رشته‌های وابسته به همکاری با بنیاد دائرةالمعارف اسلامی و دائرةالمعارف بزرگ اسلامی پرداخته است. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ۲۳ آبان ۱۳۸۵ نشست بزرگداشتی برای دکتر اعلم بر پا کرد. همچنین در همایش بین‌المللی دانش پزشکی در ایران و هند در سال ۱۳۸۶ از او تجلیل شد. دقت و وسواس علمی به خصوص در حوزه زبان و تسلط و استادی در حوزه زبانشناسی و كتابشناسی، احاطه بر متون ادب فارسی و منابع دست اول در حوزه تاریخ علم و خواص دارویی گیاهان، او را در زمره متخصصان برتر این حوزه و مقالات او از شمار دقیق ترین مقالات و حتی الگوی مقاله نویسی دایرهٔ المعارفی جای داده است.

امیرهوشنگ اعلم در خرداد ۱۳۸۶ در تهران در سن ۷۹ سالگی درگذشت و در قطعه هنرمندان گورستان بهشت زهرا دفن شد.

کتابی از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با عنوان «زندگی نامه و خدمات علمی و فرهنگی استاد هوشنگ اعلم» در شرح زندگی و فعالیت های فرهنگی ایشان به چاپ رسیده است.

«امیرهوشنگ اعلم» ادیب و زبان شناس که در این مقاله از او یاد شده است نباید با «امیرهوشنگ اعلم» پیشکسوت عرصه مطبوعات که از سال ۴۷ در این عرصه فعالیت داشته و در کارنامه او سردبیری ماهنامه فرهنگی آزما و نائب رییسی هیات مؤسس انجمن پیشکسوتان مطبوعات بوده است، اشتباه شود.

• نشایی مقدم، رضا، به یاد دکتر هوشنگ اعلم، شخصیت برجسته فرهنگ و ادب ایران، حافظ زبان و ادبیات، شماره ۴۵، مهر ۱۳۸۶