محسن مهدی

محسن سید مهدی مشهدانی در شهر عین التمر کربلا در عراق به دنیا آمد. پدرش به طب سنتی می پرداخت. .تحصیلات ابتدایی و بخشی از راهنمایی را در کربلا به پایان رساند. پس از اتمام تحصیلات دبیرستان در بغداد، برای تحصیل در امور اداری به دانشگاه آمریکایی بیروت رفت، اما جذب تحصیل در فلسفه شد. پس از پایان تحصیلات عالی در رشته علوم اداری و فلسفی، در سال ۱۹۴۷ میلادی به عنوان مدرس اقتصاد در دانشگاه بغداد منصوب شد و پس از یک سال بورسیه تحصیل در رشته اقتصاد در دانشگاه شیکاگو را به دست آورد. تحصیلات خود را زیر نظر آرنولد برگستراسر و ایو سیمون آغاز کرد و به ویژه نزد نبیهه عبود و لئو اشتراوس تحصیل کرد. بدین ترتیب، به برکت این شاگردی، از اقتصاد به فلسفه روی آورد و در آنجا با جهان تاریخ فلسفه عربی-اسلامی آشنا شد.

محسن مهدی به کمیته تفکر اجتماعی تعلق داشت که باعث شد او با ست بناردت و آلن بلوم آشنا شود و این دوستی مستحکم شد و مدت ها ادامه یافت.

او در سال 1954 میلادی پایان نامه درخشانی را در مورد فلسفه علم به پایان رساند که اندکی پس از بحث آن با عنوان فلسفه تاریخی ابن خلدون: بررسی مبانی فلسفی علم فرهنگ منتشر شد.

و پس از اینکه محسن مهدی به عنوان استاد مدعو در سمینار «اندیشه سیاسی» در مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه فرایبورگ آلمان کار کرد، به بغداد به عنوان مدرس در مؤسسه حقوق و دانشکده حقوق رفت.

در سال 1957 میلادی سمت استادیاری در گروه زبان‌ها و تمدن‌های شرقی دانشگاه شیکاگو را پذیرفت و در آنجا به درجه استادی نائل شد و تا سال 1969 در آنجا به کار ادامه داد. و پس از رد چندین پیشنهاد از چندین مؤسسه دانشگاهی، در نهایت پیشنهاد دانشگاه هاروارد از استاد زبان عربی جیمز ریچارد جویت را پذیرفت. و از سال 1969 پس از میلاد تا زمان بازنشستگی خود در سال 1996 میلادی، یعنی به مدت 27 سال، به عنوان مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه و استاد گروه زبان ها و تمدن های خاور نزدیک، در دانشگاه هاروارد کار کرد.

پروفسور مهدی در دانشگاه پاریس و همچنین دانشگاه فرایبورگ در بریسگاو آلمان، تحقیقات پسا دکتری انجام داده است. او همچنین در مراکش تحقیقاتی را با حمایت بنیاد راکفلر و بنیاد تحقیقات فولبرایت انجام داده است. او چندین بازدید برای تدریس در دانشگاه فرایبورگ در بریگو، دانشگاه آمریکایی قاهره، مرکز مطالعات اسلامی پاکستان، دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس، سپس در دانشگاه پوردو، دانشگاه محمد بن عبدالله داشت. در دانشگاه فاس و دانشگاه محمد پنجم در رباط. او عضو هیئت مشورتی دپارتمان مطالعات خاورمیانه دانشگاه پرینستون، بنیانگذار و رئیس انجمن بین المللی تاریخ علم و فلسفه عرب در پاریس و یکی از اعضای موسس و مدیر انجمن مطالعات خاورمیانه بود. .

او همچنین عضو هیئت تحریریه علوم و فلسفه عربی، مجله مطالعات خاورمیانه، مجله اسلامی دانشگاه هامدرد و مجله فلسفه سیاسی تفسیر بود. او ریاست مرکز مطالعات آمریکایی قاهره را بر عهده داشت و به عنوان اولین عضو خبرنگار آکادمی زبان عربی در قاهره خدمت کرد.

او در سالهای اخیر بیشتر اوقات خود را در پاریس گذراند و در مؤسسه جهان عرب سخنرانی می کرد و در چندین سمینار شرکت می کرد و در کتابخانه ها و کافه هایی که نویسندگان و روشنفکران از سراسر جهان اسلام در آن رفت و آمد داشتند چهره ای آشنا و محبوب شد. به ویژه در فاس و رباط که بیشتر شاگردان او بودند و قبل از آن کمتر، یک ماه پس از مرگش، دانشگاه آمریکایی قاهره به او دکترای افتخاری اعطا کرد.

پروفسور محسن علاوه بر درک عمیق زبان عربی و مظاهر تاریخی و جغرافیایی آن، در فلسفه یونان، فلسفه عرب اسلامی، فلسفه یهودی و مسیحی، و فلسفه سیاسی غرب تبحر کامل داشت. و پس از آنکه روشهای تصدیق متون دقیق را که این رویکردها توسط دانشمندان اروپایی ایجاد شده بود آموخت قواعد کلی تحقیق در فلسفه عربی-اسلامی را وضع کرد. او در آغاز فعالیت علمی خود، به جستجوی نسخه های خطی در هر نقطه از جهان می پرداخت و از آنها برای تأیید صحت آنها استفاده می کرد یا به راحتی به دانشجویان پژوهشگر خود ارائه می کرد.

او به ویژه به دلیل کشف، تحقیق، ترجمه و تفسیر بسیاری از کتب و نامه های ابونصر فارابی شهرت داشت.

استاد محسن مهدی چندین تحلیل و تفسیر بسیار مهم از متون فلسفی عربی انجام داده است. او با همکاری رالف لرنر از دانشگاه شیکاگو و بعداً با ارنست فورتین از کالج بوستون، کتاب معروف فلسفه سیاسی مرکزگرا را منتشر کرد که شامل متون برگزیده ای است که از عربی، عبری و لاتین به انگلیسی ترجمه شده اند. و از آخرین سخنان خود برای کتاب جغرافیای باز الاشهاب دکتر جمال الکیلانی که در شهر فاس در پادشاهی مراکش به چاپ رسیده و با انتشار کتاب ایشان نوشته است.

کتاب هزار و یک شب که در لیدن هلند منتشر شد، درخشان‌ترین اثر در فهرست کتاب‌های محسن مهدی بود. چاپ ویراستاری او بر اساس قدیمی‌ترین نسخه‌های خطی و معتبرترین نسخه در ارائه متن به بهترین شکل ممکن بود. این اثر باشکوه او بود که با آن محافل شرق‌شناسی و محافل فرهنگ عرب را به چالش کشید و آن را به گونه‌ای هدایت کرد که خوانندگان زبان عربی را در برابر محققان مجذوب کند و محققان به رنج طولانی او در تحقیق و تفحص و موشکافی شهادت دادند.

به گفته محسن مهدی، ابونصر محمد فارابی «سنتی را ابداع کرد که تلاش می‌کرد بدون اینکه اصول علمی را فدا کند تا حد امکان آن را با دین آشتی دهد.

او دین را موضوع مطالعه قرار داد و طبعا علم پیرامونی شد ، مثلاً در کتاب «إحصاء العلوم» (امر علمی) علوم را به زبان، منطق، ریاضی، فیزیک، متافیزیک، و غیره تقسیم کرد اما بجای بکاربردن اصطلاح علوم سیاسی یا فلسفه سیاسی از فقه و کلام (قوانین الهی) نام برد و به این ترتیب دین را در جهان بینی علمی جای داد.

محسن مهدی در تلاش است تا این سنت را (که فارابی دین و علم را توسط سیاست ارتباط داد) در فکر فلسفی جهان اسلام ادغام کند.

از نظر محسن مهدی، کشف دوباره فارابی کلید سعادت در جهان معاصر خواهد بود، زیرا فارابی تاکید کرده است که «علم و شیوه زندگی از عوامل لازم برای سعادت هستند». یعنی نگاه علمی به دین در چارچوب معرفت سیاسی عرصه حیاتی لازم برای همزیستی فکر و عقیده را باز میکند.

ثانیاً: در مقابل فلسفه، در مقابل سیاست، ظاهراً محسن مهدی در صدد افتتاح مرحله حکیمانه فلسفه اسلامی بوده است، یعنی موضع گیری در مسائل دینی و علمی بر اساس «اراده خوب بر معرفت» یا «سیاست دانش افزا» که در آن استناد فارابی مبنایی اساسی برای ترسیم خطوط کلی این سیاست است، چون فارابی به فلسفه مضمونی سیاسی بخشیده است . نظر مهدی یک دیدگاه سیاسی که سیاست را صرفاً به عنوان یک نظام، اقتدار و نهاد در نظر نمی گیرد نیست، بلکه یک فلسفه واقعی است که در آن باورهای دینی، نظریه های علمی، عقاید، جهت گیری ها و نگرش ها... همزیستی میکنند و در نهایت نقطه کانونی برای تولید سعادت و رشد ارائه میشود. مفید بودن آن

بنابراین، بازگشت به فارابی، جهت گیری فلسفی را برای سیر عمل در این سه مرحله از آشتی علم و دین امکان پذیر می کند که در نهایت به کشف کلید سعادت برای جهان خاکی می انجامد.

محسن مهدی تبیین نقش فارابی را وظیفه ای برای تغییر اندیشه عربی-اسلامی در جهت ”واسط نظرات افلاطون از یک سو، شناخت شرایط ما و شناخت بهتر احوال انسان” قرارمیدهد.

کار فلسفی مهدی بر روی فارابی آمیزه‌ای عقلانی است که راه را برای تطور اندیشه های قدیمی افلاطونی اسلامی و رسیدن به درک بهتری از دوگانه های (علم و دین، عقل و متن، فلسفه و شریعت...) از طریق امکانات عقلانی امروزی هموار میسازد.

• فلسفه ابن خلدون در تاریخ. لندن 1957 م که چندین بار تجدید چاپ و به فارسی ترجمه شد.
•    ابونصر فارابی و فلسفه ارسطو. چاپ بیروت: مجلس شعر، 1961م. این به چندین زبان ترجمه شده است.
•    فلسفه سیاسی قرون وسطی نیویورک 1963. ده نسخه جداگانه چاپ شد.
•    ابونصر فارابی، کتاب الدین. تحقیق و بررسی. بیروت، 1968م.
•    ابونصر فارابی، الفاظ به کار رفته در منطق. تحقیق و بررسی. بیروت، 1968م.
•    بررسی کتاب شخصیت. بیروت، 1969م.
•    دو ملکه در بغداد: خیزران مادر هارون الرشید و همسرش زبیده. واشنگتن، 1982.
•    جهت گیری سیاسی فلسفه اسلامی. واشنگتن، 1982،
•    هزار و یک شب، در سه جلد. لیدن، 1984.
•    در یگانگی و وحدت. توبکال، 1990.
•    فارابی: بنیاد فلسفه سیاسی اسلامی، پرینستون، 2007.

پروفسور محسن مهدی در روز دوشنبه 23 جمادی الاخرة 1428 هجری قمری / 9 ژوئیه 2007 میلادی در بروکلین ماساچوست پس از مدتها مبارزه با یک سری بیماری درگذشت. وی همسر فلسطینی الاصل خود سارا روش مهدی و دو دخترش فاطمه و نادیا را برجا نهاد.