موسیقی سمفونیک ایرانی

از زمان بنیاد گرفتن شعبه موسیقی در مدرسه دارالفنون و ارتباط نوازندگان ایرانی با موسیقی اروپایی، شماری از آهنگسازان ایرانی که عموماً در خارج از ایران به تحصیل موسیقی پرداخته بودند به ساخت کارهایی با الهام از موسیقی ملی و محلی ایران در فرم‌های موسیقی غربی پرداختند. ظاهراً نخستین آثار در این زمینه، آثاری است از غلامحسین مین‌باشیان و غلامحسن مین‌باشیان که در حدود سال‌های ۱۳۱۰ ساخته شده‌اند. در بروشورهای برجای مانده از دوران فعالیت ارکستر هنرستان موسیقی در تهران، نام اثری به نام «رقص ایرانی» به چشم می‌خورد که به رهبری غلامحسن مین‌باشیان اجرا شده‌است.

چندی بعد، مستقل از جریان در ایران، امین الله حسین در فرانسه، در شیوه خاص خود به آفرینش آثاری مشغول بود مانند «خرابه‌های پارسه» (The Ruins of Persepolis) و «مینیاتورهای ایرانی» (Persian Miniatures) که ظاهراً بیشتر از بابت الهام برای ساخت اثر تحت تأثیر تاریخ ایران باشد تا موسیقی ایرانی.

در ایران اما ساخت آثار سمفونیک ایرانی توسط پرویز محمود، روبیک گریگوریان، مرتضی حنانه و کمی بعد توسط ثمین باغچه‌بان، امانوئل ملیک اصلانیان، هوشنگ استوار، هرمز فرهت و حسین ناصحی دنبال شد.

از آهنگسازان سال‌های بعد باید به به احمد پژمان، حسین دهلوی، محمدتقی مسعودیه، علیرضا مشایخی و شاهین فرهت اشاره کرد. فعال‌ترین چهره‌های کنونی در آمریکا رضا والی و بهزاد رنجبران و در روسیه سید مهدی حسینی که بر خلاف تمام آهنگسازان پیشگفته، آثارشان دایماً در حال اجرا در سطح جهانی است.

اما پس از انقلاب مهمترین و درخشان ترین آثار ارکسترال سمفونیک ایرانی را آهنگسازانی چون کامبیز روشن روان، هوشنگ کامکار، حسن ریاحی، فریدون شهبازیان، محمد میرزمانی، مجید انتظامی، حسین علیزاده و محمدرضا علیقلی ساختند.

دربارهٔ موسیقی سمفونیک/پولیفونیک ایرانی مقاله‌های اندکی توسط علیمحمد رشیدی، پژمان اکبرزاده، کیوان یحیی و ... به زبان پارسی نوشته شده‌است. منوچهر صهبایی، رهبر ارکستر، نیز در سال ۱۹۹۹ پایان‌نامه موسیقی‌شناسی خود در دانشگاه استراسبورگ (فرانسه) را با موضوع «موسیقی پولیفونیک ایرانی ۱۸۶۸ - ۱۹۹۸» (La Musique Polyphonic Persane: 1868-1998) به زبان فرانسوی ارئه کرده‌است.

• به مناسبت انتشار آثار آهنگسازان معاصر ایران در آلمان - پژمان اکبرزاده
• اکبرزاده، پژمان «موسیقی‌دانان ایرانی» (جلد یکم). انتشارات نوید، شیراز - تهران، ۱۳۷۹.
• صفایی، ابراهیم. «تایخچه هنرستان عالی موسیقی و هنرستان موسیقی ملی». انتشارات وزارت فرهنگ و هنر، تهران، ۱۳۵۵.