مسجد جامع آمل

ازمساجد جامع قدیمی ایرانی است که طبق منابع ذکر شده از سال ۱۱۰۶ به دستور شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده و بعد از گذر از زلزله و آتشسوزی کماکان پابرجاست.

یگانه کتیبه تاریخ دار بنا سنگ نبشته‌ای است در دهلیز مسجد، حاوی فرمانی از شاه سلطان حسین صفوی، مورخ به ۱۱۰۶ (ستوده، ۱۳۶۶).

در منابع بررسی شده، از چند نفر به عنوان بانی نام برده شده‌است، از جمله، عثمان بن نهیک و ابراهیم بن عثمان بن نهیک، (کاتب، ۱۳۶۶) عبداله بن قحطبه، (مرعشی، ۱۳۶۳) عمربن علاو ابوالخصیب و هانی بن هانی. (حجازی کناری، ۱۳۷۲) خطاط سنگ نبشته مسجد محمد ابراهیم همدانی بوده‌است (ستوده، ۱۳۶۶)

مَقدِسی در کتاب خود به دو مسجد در شهر آمل اشاره کرده‌است، جامع عتیق، در کنار بازار، و جامع دیگر در نزدیک آن. (مقدسی، ۱۳۶۱) وجود دو مسجد جامع در این شهر از دیگرمنابع نیز استنباط می‌شود. ابن اسفندیار در تاریخ طبرستان آورده‌است که ابراهیم بن عثمان بن نهیک در سال ۱۷۷، در زمان خلافت هارون الرشید، این مسجد را بنا کرده‌است، و در جای دیگر، عثمان بن نهیک، پدر ابراهیم را بانی مسجد خوانده‌است. او در توصیف ساختمان این مسجد آورده‌است، چون عمارت تمام شد و خواستند تا قبله پدید کنند، چهل شبانه روز باران بود. وضع و تعیین به حقیقت میسر نشد، به حدس و تخمین فرو نهادند. (کاتب، ۱۳۶۶) در کتاب از آستارا تا استارباد آمده که امروزه در مسجد جامع آمل محراب مستقیم (منطبق بر محور بنا) است، ولی نمازگزاران به سمت راست منحرف می‌شوند، و این انحراف ظاهراً به همان سبب است که ابن اسفندیار دربارهٔ مسجد ابراهیم بن عثمان بن نهیک یادآور شده‌است. (ستوده، ۱۳۶۶)

چنان‌که گذشت، قدمت این مسجد به قرون اولیه هجری قمری می‌رسد، ولی بنا در طی زمان دچار تغییرات فراوانی شده‌است. این بنا یک بار در اثر زلزله تخریب و در سال ۱۲۲ به دست آقا علی اشرف مشایی و حاجی گرشاسب بازسازی شد. (رابینو، ۱۳۶۵) در سال ۱۳۳۵، مسجد طعمه حریق شد و بار دیگر متولیان آن را مرمت کردند. در سال‌های اخیر، شبستان جنوبی بنا را تخریب و شبستان دیگری با سازه فلزی بجای آن احداث کرده‌اند.

سال ۱۳۶۵ شمسی تولیت مسجد جامع آمل به مرحوم حجت‌الاسلام حاج شیخ محمد صادق اسدیان که از نوادگان و فرزندان ذکور واقف بنا، حاج گرشاسب مشائی بوده‌اند با امضا و تائیدات بزرگان طایفه و خاندان مشائی و همچنین تاییدات مراجع قم به ایشان سپرده شد. متولی وقت حاج شیخ محمد صادق اسدیان مقبره جد بزرگوار خود حاج گرشاسب را با تفأل به قرآن و آمدن آیه شریفه (ادخلوها بسلام آمنین…)بازسازی نموندند. مرحوم اسدیان مرمت و بازسازی مسجد جامع، احیای کتابخانه وحوزه علمیه، تدریس سطوح مقدماتی وعالی حوزه علمیه در مسجد جامع را نیز بر عهده داشته‌است.

• فهرست آثار ملی ایران
• سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری

• حجازی کناری، س.ح. (۱۳۷۲). یادگارهای دینی و تاریخی باستانی مازندران. تهران: انجمن خدمات فرهنگی ایرانیان خارج از کشور.
• رابینو، ه. .. (۱۳۶۵). سفرنامه مازندران و استرآباد. تهران: علمی و فرهنگی.
• ستوده، م. (۱۳۶۶). از آستارا تا استارباد. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• کاتب، ب.م. (۱۳۶۶). تاریخ طبربستان از بتدای بنیاد طبرستان تا استیلای آل زیار. تهران: پدیده خاور.
• مرعشی، ظ.ب. (۱۳۶۳). تاریخ طبرستان، رویان و مازندران. تهران: گستره.
• مقدسی، ا.م. (۱۳۶۱). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.