لوئی ترول یلمسلف
لوئی ترول یِلْمْزلِف یا یلمسلف یا یلمسلو (به دانمارکی: Louis Trolle Hjelmslev) (زادهٔ ۳ اکتبر ۱۸۹۹ – درگذشتهٔ ۳۰ مهٔ ۱۹۶۵) زبان‌شناس دانمارکی بود. او به‌همراه راسموس ویگو بروندال، مکتب زبان‌شناسی کپنهاگ را پایه‌گذاری کرد. لویی ترول یلمزلف، پسر ریاضی‌دان برجستهٔ دانمارکی، در ۳ اکتبر ۱۸۹۹ در شهر کپنهاگ متولد شد. وی «فیلولوژی تطبیقی» را تحت لوای هولگر پدرسن (۱۹۵۳–۱۸۶۷) آموخت و در سال ۱۹۲۳ مدرک فوق‌لیسانس خود را اخذ نمود. پس از گذراندن یک سال در پراگ، به پاریس عزیمت کرد و همان‌جا، طی سال‌های ۱۹۲۶ و ۱۹۲۷، بخش اعظم نخستین اثرش اصول دستور زبان عمومی Principes de grammaire générale(1928) را به‌نگارش درآورد. او رسالهٔ دکترای خود را با موضوع «تغییرات آوایی زبان لیتوانیایی» و در سیاقی سنتی نگاشت، و سپس در سال ۱۹۳۴ در دانشگاه اُرهوس به‌عنوان «دانشیار فیلولوژی تطبیقی» مشغول به‌کار شد، صرفاً با این هدف که بتواند در آینده جانشین هولگر پدرسون شود و کرسی «استاد فیلولوژی تطبیقی» را در دانشگاه کپنهاگ تصاحب کند (۱۹۳۷). وی علی‌رغم پیشنهادهای تملق‌آمیز بسیار از سوی دانشگاه‌های بزرگ خارج از دانمارک، تمام باقی عمرش را در کپنهاگ گذراند، و به انجام سفرهای علمی متعدد، بالاخص پس از جنگ جهانی دوم، بسنده کرد.
او در سال‌های اولیهٔ کارش فعالیت فوق‌العاده چشمگیر و مطالعات بسیار گسترده‌ای داشت، اما در پی آسیبی که به‌واسطهٔ یک بیماری مغزی بر وی وارد شد، به‌تدریج توان‌اش رو به کاهش نهاد. می‌توان گفت که با شروع گسترش بیماری، فعالیت‌اش در دههٔ ۱۹۵۰ تا حد زیادی کند شد و در پنج سال پایانی عمرش تلخ‌ترین ساعت‌ها را برایش به‌همراه آورد. وی در ۳۰ مه ۱۹۶۵ چشم از جهان فروبست.
یلمزلف تحصیلات‌اش را در فیلولوژی تطبیقی به انجام رسانید، اما آنچه او بدان شهره است سهم عمده‌اش در پیشبرد جنبش ساختارگراییست. او مدعی شد که ایده‌های سوسور را در مسیری پی می‌گیرد که تا آن زمان هیچ‌کس آن را در نیافته بود. وی در مخالفت با «مکتب پراگ» بر این باور بود که نظریهٔ زبانی بایستی صرفاً بر صورت[form] متمرکز شود، و این که تمایز بین صورت و جوهر[substance] برای چنین نظریه‌ای امری ضروری محسوب می‌گردد. او نظریهٔ زبان خویش را، که با نام گلوسم‌شناسی یا «تحلیل بنیادی[Glossematics]» مشهور است، در همکاری نزدیکی با هانس یورگن اولدال (۱۹۵۷–۱۹۰۷) پروراند.
حلقهٔ زبان‌شناسی کپنهاگ
حلقهٔ زبان‌شناسی کپنهاگ توسط یلزلف و گروهی از همکاران دانمارکی او در تاریخ ۲۴ سپتامبر ۱۹۳۱ تأسیس شد. آنها بیش از چیز تحت تأثیر حلقهٔ زبان‌شناسی پراگ بودند که در ۱۹۲۶ تأسیس شده بود. در ابتدا، این گروه مجمعی برای گرد هم آمدن و بحث در باب مسائل نظری و روش‌شناختی در زبان‌شناسی و حل مشکلات در این زمینه بود و در بدو امر، تلاش و علاقهٔ اصلی اعضای این حلقه آن بود که جایگزینی برای مفهوم واج بیابند که در آن زمان کوچکترین واحد زبانی به‌شمار می‌رفت. اما بعدها این تلاش‌های خرد به ایجاد نظریه‌ای به نام نظریهٔ تحلیل بنیادی انجامید که در آن صورت‌بن‌ها (glossemes) کوچکترین واحد زبان بودند؛ نظریه‌ای که دقیقاً تا مرحلهٔ نظریه شدن به معنای دقیق کلمه پیش نرفت، اما دستاوردهای آن به شدت ساختارگرایی را تحت تأثیر قرار داد. البته پس از مرگ یلمزلف این حلقه دچار فروپاشی نشد، اما دیگر اعضای آن پیرو یک مکتب و دارای چشم‌انداز نظری مشترک نبودند و فعالیت‌های آنان را نمی‌توان دقیقاً ادامهٔ مکتب کپنهاگ دانست.
یلمزلف تأثیر بسیار شگرفی بر زبان‌شناسی دانمارکی گذاشت، اما ورای آن تاثیرات‌اش به‌طور ویژه بر ساختارگرایان فرانسوی، و بالاخص مکتب معناشناسی یا نشانه‌شناسی ساختارگرای گرماس، بسیار چشمگیر است.
چارچوب نظری
ویژگی منحصربفرد نظریهٔ یلمزلف و تأثیرات عمدهٔ او، به این امر برمی‌گردد که دغدغهٔ اساسی‌اش پایه‌ریزی نظریهٔ زبانی است که هم زبان‌شناسی را به‌مثابهٔ رشتهٔ علمی مرکزی در نظر بگیرد، چنان‌که در نظریه (همان‌گونه که در کتاب تمهیدات آمده) قلمرو «صورت» تحت اختیار زبان‌شناسی قرار گیرد و همین «صورت» اصل حاکم بر «جهان به‌مثابهٔ یک کل» باشد، و هم این که هردوی «صورت» و «جوهر» بایستی (همان‌گونه که در مقالهٔ چینه‌بندی آمده) به‌واسطهٔ یک نظریهٔ زبانیِ جبریِ (algebra) به‌غایت انتزاعی و به‌سختی صورت‌بندی‌شده تحت بررسی قرار گیرند. این نظرگاه دوم با نسخهٔ اولدال از تحلیل بنیادی قرابت بیشتری دارد.
در دههٔ ۱۹۸۰، بار دیگر آثار یلمزلف علایقی را برانگیخت، یکی از آن جهت که او بر مطالعهٔ زبان در چارچوب نشانه‌شناختی گسترده‌تر تأکید و اصرار می‌ورزید، و دیگر بدین دلیل که دوران چامسکیایی در اروپا دیگر تقریباً به‌سر آمده بود. آثار یلمزلف برای تمام مخاطبان فرانسوی‌خوان به‌راحتی در دسترس است (جستارهای زبان‌شناختی Essais linguistiques1959، جستارهای زبان‌شناختی 2 Essais linguistiques II1973، جستارهای جدید Nouveaux essais1985)؛ در حالی که خوانندگان انگلیسی و آمریکایی می‌توانند از ترجمه‌های قدیمی چند اثر، و نیز کتاب چکیده بهره‌مند شوند. تمام مقالات و مکاتبات منتشرنشدهٔ وی، هم‌اکنون در کتابخانهٔ سلطنتی کپنهاگ در دسترس هستند.
کتاب‌شناسی
مهمترین آثار یلمزلف عبارت‌اند از:
- جستاری در باب نظریهٔ مورفم‌ها [یا تکواژها] Essai d’une théorie des morphèmes(1936)
- تمهیداتی بر نظریهٔ زبان Omkring Sprogteoriens Grundlieggelse(1943، ترجمه به زبان انگلیسی تحت عنوان Prolegomena to a theory of languageتوسط فرانسیس ج. ویتفیلد) (۲۰۱۸ ترجمه به زبان فارسی توسط محمدامین شاکری)
- فعل و جملهٔ اسمیه Le verbe et la phrase nominale(1948)
- چینه‌بندی زبان [یا لانگاژ] La stratification du langageدر نشریهٔ Word)1954)
- و کتابی که پس از مرگ‌اش تحت عنوان چکیدهٔ نظریهٔ زبان Résumé of a theory of language(1977، ترجمه و ویرایش توسط فرانسیس ج. ویتفیلد) منتشر شد.
جستارهای وابسته
- مکتب کپنهاگ
- راسموس ویگو بروندال
منابع
- ↑ سورن (۱۳۸۸)، ص۶۲
- فرانس گرگسن (۲۰۰۶). «لویی ترول یلمزلف، یک نگاه اجمالی»، ترجمه محمد امین شاکری، مندرج در وبگاه انسانشناسی و فرهنگ. لینک: http://www.anthropology.ir/article/30838
- Hjelmslev, Louis Trolle (1899-1965). By Gregersen, Frans. in: Encyclopedia of languages and linguistics. Vol. 5. ed. / Keith Brown. Oxford: Elsevier Science, 2006. p. 360-361
- سورن، پیتر (۱۳۸۸). مکاتب زبان‌شناسی نوین در غرب، ترجمهٔ علی‌محمد حق‌شناس، تهران: انتشارات سمت