فتح‌علی صبا

پدر وی آقامحمدخان دنبلی ضرابی (بزرگ خاندان ضرابی) پسر امیرفاضل بیک پسر عباس منظور خان ضراب پسر امیر شریف بیک دنبلی بوده‌است.

زادروز وی به‌درستی معلوم نیست و با استدلالی که ملک‌الشعرای بهار در مقدمه خود بر کتاب گلشن صبا کرده، در حدود سال ۱۱۷۹ هجری قمری در کاشان اتفاق افتاده است. صبا در سن ۵۹ یا ۶۰ سالگی به تاریخ ۱۲۳۸ هجری قمری در تهران درگذشت.

از او پسری به نام محمدحسین خان ماند که بعدها با تخلص عندلیب در شعر و شاعری به شهرت رسید. محمدحسین خان نیز دو پسر به نام‌های محمودخان ملک‌الشعرا (شاعر، خطاط، نقاش) و محمدخان ندیمباشی داشت.

فتحعلی خان ابتدا از مداحان لطفعلی خان زند بوده و گویا دیوانی هم در مدح وی داشته که پس از واقعه قتل برادر (میرزا محمدعلی متخلص به ناطق) از ترس جان آن را فروشسته است.

ملک‌الشعرای بهار و ابوالحسن خان صبا از خاندان وی بودند.

فتحعلی خان صبا را باید حلقهٔ اتصال به عصر هاتف و شاخص‌ترین شاعر سبک بازگشت دانست. او در زادگاه خود کاشان با صباحی بیدگلی ارتباط نزدیک داشت و تحت تأثیر وی به تتبع از سبک قدما گرایش یافت. صبا مدتی را هم به سیاحت در اصفهان و شیراز و یزد سرگرم بود و به سال ۱۲۱۲ هنگام جلوس فتحعلی شاه بر مسند فرمانروایی، عنوان ملک الشعرایی یافت. وی بعدها چندی هم حاکم قم و کاشان بود.

صبا در مثنوی و قصیده و غزل دست داشت و در این قالب‌های شعری آثاری از خود به یادگار گذاشته است:

1. دیوان اشعار، شامل حدود ۱۶٬۵۰۰ بیت که بیشتر در قالب قصیده و غزل سروده شده.
2. خداوندنامه، در بیان معجزات پیامبر اسلام و دلیری‌های علی امام نخست شیعیان است.
3. عبرت‌نامه، مثنوی‌ای است در مدح فتح‌علی شاه و آمیخته به اندرز و هجو، به تقلید از تحفةالعراقین خاقانی.
4. گلشن صبا، منظومه‌ای است به تقلید از بوستان سعدی.
5. شهنشاه‌نامه، منظومه‌ای حماسی در بحر متقارب بر وزن شاهنامه که موضوع آن ذکر وقایع پادشاهی فتح‌علی شاه و جنگ‌های عباس میرزا با سپاهان روس است.

فتحعلی خان صبا تربیت یافته مکتب صباحی بیدگلی و آذر بیگدلی بود و در قصیده و غزل از شیوهٔ آن‌ها پیروی می‌کرد. شعرش هر چند از لحاظ لطافت بیان به پای اشعار آن دو نمی‌رسد، از لحاظ لفظ و عبارت از کلام آن‌ها استوارتر می‌نماید. در طرز مدیحه، شعر او گاهی سبک مسعود سعد را به خاطر می‌آورد اما لطف کلام و روانی سخن مسعود در کلام صبا دیده نمی‌شود. طرز صبا به ویژه در قصیده سرایی، سرمشق بیشتر سخن سنجان روزگار وی بوده‌است؛ با این حال، در شعر او برخی مسامحه‌ها و ناپختگی‌های انشایی و دستوری و پاره‌ای سهل انگاری‌ها در استعمال الفاظ و ترکیبات به چشم می‌خورد. مضمون قصاید او عموماً مدح و وصف و اندکی هم مناجات و منقبت و محتوای غزلیاتش عشق و هجران و سوز و گدازهای معمول در نزد عامهٔ شاعران است.

• شهنشاهنامه

بزرگترین مثنوی صبا است و به روال شاهنامه فردوسی و به همان وزن سروده شده‌است.

• خداوندنامه

مثنوی در بیان معجزات پیغمبر اسلام و جنگ‌های علی است.

• عبرتنامه

• گلشن صبا

از جمله بهترین اشعار صبا است.

از خانواده صبای کاشانی اسطوره‌های فرهنگی و ادبی‌ای مانند ملک‌الشعرای بهار و ابوالحسن خان صبا رشد یافتند.

• از صبا تا نیما، یحیی آرین‌پور، چاپ هشتم، ۱۳۸۲
• عنایت الله شکیباپور (۱۳۴۸)، اطلاعات عمومی، کتابفروشی اشراقی، ص. ۳۳
• کتاب اطلاعات عمومی پیام
• کتاب تاریخ ادبیات ایران و جهان ویژه رشته ادبیات و علوم انسانی سال دوم نظری.
• دیوان اشعار ملک الشعرا فتحعلی خان صبا، به کوشش محمدعلی نجاتی در تهران چاپ شده‌است.

• لیلی و مجنون اثر فتحعلی صبا