المسالک و الممالک

مسالک و ممالک احتمالاً نخستین اثر با عنوان عمومی مسالک و ممالک است و نویسنده آن نخستین فردی است که کتابی در جغرافیای اقتصادی گردآوری کرده و اثر آن برای ما باقی‌مانده‌است. در میان گذاشتن مباحث اقتصادی بیشتر بدان جهت بوده که ابن خردادبه از سنت ایرانی در جغرافی‌نگاری پیروی نموده که در آن برای مسائل مربوط به خراج و محصولات و معادن سرزمین‌ها اهمیت فراوان قایل بوده‌اند. همچنین به دلیل داشتن کار حکومتی، نویسنده نیاز جدی به اطلاعات گسترده از چگونگی اقتصادی ناحیه جبال داشته‌است. او افزون بر پیروی از سنت ایرانی، از اثر جغرافیایی بطلمیوس نیز بهره گرفته‌است.

ابن خردادبه در اثرش به وصف زمین و چگونگی ساختار آن، قبله، راه‌ها و سرزمین‌ها پرداخته‌است. او همچنین قبله و خراج هر سرزمین و تحول خراج در گذشته و حال، پادشاهان زمین و القاب آنها، راه‌ها، منزلگاه‌ها، تقسیمات سرزمین‌ها، اقوام و نژادها، جزایر و آب‌ها، شگفتی‌های زمین و اطلاعات تاریخی را مورد توجه قرار داده و بر خلاف ابن واضح نویسنده البلدان، فاصله‌ها را بر حسب میل و نه منزل یا روز معین کرده و از این نظر از البُلدان دقیق‌تر است. او گستره جغرافیایی کار خود را تا چین، کره و ژاپن ادامه داده ولی در مواردی رویدادها را از افسانه تمییز نداده‌است.

• متن کتاب در کتابخانهٔ دیجیتال نور