فاصله (موسیقی)
فاصله، یا بُعد در موسیقی امروزه به مفهوم فاصله مابین دو نت (نت‌های موسیقی) با توجه به نسبت فرکانس موجود بین آن‌ها است. این همان چیزی است که به صورت اختلاف بین دو صدای موسیقایی خود را نشان می‌دهد و گوش قادر به تشخیص آن می‌باشد؛ مثلاً اختلافی که گوش بین دو نت دو و ر ادراک می‌کند.
فاصلهٔ بین دو صوت موسیقایی نسبت بسامدهای آن‌ها (یعنی ارتعاشات آن‌ها در ثانیه) است. با تقسیم بسامد (فرکانس) بیشتر به بسامد کمتر مقدار عددی آن به دست می‌آید. از جنبه فیزیکی، فاصله دو صوت را می‌توان نسبت ارتفاع‌های آن‌ها نیز تعریف کرد. اهمیت فواصل اصوات در موسیقی ناشی از این است که احساس ناشی از استماع متوالی یا هم‌زمان دو صوت بستگی به فاصلهٔ آن‌ها دارد و اگر بسامد آن‌ها چنان تغییر کند که نسبت دو بسامد ثابت بماند، این حس تغییر نمی‌کند. شیوه دیگر برای اندازه‌گیری فاصله‌ها که امروزه عمومیت یافته فرضیه سنت است که بر پایه آن اکتاو به ۱٬۲۰۰ سنت تقسیم می‌شود.
فاصله در موسیقی قدیم
موسیقی‌دانان قدیم ایران از آنجا که هنوز فرکانس شناخته نشده بود، برای مشخص کردن موقعیت، نغمه‌ها را از روی جایگاه آن‌ها روی وتر یا سیم شناسایی می‌کردند. در گذشته پس از حنجره و حلق انسان، کامل‌ترین سازهایی که می‌تواند همه نغمه‌ها را ایجاد کند سازهای زهی و در میان آن‌ها عود بود بنابراین در این گونه دسته‌بندی، فاصله یا محل هر نغمه روی رشته یا سیم معلوم و طبعاً شامل درازایی می‌شد و هر بعد با نسبتی که همان نسبت طولی بود مشخص می‌گردید. ابعاد در موسیقی قدیم بر پایه انواع بزرگ (کبری)، کوچک (صغری)، ملایم (مطبوع) و ناملایم (نامطبوع) تقسیماتی داشته‌است.
ابونصر فارابی در کتاب موسیقی کبیر دربارهٔ بعدهای موسیقی چنین آورده‌است:
اگر دو نغمه مقترن در طبقه (درجه صوتی) یگانه‌ای قرار گیرند، مطلقاً یک نغمه به‌شمار آیند، اما گاه دو نغمه در دو طبقه (درجه) قرار گیرند و میان مرتبه نغمه زیر و مرتبه نغمه بم فاصله‌ای از حیث زیری و بمی (حدث و ثقل) پدید آید که مقدار آن، فزونی نخستین نغمه بر نغمه دوم یا کاستی دومین از نخستین (از نظر حدت) است. ما این فاصله را که میان این دو از نظر حدت (زیری) یا از نظر ثقل (بمی) موجود است «بعد صوتی» خوانیم.
منابع
- ↑ ستایشگر، مهدی (۱۳۸۱)، واژه نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد اوّل، تهران: اطلاعات، ص. ص۱۵۲، شابک ۹۶۴-۴۲۳-۳۰۵-۰
- ↑ دائرةالمعارف فارسی، سرواژه: فاصله [فاصلهٔ موسیقی].
- ↑ بینش، محمد تقی (۱۳۸۲)، شناخت موسیقی ایران، دانشگاه هنر، ص. ص۱۷، شابک ۹۶۴-۶۲۱۸-۰۴-۰
- ↑ فارابی، ابونصر محمدبن محمدبن طرخان (پاییز ۱۳۷۵)، کتاب موسیقی کبیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص. ص۵۳، شابک ۹۶۴-۴۲۶-۰۱۰-۴