فهرست آثار ملی شهرستان سرخس

شهرستان سرخس، یکی از شهرستان‌های شمال شرق استان خراسان رضوی به مرکزیت شهر سرخس است.

نام باستانی سرخس، ساریگا بوده که مردم محلی به آن ساریکا می‌گویند و بر سر راه مرو به نیشابور قرار گرفته‌است. این شهر روزگاری از کانون‌های علم و دانش بوده و بواسطهٔ داشتن مدارس و کتابخانه‌های زیاد شهرت داشته‌است؛ در سال‌های اخیر نیز به دلیل فراهم آوردن موقعیت‌های تجاری، این محل دارای اهمیت است.

به اعتقاد اهالی این شهر، سرخس از دیرباز به نام‌های «ساریگَو» به معنی خانه پهلوانان (گَو = پهلوان)، «ساریکا»، «سرخس نو»، «سرخس ناصری» و «سرخس افراسیابی» خوانده می‌شده‌است. حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه، در داستان جنگ هفت گردان، از سرخس یاد کرده‌است. کهن‌ترین متن فارسی که از سرخس سخن گفته، «حدود العالم» (۳۷۲ هـ. ق) است، که می‌گوید: «سرخس شهری است بر راه و اندر میان بیابان نهاده … جایی با کشت و برز بسیار است، و مردمانی قوی ترکیب‌اند و جنگی، و خواستهٔ ایشان شتر است». لیکن کاربرد کلمهٔ سرخس دستکم در هزار و دویست سال اخیر و وجود درختچه‌های سرخس در گذشته‌های دور که توسط بومیان قلع و قمع شده‌است، نشان‌دهندهٔ اصالت نام سرخس و نه نام دیگری می‌باشد.