مزغل

'مجموعه آثار باستانی موسوم به تخت سلیمان (شیز) در جنوب شرقی استان آذربایجان غربی و در شمال شرقی شهرستان تکاب قرار دارد. یکی از مهم‌ترین آثار بجای مانده قلعه ای است که مهم‌ترین دوره تاریخی آن مربوط به ساسانیان است. بسیاری از آثار باقی‌مانده از دوران ساسانیان جنبه دفاعی دارند. یکی از عناصر مهم در این خصوص کنگره‌ها و روزنه‌های تیراندازی از آن‌ها (مزغل‌ها و تیرکش‌ها) هستند که بر روی لبه برجها و باروها یا در داخل دیوارها ایجاد می‌شدند. این عناصر معماری تدافعی در قلعه تخت سلیمان که وظیفه حفاظت یکی از بزرگترین آتشکده‌های دوره ساسانیان را به عهده داشته مشاهده می‌گردد.

مزغل‌های این دژ به خاطر قرارگیری در نقاط آسیب‌پذیر قلعه دچار تخریب‌های زیادی شده‌اند و تنوع فرم‌های این سنگها نیز به خاطر تکرار ساخت آن‌ها در دوره‌های تاریخی مختلف است. بسیاری از سنگ‌های کنگره یافت شده، دارای شکستگی‌هایی هستند که نشان دهنده سقوط آن‌ها از روی باروها بوده‌است. تعداد اندکی از سنگ‌های تیر کش دارای شکافی برای قرار دادن کنگره هابوده اندو در بعضی هم شیار کم عمقی بدین منظور حفر شده‌است. ولی در باقی آن‌ها محلی برای محکم کردن جای سنگ‌های کنگره دیده نمی‌شود. عدم استحکام سنگ‌های کنگره بر روی برج و باروها تعمدی و برای تقویت دفاع از دژ بوده‌است. کنگره‌ها در حالی که برای تأمین امنیت دژ ایجاد می شده‌اند، نقطه حساسی بوده‌اند، چرا که محل مناسبی برای کمند اندازی بوده‌اند. یا بعبارتی کنگره‌ها قسمتی از بنا بوده‌اند که ریسمان به راحتی با آن‌ها درگیر می شده و مهاجمان می‌توانستند از دیوار دژ بالا بروند. واضح است که بیشترین تخریب کنگره‌های این دژ در موقع جنگ و دفاع نبوده، بلکه این نوع نصب سنگ‌های کنگره باعث می‌گردید که آن‌ها دائماً در معرض آسیب باشند یا به سادگی از روی برج و بارو به پایین بیافتند.

• سومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران/آیت‌الله‌زاده شیرازی، دکتر باقر

• مزغلی در دژ کردان، سوریه

• یک مزغل عمودی

• روزنه شلیک مربوط به جنگ جهانی دوم

• دژ ویندسور، بریتانیا

• مزغل در دژ کان فرانسه، که در پایین آن سوراخ پرتاب توپ هم تعبیه شده‌است

• Friar، Stephen (۲۰۰۳)، The Sutton Companion to Castles، Stroud: Sutton Publishing، ISBN 978-0-7509-3994-2