نبرد طراز

شمار جنگ‍جویان درگیر در نبرد تالاس با قطعیت روشن نیست. ارتش عباسی بر پایهٔ برآورد چینی‌ها با شمارش هم‌پیمانان تبتی شان ۲۰۰٬۰۰۰ سرباز را دربرمی‌گرفت.

در سوی رویارو، نوشته جات عرب نیروهای چینی را ۱۰۰٬۰۰۰ جنگ‌جو اعلام می‌کند. ولی منابع چینی ارتش چین را متشکل از ۱۰٬۰۰۰ چینی و ۲۰٬۰۰۰ مزدور خلخ می‌داند.

تونگدیان (۸۰۱ میلادی)، کهن‌ترین راوی نبرد تالاس، ۳۰٬۰۰۰ کشته را و تانگشو (۹۴۵ میلادی) ۲۰٬۰۰۰ کشته را در این جنگ اعلام می‌دارد.

کهن‌ترین گزارش عربی دربارهٔ این جنگ در کامل در تاریخ (۱۲۳۱ م) نقل شده که ۵۰٬۰۰۰ کشته و ۲۰٬۰۰۰ اسیر را اعلام می‌دارد.

در ژوئیهٔ سال ۷۵۱، نیروهای عباسی در کنار رودخانهٔ تالاس با نیروهای چینی تانگ (مرکب از سربازان چینی و مزدوران خلخ) رویارو شد که به شکست ویران‌گر چینی‌ها انجامید.

دلیل شکست چینیان تانگ گریز مزدوران خلخ از آوردگاه و عقب‌نشینی هم‌پیمانان فرغانه‌ای‌شان بود.

مزدوران خلخ که دو سوم ارتش تانگ را تشکیل می‌دادند در طول جنگ به عباسیان پیوستند و در حالی که نیروهای اصلی عباسی از جلو حمله می‌کردند، آنها از نزدیک به ارتش تانگ یورش می‌بردند.

نیروهای تانگ نتوانستند مواضع خود را نگه‌دارند و فرماندهشان، گائو شیانژی، فهمید که شکست نزدیک است و با کمک لی سیه توانست با برخی از افراد ارتش تانگ بگریزد. لی، به رغم شکست در جنگ، پس از سرزنش شدن توسط دوان شیوشی، خسارات سنگینی به ارتش تعقیب‌کنندهٔ عرب وارد کرد.

از حدود ۱۰٬۰۰۰ سرباز تانگ، تنها ۲۰۰۰ نفر توانستند از تراز به قلمرو خود در آسیای میانه برگردند.

برپایهٔ یکی از معدود منابع عربی بجا مانده دربارهٔ این نبرد یعنی کتاب مقدسی، سردار عباسی ابومسلم خراسانی ۲۵۰۰۰ اسیر چینی گرفت و اموالی را از اردوگاه نظامی تانگ مصادره کرد.

به گفتهٔ مقدسی، ابومسلم نیروها و تجهیزات خود را برای حمله به بخش‌های بیشتری از سرزمین‌های زیر چیرگی تانگ آماده کرد.

ولی نامه‌ای از نخستین خلیفه عباسی سفاح به وی رسید که در آن به وی آگاهی داده شد که خدمات وی به عنوان «استاندار خراسان» مورد نیاز است.

سفاح در سال ۷۵۲ میلادی درگذشت. منابع چینی چنین نوشته‌اند که جانشین وی منصور، هیئت‌های دیپلماتیک خود را به‌طور منظم به چین می‌فرستاد.

هیئت‌های منصور در چین به خیی‌تاشی (سیاه‌جامه) آوازه داشتند.

اندکی پس از نبرد تالاس، شورش ان لوشان، جنگ‌سالاری بعدی و نتیجتاً کم شدن نفوذ تانگ در منطقه، این بخت را به اعراب داد تا در آسیای میانه بیش‌تر گسترش یابند.

شورش ان لوشان که از سال ۷۵۵ آغاز شد و تا سال ۷۶۳ ادامه داشت ارتش تانگ را وادار به عقب‌نشینی از سین کیانگ پس از نزدیک ۱۰۰ سال حاکمیت کرد.

این شرایط موثرا به حضور تانگ در آسیای میانه پایان داد.

در سال ۷۵۶ منصور بیش از ۲۲۰۰۰ مزدور عرب را برای کمک به امپراتور ژوانزونگ در برابر شورش ان لوشان فرستاد.

مردمان مسلمان نینگ‌شیا از فرزندان سربازان عباسی شمرده می‌شوند که پس از بازپس‌گیری چانگ ان در این سرزمین ساکن شدند.

پس از پایان شورش ان لوشان در سال ۷۶۳، ارتش تانگ ناتوان شد و هرگز بهبود نیافت. با یورش امپراتوری تبت به چین، امپراتوری تانگ تکه‌تکه شد.

ارتش تبت همچنین با قلمرو هندوکش و کوه‌های پامیر را از پادشاهی‌های هند دم‌ساز شد و در پایه‌گذاری امپراتوری پالا در خاور هند در نیمهٔ دوم سدهٔ هشتم کمک کرد.

تنها تحت فرمان‌روایی خلیفهٔ پنجم عباسی هارون الرشید بود که یک اتحاد رسمی نظامی میان تانگ، ترکان اویغور و عباسیان ارتش تبت را در مرز باختری‌شان با اعراب درگیر کرد.

در همان زمان ترکان اویغور در راستای جاده‌های ابریشم آسیای میانه با تبتی‌ها جنگیدند.

خلخ‌ها سکونت‌گاه‌های خود را در پیرامون کوه‌های تیان شان گستراندند و هم‌چنین در غرب در فرغانه و تخارستانِ زیرِ چیرگیِ عباسیان نشیمن گزیدند.

صادرات جنگ‌افزارهای آهنی به تبت و چین در جاده‌های ابریشم میان کوچا و آق‌سو در حوضه تاریم ادامه داشت.

منابع عربی ضبط می‌کنند که در سده دهم آق‌سو و فرغانه بازارهایی برای بازرگانان جنگ‌افزار داشتند.

تالاس در قرقیزستان امروزی‌ست و بخشی از جاده ابریشم بوده‌است: از دون هوانگ در چین، در راستای لبهٔ کویر تکله‌مکان، با گذر از شهرهای واحه‌ای مانند کوچا، جاده‌ها از منطقهٔ فرارود می‌گذشتند.

جاده‌های ابریشم در فرارود از تراز، تاشکند، سمرقند و خوارزم می‌گذشت.

نفوذ مسلمانان در راستای جاده ابریشمِ آسیای میانه از سدهٔ هشتم آغاز شده بود. یکی از رویدادهای مهم این آغاز، جنگ تالاس بود. جایی که پیش از تالاس بودایی‌ها بیشتر جاده‌هایش را کنترل می‌کردند. آیین بودایی در آسیای میانه پس از جنگ تالاس رو به ناتوانی رفت.

پس از شورش ان لوشان، تبادلات دیپلماتیک میان پادشاهی‌های بودایی هند و دودمان تانگ همه متوقف شد.

پیش از جنگ تالاس، میانِ ۶۴۰ تا ۷۵۰ نماینده دیپلماتیک از پادشاهی‌های هند، که بیشترشان با راهبان بودایی همراه بودند، به‌طور منظم از دربار تانگ بازدید می‌کردند.

همکاری نظامی با پادشاهی‌های هند در سال‌های پایانی سدهٔ هشتم ازسوی دربار تانگ مورد توجه قرار گرفت، ولی به پیوندهای دیپلماتیک فقط دودمان سونگ دست یازیدند.

چیرگی فزایندهٔ مسلمانان بر این جاده‌های ابریشم رفت‌وآمد را برای راهبان و زائران بودایی میان هند و چین دشوارتر می‌کرد و کم‌کم بودایی چینی یک دین خودبسنده با عناصر معنویِ جدا گشت و شیوه‌های بودایی بومی مانند بوداگرایی پاک‌بوم و ذن در چین پدیدار شد. با گسترش دین بودایی از چین به ژاپن و کره و به دنبال پیدایش شریعت چینی این کشور مرکز بودیسم آسیای خاوری شد.

• Battle of Talas