حساب کاربری
​
زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
لینک کوتاه

فاصله‌گذاری اجتماعی

فاصله‌گیری اجتماعی یا فاصله‌گذاری اجتماعی اصطلاحی است که برای برخی از اقدامات غیر دارویی کنترل عفونت استفاده می‌شود که توسط مقامات بهداشت عمومی برای متوقف کردن یا کاهش سرعت شیوع بیماری‌های بسیار مسری انجام می‌شود. هدف از فاصله‌گیری اجتماعی کاهش احتمال تماس بین افراد دارای عفونت و افراد سالم است تا انتقال بیماری، عوارض و در نهایت مرگ و میر به حداقل برسد.
نگاره هوایی از فاصله‌گذاری اجتماعی در پی دنیاگیری کروناویروس بر روی محوطهٔ چمن پارک میشن دولورس (en) در شهر سان فرانسیسکو، کالیفرنیا.

فاصله‌گیری اجتماعی زمانی مؤثر است که عفونت از طریق تماس قطره‌ای (سرفه یا عطسه)، تماس فیزیکی مستقیم، از جمله تماس جنسی، تماس فیزیکی غیرمستقیم (مثل لمس سطح آلوده)، یا هوا (اگر میکروارگانیسم بتواند برای مدت طولانی در هوا زنده بماند) منتقل شود.

فاصله‌گیری اجتماعی ممکن است در مواردی که عفونت از طریق آب یا مواد غذایی آلوده یا توسط ناقل‌هایی مانند پشه یا حشرات دیگر منتقل شود، مؤثر نباشد.

اشکالات فاصله‌گیری اجتماعی می‌تواند شامل تنهایی، کاهش بهره‌وری و از بین رفتن سایر مزایای مرتبط با تعامل انسانی باشد. همچنین می‌تواند نظارت بر سلامت اعضای یک جامعه را دشوارتر کند.

یکی از اولین ارجاعات فاصله‌گیری اجتماعی به قرن هفتم قبل از میلاد در سفر لاویان، ۱۳:۴۶ بازمی‌گردد

از نظر تاریخی، آسایشگاه‌های ویژه برای جذامیها (جوامع طرد شده) و لازارت‌ها (برگرفته از داستان مرد ثروتمند و ایلعازر) به عنوان ابزاری برای جلوگیری از شیوع جذام و سایر بیماری‌های مسری از طریق فاصله‌گیری اجتماعی تأسیس شده‌بودند، تا زمانی که روش‌های انتقال این بیماری‌ها کشف و درمان‌های مؤثر برایشان اختراع شد.

دو جذامی را به شهر راه نمی‌دهند. چوب برش توسط ونسان (اهل بووه)، سده چهاردهم

فهرست

  • ۱ مثال‌ها
  • ۲ اثرگذاری
  • ۳ نقد و بحث‌ها در دوران کرونا
    • ۳.۱ تعطیلی مدارس
    • ۳.۲ تعطیلی محل کار
    • ۳.۳ قرنطینه موارد مشکوک
    • ۳.۴ کمربند بهداشتی
    • ۳.۵ جداسازی حفاظتی
    • ۳.۶ لغو اجتماعات گسترده
    • ۳.۷ محدودیت‌های مسافرتی
  • ۴ جستارهای وابسته
  • ۵ منابع

مثال‌ها

برخی از نمونه‌های فاصله‌گیری اجتماعی که برای کنترل شیوع بیماری‌های مسری مورد استفاده قرار می‌گیرد عبارتند از:

  • تعطیلی مدارس (فعال یا واکنشی)
  • تعطیلی محل کار، از جمله تعطیلی مشاغل "غیر ضروری" و خدمات اجتماعی ("غیر ضروری"، بر خلاف خدمات اساسی، به معنی تسهیلاتی است که عملکردهای اصلی جامعه را حفظ نمی‌کنند)
  • انزوا
  • قرنطینه
  • کمربند بهداشتی
  • جداسازی حفاظتی
  • لغو اجتماعات گسترده مانند رویدادهای ورزشی، فیلم‌ها یا نمایش‌های موسیقی.
  • لغو یا محدود کردن حمل و نقل عمومی
  • تعطیل امکانات تفریحی (استخرهای شنا، کلوب‌ها، سالن‌های ورزشی)
  • اقدامات «محافظتی» برای افراد شامل محدود کردن تماس‌های چهره به چهره، انجام کار از طریق تلفن یا اینترنت ، اجتناب از اماکن عمومی و کاهش مسافرت‌های غیر ضروری
  • " برآمدگی آرنج " و " عطسه دراکولا "

اثرگذاری
جلوگیری از پیک شدیدی از مبتلایان که به عنوان مسطح کردن منحنی همه‌گیری شناخته می‌شود، کمک می‌کند تا از سیل بیماران مراجعه کننده به خدمات مراقبت‌های بهداشتی جلوگیری شود و همچنین زمان بیشتری را برای توسعهٔ واکسن و درمان فراهم می‌کند. تعداد برابری از مبتلایان که در بازه زمانی بزرگتری مبتلا شده‌اند، این اجازه را به خدمات مراقبت‌های بهداشتی می‌دهد که بیماران را بهتر مدیریت کنند.

اقدامات فاصله‌گیری اجتماعی برای مؤثر بودن باید فوری و سختگیرانه اجرا شوند. در طی دنیاگیری ۱۹۱۸ آنفلوانزا، مقامات ایالات متحده مدارس را تعطیل و گردهمایی‌های عمومی را ممنوع اعلام کردند و دیگر اقدامات فاصله‌گیری اجتماعی را در فیلادلفیا و سنت لوئیس به کار بردند، اما در فیلادلفیا تأخیر پنج روزه در انجام این اقدامات باعث افزایش سه تا پنج برابری نرخ انتقال شد، درحالی که در سنت لوئیس تأثیر فوری این اقدامات در کاهش انتقال چشمگیر بود. بوتسما و فرگوسن اقدامات فاصله‌گیری اجتماعی را در طول همه‌گیری ۱۹۱۸ در ۱۶ شهر ایالات متحده بررسی کردند، یافته‌های آنان نشان می‌داد که انجام این اقدامات در مدت محدود، آمار مرگ‌ومیر نهایی را نسبتاً (احتمالاً ۱۰ تا ۳۰ درصد) کاهش می‌دهد. اثرگذاری این اقدامات اغلب بسیار محدود بود زیرا این اقدامات بسیار دیر به کار گرفته می‌شدند و بسیار زود پایان می‌یافتند. مشاهده شده‌است بعضی از شهرها همه‌گیری دومی را بعد از پایان یافتن فاصله‌گیری اجتماعی تجربه کرده‌اند زیرا افرادی که مستعد بودند اکنون در معرض بیماری قرار گرفته‌اند.


نقد و بحث‌ها در دوران کرونا

پس از شیوع کروناویروس در جهان، برخی از شخصیت‌ها از عبارت فاصله گذاری اجتماعی برای قطع زنجیره ی شیوع کرونا ویروس سخن به میان آوردند.

پس از مطرح شدنِ عبارت فاصله گذاری اجتماعی برای کنترل بیماری کرونا، بسیاری نسبت به ابن عبارت مخالفت کردند و گفتند باید از فاصله گذاری فیزیکی بجای فاصله گذاری اجتماعی استفاده کرد.

مسئولان سازمان جهانی بهداشت نيز از اين پيشنهاد استقبال كردند و در نشست خبری روزانه خود در تاریخ یکم فروردین 1399 مقارن با ۲۰ مارس 2020 تغيير اين نام را صحيح دانستند و استفاده از عبارت «فاصله‌گیری فیزیکی» را به جای «فاصله‌گیری اجتماعی» را به كشورها پيشنهاد دادند.

در ایران نیز طی مقاله ای با عنوان " نقدی بر استفاده جهانی از یک مفهوم؛ فاصله گذاری اجتماعی یا فیزیکی؟ " این نقد مطرح شد و نوشت: به نظر می رسد آنچه مد نظر متولیان بهداشت و درمان در سراسر جهان است ایجاد و حفظ “فاصله فیزیکی” افراد از یکدیگر است تا بدین ترتیب زنجیره انتقال ویروس شکسته شود و پایانش فرا برسد. این” فاصله گذاری فیزیکی” به عنوان یک روش موثر و در تکمیل قرنطینه، مورد توجه قرار گرفته است اما به نظر می‌رسد در استفاده از این مفهوم “فاصله گذاری اجتماعی” دقت لازم صورت نگرفته، همچنان که روزنامه واشنگتن پست نیز در مقاله ارزشمند خود در زمینه کرونا ویروس نیز از مفهوم social distance استفاده کرده است در حالی که physical distance مدنظر است.

لس آنجلس تایمز نیز در یادداشتی نسبت به استفاده از عبارت فاصله گذاری اجتماعی واکنش نشان داد و این عبارت را ناصحیح عنوان کرد.

به دنبال نقدها، رئیس مرکز اطلاع رسانی وزارت بهداشت در مصاحبه ای گفت: طرح فاصله گذاری اجتماعی یک طرح شناخته در دنیاست و در همه دنیا هم با این نام شناخته می شود. البته ممکن است افرادی به ادبیات علاقه داشته باشند و از اسامی دیگری مثل فاصله گذاری فیزیکی استفاده کنند، اما برای ما اسم مهم نیست.


تعطیلی مدارس

نشان داده شده‌است که تعطیلی مدارس باعث کاهش ۹۰ درصدی عوارض آنفلوانزای آسیایی در زمان شیوع در سال‌های ۱۹۵۷ و ۱۹۵۸ میلادی و کاهش ۵۰ درصدی عوارض در کنترل آنفلوانزا در ایالات متحده بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۸ میلادی شده‌است. به همین ترتیب تعطیلی اجباری مدارس و دیگر اقدامات فاصله‌گیری اجتماعی باعث کاهش ۲۹ تا ۳۰ درصدی نرخ انتقال در دنیاگیری ۲۰۰۹ آنفلوانزا در مکزیک شده‌است.
رفتارهای جایگزین برای کمک به بهبود نمودار

تعطیلی محل کار

شبیه‌سازی و مدل‌سازی‌های انجام شده برروی داده‌های ایالات متحده بیان می‌کند، اگر ۱۰ درصد از محل‌های کار در معرض بیماری تعطیل شوند، نرخ انتقال کلی عفونت در حدود ۱۱٫۹ درصد خواهد بود و زمان اوج همه‌گیری اندکی به تعویق می‌افتد. اگر ۳۳ درصد از محل‌های کار تعطیل شوند، نرخ انتقال به ۴٫۹٪ کاهش می‌یابد و زمان اوج همه‌گیری ۱ هفته به تعویق می‌افتد.

قرنطینه موارد مشکوک

در زمان شیوع ۲۰۰۳ سارس در سنگاپور، برای کنترل همه‌گیری حدود ۸۰۰۰ نفر به قرنطینه خانگی اجباری تن دادند و حدود ۴۳۰۰ نفر دیگر نیز مجبور به بررسی روزانه علائم بیماری در خود و گزارش تلفنی آن به مسئولین سلامت شدند. اگرچه در نهایت تنها ۵۸ نفر از آنان مبتلا به سارس تشخیص داده شدند، اما مقامات سلامت عمومی خرسند بودند که این اقدامات کمک کرد تا از شیوع بیشتر این بیماری جلوگیری شود.
جایگزینهای دست دادن

کمربند بهداشتی

در سال ۱۹۹۵ میلادی از کمربند بهداشتی برای کنترل شیوع بیماری ویروسی ابولا در کیکویت، زئیر استفاده شد. رئیس‌جمهور موبوتو سسه سوکو شهر را با نیروهای نظامی محاصره و تمام پروازها را نیز لغو کرد. در داخل کیکویت، سازمان جهانی بهداشت و تیم‌های پزشکی زئیر نیز کمربند بهداشتی دیگری را اجرا کردند و خاکسپاری‌ها و مناطق درمانی را از عموم جمعیت جدا کردند.

جداسازی حفاظتی

در زمان دنیاگیری ۱۹۱۸ آنفلوانزا، شهر گانیسن، کلرادو برای جلوگیری از شیوع بیماری، خودش را برای دو ماه ایزوله کرد. تمام بزرگراه‌ها را در نزدیکی مرزهای شهرستان بسته شدند. به تمام مسافران قطارهای عبوری هشدار داده می‌شد که در گانیسن از قطار خارج نشود، اگر خارج شوند، دستگیر و به مدت پنج رو قرنطینه می‌شوند. نتیجه این ایزوله، مرگ هیچ شخصی به دلیل آنفلوانزا در گانیسن در طول همه‌گیری بود.

لغو اجتماعات گسترده

شواهد نشان می‌دهد که عبارت اجتماعات گسترده احتمال انتقال بیماری را افزایش می‌دهند، قاطعانه نیست. شواهد حکایتی نشان می‌دهند برخی از انواع اجتماعات گسترده ممکن است همراه با افزایش ریسک انتقال آنفلوانزا، جامعه را به سمت همه‌گیری جهانی سوق دهد. در زمان دنیاگیری ۱۹۱۸ آنفلوانزا، رژه‌های نظامی در فیلادلفیا و بوستون احتمالاً باعث گسترش این بیماری با اختلاط ملوانان آلوده با جمعیت غیرنظامی شده‌است. ایجاد محدودیت در اجتماعات گسترده به همراه دیگر اقدامات فاصله‌گیری اجتماعی، ممکن است به کاهش انتقال کمک کند.

محدودیت‌های مسافرتی

محدودیت‌های مرزی یا محدودیت‌های مسافرتی داخلی بعید است که همه‌گیری را بیش از ۲ تا ۳ هفته به تأخیر بیندازد مگر آنکه با پوشش بیش از ۹۹ درصد اجرا شود. نشان داده شده‌است غربالگری فرودگاه‌ها در جلوگیری از انتقال ویروس در زمان شیوع ۲۰۰۳ سارس در کانادا و ایالات متحده بی اثر بوده‌است. بنا بر گزارش‌ها کنترل‌های سخت‌گیرانه عبور و مرور بین مرز اتریش و امپراتوری عثمانی در سال‌های ۱۷۷۰ تا ۱۸۷۱ میلادی برای جلوگیری از ورود افراد مبتلا به طاعون خیارکی به اتریش مؤثر بوده‌است، به طوری که هیچ شیوع بزرگی از طاعون در قلمرو اتریش وجود نداشت، در حالی که امپراتوی عثمانی تا اواسط قرن ۱۹ میلادی از همه‌گیری‌های مکرر طاعون رنج می‌برد.

جستارهای وابسته

  • شستن دست‌ها
  • جداسازی بیمار

منابع

  1. ↑ Johnson, Carolyn Y.; Sun, Lena; Freedman, Andrew (2020-03-10). "Social distancing could buy U.S. valuable time against coronavirus". Washington Post. Retrieved 2020-03-11.
  2. ↑ Pandemic Planning - Social Distancing Fact Sheet
  3. ↑ "Information about Social Distancing," Santa Clara Public Health Department.
  4. ↑ "Interim Pre-Pandemic Planning Guidance: Community Strategy for Pandemic Influenza Mitigation in the United States—Early, Targeted, Layered Use of Nonpharmaceutical Interventions," CDC, Feb 2007
  5. ↑ "Bible Gateway passage: Leviticus 13 - Authorized (King James) Version". Bible Gateway (به انگلیسی). Retrieved 2020-03-17.
  6. ↑ "Leprosy". Catholic Encyclopedia. Volume 9.
  7. ↑ Kathy Kinlaw, Robert Levine, "Ethical Guidelines on Pandemic Influenza," CDC, December 2006
  8. ↑ Cauchemez S, Ferguson NM, Wachtel C, Tegnell A, Saour G, Duncan B, Nicoll A (2009). "Closure of schools during an influenza pandemic". The Lancet Infectious Diseases. 9 (8): 473–481. doi:10.1016/s1473-3099(09)70176-8. PMID 19628172.
  9. ↑ Kumar S, Crouse Quinn S, Kim KH, Daniel LH, Freimuth VS (2012). "The Impact of Workplace Policies and Other Social Factors on Self-Reported Influenza-Like Illness Incidence During the 2009 H1N1 Pandemic". American Journal of Public Health. 102 (1): 134–140. doi:10.2105/AJPH.2011.300307. PMC 3490553. PMID 22095353.
  10. ↑ «"Social Distancing Support Guidelines," Colorado Dept. of Public Health and Environment, March 2008» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۳ فوریه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ مارس ۲۰۲۰.
  11. ↑ R. Booy and J. Ward, "Evidence compendium and advice on social distancing and other related measures for response to an influenza pandemic," National Centre for Immunisation Research and Surveillance. بایگانی‌شده در ۱۸ مه ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine
  12. ↑ "Flu Pandemic Mitigation - Social Distancing"
  13. ↑ Glass RJ, Glass LM, Beyeler WE, Min HJ. "Targeted Social Distancing Designs for Pandemic Influenza." Emerg Infect Dis. 2006;12(11):1671-1681. https://dx.doi.org/10.3201/eid1211.060255
  14. ↑ «"Social Distancing Guidelines (for workplace communicable disease outbreaks)"». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ آوریل ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ مارس ۲۰۲۰.
  15. ↑ «Guidance on Preparing Workplaces for an Influenza Pandemic». www.osha.gov. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ مارس ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۷.
  16. ↑ Wiles, Siouxsie (9 March 2020). "The three phases of Covid-19 – and how we can make it manageable". The Spinoff. Retrieved 9 March 2020.
  17. ↑ Anderson, Roy M; Heesterbeek, Hans; Klinkenberg, Don; Hollingsworth, T Déirdre (March 2020). "How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic?". The Lancet. doi:10.1016/S0140-6736(20)30567-5. A key issue for epidemiologists is helping policy makers decide the main objectives of mitigation—e.g. , minimising morbidity and associated mortality, avoiding an epidemic peak that overwhelms health-care services, keeping the effects on the economy within manageable levels, and flattening the epidemic curve to wait for vaccine development and manufacture on scale and antiviral drug therapies.
  18. ↑ Maharaj S, Kleczkowski A (2012). "Controlling epidemic spread by social distancing: Do it well or not at all". BMC Public Health. 12 (1): 679. doi:10.1186/1471-2458-12-679. PMC 3563464. PMID 22905965.
  19. ↑ Hatchett RJ, Mecher CE, Lipsitch M (2007). "Public health interventions and epidemic intensity during the 1918 influenza pandemic". Proc Natl Acad Sci U S A. 104 (18): 7582–7587. doi:10.1073/pnas.0610941104. PMC 1849867. PMID 17416679.
  20. ↑ Bootsma MC, Ferguson NM (2007). "The effect of public health measures on the 1918 influenza pandemic in U.S. cities". Proc Natl Acad Sci U S A. 104 (18): 7588–7593. doi:10.1073/pnas.0611071104. PMC 1849868. PMID 17416677.
  21. ↑ «فاصله‌گذاری اجتماعی هوشمند؛ فاز سوم کشور برای مقابله با کرونا». خبرگزاری ایسنا. ۱۳ فروردین ۱۳۹۹.
  22. ↑ مهدی مکارمی (۱۰ فروردین ۱۳۹۲). «نقدی بر استفاده جهانی از یک مفهوم؛ فاصله گذاری اجتماعی یا فیزیکی؟». تابناک.
  23. ↑ «Isolation is hazardous to your health. The term 'social distancing' doesn't help». los angeles times. ۲۰۲۰.
  24. ↑ «طرح «فاصله‌گذاری اجتماعی» از اسفند اجرایی شده و دنبال «لغت» نیستیم/ کیت‌های تست سریع ایراد دارند که ایران مشتری‌شان نبوده/ نیازمند ونتیلاتور و تخت‌های ICU هستیم/ احتمالا ویروس اواخر دی یا اوایل بهمن وارد کشور شده و دو کانون شیوع داشته». تابناک. ۹ فروردین ۱۳۹۹.
  25. ↑ Chin TD, Foley JF, Doto IL, Gravelle CR, Weston J (1960). "Morbidity and mortality characteristics of Asian strain influenza". Public Health Rep. 75 (2): 148–58. doi:10.2307/4590751. JSTOR 4590751. PMC 1929395. PMID 19316351.
  26. ↑ Wheeler CC, Erhart LM, Jehn ML (2010). "Effect of school closure on the incidence of influenza among school -age children in Arizona". Public Health Reports. 125 (6): 851–859. doi:10.1177/003335491012500612. PMC 2966666. PMID 21121230.
  27. ↑ "Flu Pandemic Study Supports Social Distancing". National Institutes of Health (NIH) (به انگلیسی). 2015-05-22. Retrieved 2020-03-17.
  28. ↑ Wiles, Siouxsie (14 March 2020). "After 'Flatten the Curve', we must now 'Stop the Spread'. Here's what that means". The Spinoff. Retrieved 13 March 2020.
  29. ↑ Anderson RM, Heesterbeek H, Klinkenberg D, Hollingsworth TD (March 2020). "How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic?". Lancet. doi:10.1016/S0140-6736(20)30567-5. PMID 32164834.
  30. ↑ Rousculp MD, Johnston SS, Palmer LA, Chu BC, Mahadevia PJ, Nichol KL (2010). "Attending work while sick: implication of flexible sick leave policies". Journal of Occupational and Environmental Medicine. 52 (10): 1009–1013. doi:10.1097/jom.0b013e3181f43844. PMID 20881626.
  31. ↑ «Chorh-Chuan Tan, "SARS in Singapore – Key Lessons from an Epidemic," Annals Academy of Medicine, May 2006, Vol. 35 No.5» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۴ آوریل ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ مارس ۲۰۲۰.
  32. ↑ Wiles, Siouxsie (16 March 2020). "The world is on fire: My message to New Zealanders on Covid-19". The Spinoff. Retrieved 16 March 2020.
  33. ↑ Garrett، Laurie (۲۰۱۴-۰۸-۱۴). «Heartless but Effective: I've Seen 'Cordon Sanitaire' Work Against Ebola». The New Republic. شاپا 0028-6583. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۷.
  34. ↑ «Outbreak of Ebola Viral Hemorrhagic Fever -- Zaire, 1995». www.cdc.gov. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۱۷.
  35. ↑ Rachel Kaplan Hoffmann and Keith Hoffmann, "Ethical Considerations in the Use of Cordons Sanitaires," Clinical Correlations, February 19, 2015.
  36. ↑ Laurie Garrett, Betrayal of Trust: The Collapse of Global Public Health, Hachette Books, 2011 شابک ‎۱۴۰۱۳۰۳۸۶۲
  37. ↑ Gunnison: Case Study, University of Michigan Medical School, Center for the History of Medicine
  38. ↑ Thomas V. Inglersby et al, "Disease Mitigation Measures in the Control of Pandemic Influenza," Biosecurity and Bioterrorism Biodefense Strategy & Science, Volume 4, Number 4,2006
  39. ↑ "Philadelphia Threw a WWI Parade That Gave Thousands of Onlookers the Flu". Smithsonian Magazine (به انگلیسی). Retrieved 2020-03-17.
  40. ↑ "The Flu in Boston | American Experience | PBS". www.pbs.org (به انگلیسی). Retrieved 2020-03-17.
  41. ↑ Ishola DA, Phin N (2011). "Could influenza transmission be reduced by restricting mass gatherings? Towards an evidence-based policy framework". Journal of Epidemiology and Global Health. 1 (1): 33–60. doi:10.1016/j.jegh.2011.06.004. PMID 23856374.
  42. ↑ Ferguson NM, Cummings DA, Fraser C, Cajka JC, Cooley PC, Burke DS (2006). "Strategies for mitigating an influenza pandemic". Nature. 442 (7101): 448–52. Bibcode:2006Natur.442..448F. doi:10.1038/nature04795. PMID 16642006.
  43. ↑ Bell DM, World, Community (2004). "Public health interventions and SARS spread, 2003". Emerg Infect Dis. 10 (11): 1900–1906. doi:10.3201/eid1011.040729. PMC 3329045. PMID 15550198.
  44. ↑ Martin Cetron, et al. "Isolation and Quarantine: Containment Strategies for SARS, 2003." From Learning from SARS: Preparing for the Next Disease Outbreak, National Academy of Sciences, 2004. شابک ‎۰۳۰۹۵۹۴۳۳۲
  45. ↑ George C. Kohn, Encyclopedia of Plague and Pestilence: From Ancient Times to the Present, Infobase Publishing, 2007; p. 30. شابک ‎۱۴۳۸۱۲۹۲۳۸
آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.