مسجد هدایت

بانی تکیه و مقبره هدایت علی قلی‌خان مخبرالدوله فرزند رضا قلی‌خان هدایت و واقف مسجد و مقبره و درمانگاه هدایت حاج مهدیقلی خان هدایت بوده‌است. مسجد در ابتدا تکیه بوده و طبق وصیت علی قلی‌خان هدایت پس از گذشت سی‌سال از مرگ وی بنای مقبره نیز به رواق مسجد اضافه شد. با اضافه شدن مقبره به شبستان مسجد دارای چهار فرش انداز و دو ورودی شد. ورودی اول از خیابان جمهوری که ورودی مقبره بوده و ورودی دوم همان ورودی اصلی مسجد است که از بن‌بست کنار مسجد است. مرز قدیمی بین مسجد و مقبره با ستون و تویزهای تیزه‌دار مشخص است. طی مرمت و بازسازی انجام شده روی مسجد در سال ۱۳۶۸ تا سال ۱۳۷۰ شمسی پایان گرفت سقف از بالای محراب تا ارتفاع حدوداً دو متر بالاتر رفته‌است و یک نیم طبقه بر روی آن ساخته شده‌است که مسجد را وسعت بخشیده است. نیم طبقه تقریباً تنها بر روی قسمتی که مقبره بوده قرار دارد و سقف شبستان در ارتفاع بالاتری است که نورگیری با آینه کاری زیبا در آن تعبیه شده‌است که آن نیز طی مرمت انجام شده به وجود آمده است. چه بسا تکیه کوچک هدایت چنین روزی را به خود نمی‌دید.

در مسجد هدایت ۱۰ تن از خاندان هدایت به خاک سپرده شده‌اند؛ «"علی‌قلی خان هدایت"، "علی‌قلی خان مخبرالدوله"، "جعفرقلی خان نیرالملک"، "اقتدار الملوک هدایت –دختر علی‌قلی‌خان مخبرالدوله-"، "حسین قلی‌خان هدایت –پسر مخبرالدوله-"، "نصرالملک " و "مصطفی علی‌قلی خان فهیم‌الدوله" –نوه‌های مخبرالدوله-، "مریم خانم هدایت" و "عبدالعلی خان هدایت" -همسر و فرزند محمدقلی‌خان مخبرالملک.

محمود طالقانی در دوران امامت جماعت خود توانست کاری کند که آن مکان مورد توجه اقشاری از جامعه و از قبیل دانشجویان و دانشگاهیان قرار بگیرد. طالقانی گفته بود این نوشته را بر سردر مسجد و در کنار سینما نصب کنند که:

طالقانی دربارهٔ مسجدالنبی معتقد بود که «مسجد مذکور هم مکان جهاد بود، هم تعلیم و تربیت و هم مرکز رفع اختلاف؛ فقط یک چیز نبود، مجلس فاتحه نبود.» او با چنین تلقی‌ای، مسجد هدایت را بنیان‌گذاری کرد. وی در مسجد جلسات تفسیر قرآن و سخنرانی و غیره ترتیب می‌داد.

طالقانی برای جذب جوانان به مسجد، برخی آخوندها و همچنین برخی روشنفکران دینی را برای سخنرانی به مسجد دعوت می‌کرد.امامت مسجد در اختیار طالقانی بود که هر بار که او به زندان می‌رفت یا ممنوع‌المنبر می‌شد، سخنرانان دیگری در این مسجد و اغلب در شب‌های جمعه سخنرانی داشتند. بسیاری از انقلابیون و مبارزان ضد محمدرضا پهلوی از قبیل ملی-مذهبی ها و بنیانگذاران سازمان مجاهدین خلق مِن‌جُمله محمد حنیف نژاد نیز در این مسجد رشد کردند و پا به عرصهٔ سیاست گذاشتند.