فرضیه کورگان

فرضیهٔ کورگان (به انگلیسی: Kurgan hypothesis) یکی از فرضیه‌ها در باب خاستگاه نیاهندواروپاییان است. این فرضیه گرچه در میان فرضیه‌های موجود در این زمینه یکی از شناخته‌شده‌ترین هاست، ولی هنوز هم دربارهٔ آن اختلاف نظر است. به تازگی نیز یافته های دانش ژنتیک مسیر وارونه ای را برای مهاجرت هندواروپایی ها از فلات ایران در جنوب قفقاز به فرهنگ یمنا (گورچالی) پیش چشم به نمایش گذاشته اند که گروهی از باستانشناسان مکتب کپنهاگ همچون کریستین کریستینسن با پذیرش فرضیه کورگان، آن را تنها گامی پس از فرهنگ جنوب قفقاز و ایران دانسته اند. رایش از دانشمندان ژنتیک دراین باره نظرات مشابهی ارائه داده است. گرچه برپایهٔ این فرضیه، صاحبان فرهنگ کورگان در استپ‌های پونتیک، همانا گویشوران زبان نیا-هندواروپایی بوده‌اند؛ رایش بر پایه داده های ژنتیک آناتولیایی های آریایی تبار را مهاجران از استپ نمی داند؛ بدین گونه ایران کنونی را خاستگاه و جایگاه جدایی هندی ها به شرق، اروپایی ها به شمال از راه قفقاز و فرهنگ یمنا (گورچالی) و آناتولیایی ها به غرب می داند. حتی میتانی ها هم (از ملل کهن که با هیتی ها رویارو شدند) به زبانی مانند آریاییان هند از ایزدان خود سخن می گفتند.

نخستین‌بار ماریا گیمبوتاس (Marija Gimbutas) در ۱۹۵۶ میلادی، این فرضیه را پیش نهاد. او خاستگاه هندواروپائیان را استپ های اورال/ولگا (Uralic/Volgan steppe) معرفی نمود. وی نظریه خود را با توجه به فرهنگی باستان شناختی که او آنرا فرهنگ کورگان (در زبان اسلاوی و ترکی به معنای تپه) می نامید، مطرح کرد. نشانه ی بارز این فرهنگ، نوع خاصی از تپه های خاکسپاری بود که در سرتاسر منطقه کشف شده بودند. وی باور داشت که مردمان این فرهنگ جنگجویانی سوارکار بودند که در جنگ ها از سلاح برتر استفاده می کردند. آنان نخستین کسانی بودند که اسب ها را رام کرده و از این توانایی خود برای گسترش فرهنگشان در میان همسایگان خود در اروپای باستان استفاده میکردند. گیمبوتاس بر این باوربود که کوچ بزرگ این جنگاوران به سوی اروپا، فرهنگ باستانی اروپا را از زن‌سالاری به سوی پدرسالاری سوق داده‌است. جی پی مالری -که در کل، فرضیهٔ کورگان مورد پذیرش اوست- این نظر را قبول ندارد و آن را ناشی از تصور غلط از تاریخ اروپا می‌داند.