متمم (زبان‌شناسی)
متمم در دستور زبان یک واژه، گروه یا بند است که پس از حرف اضافه می‌آید و برای تکمیل معنای یک عبارت معین بدان نیاز است. متمم‌ها همواره بخشی از گزاره هستند و در هر دو نوع جمله گذرا و ناگذر می‌آیند.
متمم‌ها به سه دسته فعلی، اسمی و قیدی تقسیم می‌شوند که تنها متمم فعل جزو اجزای اصلی جمله به‌شمار می‌رود. متمم به معنای تمام کننده فعل نیز می باشد مانند :(با اتوبوس آمدم). کلمه ی "اتوبوس" متمم است
متمم فعلی
متمم‌های اجباری فعلی، متمم فعل‌هایی هستند که حرف اضافهٔ اختصاصی دارند و در جمله جزء اصلی جمله به‌شمار می‌آیند. بدون این متمم‌ها هم‌معنی فعل ناقص است و هم جمله نارسا و بی‌معنا است. متمم این فعل‌ها با یکی از پنج حرف اضافه به، از، با، در و بر می‌آید.
راه تشخیص این متمم‌ها تشخیص نوع فعل (ساده و مرکب) و نیاز یا عدم نیاز آن به حروف اضافه اختصاصی است. متمم فعل جزء عناصر اصلی جمله است و آن را نمی‌توان بدون قرینه از جمله حذف کرد. این نوع متمم تنها متممی است که جزو عناصر اصلی به‌شمار می‌رود.
| علی | از امتحان | می‌ترسد. |
| نهاد | متمم | فعل |
بعضی فعل‌ها به جای مفعول می‌توانند متمم بگیرند:
| ماه را | بنگر. |
| به ماه | بنگر. |
متمم اسمی
این متمم‌ها برای گروه همراه خود اجباری و الزامی هستند و نمی‌توان آن‌ها را از جمله حذف کرد (مگر این که گروه همراه آن‌ها نیز حذف شوند و این هم همیشه ممکن نیست). این متمم‌ها جزو عناصر اصلی جمله محسوب نمی‌شوند و به شش دسته اسم، صفت، مسند، صوت، قید و متمم متمم تقسیم می‌شوند.
- متمم اسم
بعضی اسم‌ها -در هر نقشی که باشند- به متمم نیاز دارند.
| من | ملاقات را | با او | ترتیب می‌دهم. |
| نهاد | مفعول | متمم اسم | فعل |
- متمم صفت
همهٔ صفت‌های تفضیلی و بعضی از صفت‌های پسین به متمم احتیاج دارند.
| دوستی | بهتر | از علی | ندیدم. |
| نهاد | صفت | متمم صفت | فعل |
- متمم مسند
مسند -که خود از اجزای اصلی جمله است- گاهی به متمم نیاز دارد. متمم‌های مسند گاهی پیش و گاهی پس از مسند در ساختار جمله قرار می‌گیرند.
| کاسه | پر | از آب | است. |
| نهاد | مسند | متمم مسند | فعل |
- متمم صوت
برخی از صوت‌ها همراه با متمم هستند.
| آه | از زندگی |
| صوت | متمم صوت |
- متمم قید
همهٔ قیدهای تفضیلی و برخی قیدهای دیگر به متمم احتیاج دارند.
| علی | آهسته‌تر | از ما | می‌آید. |
| نهاد | قید | متمم قید | فعل |
- متمم متمم
متمم‌های متمم از وابسته‌های وابسته به‌شمار می‌روند.
| افتخار | به دوستی | با شما | افتخار واقعی است. |
| نهاد | متمم اسم | متمم متمم | فعل |
متمم قیدی
متمم‌های قیدی معنای جمله را کامل‌تر می‌کنند و حذف آن‌ها ساختار جمله را برهم نمی‌زند و به همین دلیل به آن‌ها متمم اختیاری نیز می‌گویند. بر خلاف متمّم‌های اجباری فعل، چند متمم قیدی می‌تواند در یک جمله بیاید.
| بچه | با سرعت | در خیابان | می‌دوید. |
| نهاد | متمم قیدی | متمم قیدی | فعل |
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ See Matthews (1981:142f.) and Huddleston (1988:note 2) for good overviews of the different uses of the term complement.
- زبان فارسی ۱، دوره دوم آموزش متوسطه. اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی
- زبان فارسی ۲، دوره دوم آموزش متوسطه. اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی
- زبان فارسی ۳، دوره دوم آموزش متوسطه. اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی