نظام‌الدین حسن نیشاپوری
نظام الدین حسن بن محمد بن حسین قمی نیشاپوری (درگذشته در ۱۳۲۸/۹ میلادی) یک ریاضیدان، ستاره‌شناس، فقیه، مفسر و شاعر ایرانی بود. پدر بزرگ او در اصل از شهر قم بود، اما نظام در نیشابور زاده شد.
تحصیلات آغازین او در شهر نیشابور بود ولی پس از آن به تبریز که در آن زمان پایتخت ایلخانیان بود مهاجرت کرد. وی زیر نظر قطب‌الدین شیرازی مطالعه و با وی کار کرد که خودش شاگرد خواجه نصیر طوسی بود که یکی از بزرگترین دانشمندان رصدخانه مراغه بود.
آثار
۱- الشمسیه فی الحساب (الشمسیه فی الاصول الحسابیه) - کتابی است به زبان عربی که گاه آن را الرساله الشمسیه نیز می‌نامند؛ و مهمترین اثر ریاضی نظام اعرج است که دارای مقدمه و دو فن و خاتمه می‌باشد. فن اول در آنچه به اصول حساب تعلق دارد و فن دوم در فروع درعلم حساب و خاتمه در حساب خطا این و میزا ن (امتحان صحت اعمال)
۲- تعبیر (یا تفسیر) التحریر (شرح تحریر المجسطی) - متن تحریز مجسطی ازنصیر الدین توسی است و نظام اعرج تفسیر یا تعبیر آن را در ماه شعبان سال ۷۰۴ ه.ق به پایان رسانیده و چند نسخه خطی از آن در کتابخانه مجلس و یک نسخه در دانشکده ادبیات تهران و یک نسخه در کتابخانه آستان قدس رضوی و یک نسخه در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و چند نسخه در خارج از ایران موجود است.
۳- تفسیر القرآن + شرج تذکره نصیرالدین توسی (تألیف ۷۱۱ه. ق)
۴- کشف حقایق زیج ایلخانی - زیجی است به زبان فارسی که دراصل از خواجه نصیر الدین توسی است. یک نسخه از آن در کتابخانه آستان قدس رضوی و چند نسخه از آن درتبریز و موزه بریتانیا و مجلس شواری اسلامی ایران و کتابخانه ملک موجوداست.
منابع
- Islam and Science: The Intellectual Career of Nizam al-Din al-Nisaburi, Robert Morrison, 2007
- زندگینامهٔ ریاضیدانان دورهٔ اسلامی از سدهٔ سوم تا سدهٔ یازدهم هجری، ابوالقاسم قربانی، چاپ دوم، تهران، ۱۳۷۵
(Biographies of the Mathematicians in the Islamic Period, from 10th to 17th century, Abulqasem Qorbani, Tehran, 1996, 2nd edition)
- Morrison, Robert (2007). "Nīsābūrī: al‐Ḥasan ibn Muḥammad ibn al‐Ḥusayn Niẓām al‐Dīn al‐Aʿraj al‐Nīsābūrī". In Thomas Hockey; et al. (eds.). The Biographical Encyclopedia of Astronomers. New York: Springer. p. ۸۳۷. ISBN 9780387310220. (PDF version)