عروسک
عروسک (به انگلیسی: Doll) اسباب‌بازی کودکان و گاهی نوجوانان است و معمولاً شبیه انسان ساخته می‌شود. عروسک به قوه تخیل کودکان کمک می‌کند بگونه‌ای که هنگام بازی، کودک آن را فردی زنده تصور کرده و برای آن شخصیت و اعمال متصور می‌شود.
با توجه به لزوم ایجاد یک پل ارتباطی بین بزرگسال و کودک که توسط آن بزرگسال بتواند هم کودک را بشناسد و هم دنیای خویش را به او معرفی کند، ساخت و ارائهٔ اسباب‌بازی به کودک یکی از مؤثرترین راهکارهایی است که با درگیر کردن احساسات کودک می‌تواند وی را به واکاوی و جستجو در مفاهیم دنیای بزرگسالان وادار کند. از سوی دیگر کودکان در بازی‌های خود استعدادشان را در زمینهٔ تجربه و قدرت تخیل‌شان به نمایش می‌گذارند. گاهی از عروسک‌ها برای نمایش به‌جای انسان‌ها استفاده می‌شود که به آنها عروسک خیمه‌شب‌بازی یا عروسک نمایشی گفته می‌شود. استفاده دختربچه‌ها از عروسک به مراتب بیشتر از پسرهاست و این برگرفته از حس مادرپنداری آنان در آینده است.
تاریخچه عروسک و عروسک‌های سنتی
نخستین عروسک‌ها از موادی مانند گل، سنگ، چوب، استخوان، عاج، چرم یا موم ساخته می‌شدند. شواهد باستان‌شناسی عروسک‌ها را به عنوان نمونه اصلی قدیمی‌ترین اسباب‌بازی شناخته‌شده قرار می‌دهد. عروسک‌هایی با دست و پای چوبی در مقبره‌های مصری پیدا شده‌اند که قدمت آنها به اوایل قرن بیست و یکم پیش از میلاد می‌رسد. قدمت عروسک‌ها با اندام‌های متحرک و لباس‌های جدا شونده به حداقل ۲۰۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد. باستان شناسان عروسک‌های یونانی ساخته شده از خاک رس که مفصل ران و شانه دارند را کشف کرده‌اند.
عروسک‌های پولیشی
عروسک پولیشی به عروسک‌هایی گفته می‌شود که ساختاری نرم و انعطاف‌پذیر دارند. دوخت و جنس پارچهٔ آنها از الیافی تشکیل شده که مناسب برای بچه‌هاست. این عروسک‌ها را با الیاف ضد حساسیت و نرم و پارچه‌های کتان و پنبه‌ای پر می‌کنند.
عروسک‌های پولیشی عمدتاً به دلیل نرمی، انعطاف‌پذیری و شباهت آنها به حیوانات یا شخصیت‌های خیالی از سایر اسباب بازی‌ها متفاوتند. این دسته از عروسک‌ها معمولاً به شکل حیوانات به‌خصوص خرس‌ها، حیوانات خانگی، پستانداران مانند گربه‌ها و سگ‌ها و حیوانات بسیار شناخته شده‌ای مانند گورخر، ببر، پانداها، مارمولک‌ها و فیل‌ها ساخته می‌شوند. بسیاری از شخصیت‌های خیالی مانند حیواناتی که در فیلم‌ها، کارتون‌ها و کتاب‌ها وجود دارند نیز در نسخه‌های مختلف عروسک پولیشی طراحی می‌شوند.
عروسک‌های پارچه‌ای و عروسک‌های پولیشی هم احتمالاً محبوب بوده‌اند، اما هیچ نمونه شناخته شده‌ای از آنها تا به امروز باقی نمانده‌است. داستانهای یونان باستان در حدود ۱۰۰ بعد از میلاد نشان می‌دهد که عروسک‌ها توسط دختربچه‌ها به عنوان اسباب بازی استفاده می‌شدند. در روم باستان، عروسک‌ها از خاک رس، چوب یا عاج ساخته می‌شدند. عروسک‌ها در قبر کودکان رومی پیدا شده‌اند. مانند بچه‌های امروزی، کودکان تمدن روم عروسک‌های خود را مطابق جدیدترین مدها لباس می‌پوشاندند. در یونان و روم مرسوم بود که پسران هنگام بلوغ اسباب بازی‌های خود را وقف خدایان می‌کردند و دختران هنگام ازدواج اسباب بازی‌های خود را به الهه‌ها تقدیم می‌کردند. عروسک‌های پارچه ای به‌طور سنتی از ضایعات اضافی پارچه ساخته می‌شدند. قدمت عروسک‌های پارچه ای رومی به ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد.
عروسک‌های سنتی
گاهی اوقات عروسک‌های سنتی به عنوان اسباب بازی کودکان استفاده می‌شوند، اما ممکن است ارزش معنوی، جادویی و آیینی نیز داشته باشند. هیچ مرز مشخصی بین اسباب‌بازی‌های مذهبی و عروسک‌ها وجود ندارد. در برخی فرهنگ‌ها عروسک‌هایی که در مراسم مذهبی استفاده می‌شد به کودکان اهدا می‌شد و این عروسک‌ها در آموزش کودکان و به عنوان حامل میراث فرهنگی مورد استفاده قرار گرفتند. در فرهنگ‌های دیگر عروسک را دارای قدرت جادویی می‌دانستند و اجازه نمی‌داد کودکان با آنها بازی کنند.
عروسک‌های ماتریوشکا عروسک‌های سنتی روسی هستند که از تعدادی مجسمه‌های چوبی توخالی تشکیل شده‌اند که در داخل هم قرار می‌گیرند. آنها معمولاً دهقانان سنتی را به تصویر می‌کشیدند و اولین ماتریوشکا در سال ۱۸۹۰ تراشیده و رنگ آمیزی شد. در آلمان، عروسک‌های سفالی از قرن سیزدهم، و ساخت عروسک چوبی از قرن پانزدهم ثبت شده‌است. از حدود قرن پانزدهم، عروسک‌های بسیار پیچیده‌ای برای نمایش صحنه‌های تولد، عمدتاً در ایتالیا به‌طور ماهرانه‌ای ساخته شدند. عروسک‌هایی با لباس‌های شیک و مد روز در فرانسه در قرن شانزدهم به فروش می‌رسید، اگرچه بدن آنها اغلب ساختاری خشن و به دور از ظرافت داشت. عروسک‌های چوبی آلمانی و هلندی ارزان بودند و به سادگی ساخته می‌شدند. این عروسک‌های ارزان از قرن شانزدهم اسباب بازی کودکان فقیر در اروپا بودند. چوب تا قرن نوزدهم همچنان ماده اصلی ساخت عروسک‌ها در اروپا بود. در طول قرن‌های ۱۸ و ۱۹، چوب برای ساخت عروسک با سایر مواد مانند چرم، موم و پرسلن ترکیب شد. مشخص نیست از چه زمانی چشمان شیشه‌ای برای عروسک‌ها استفاده شد، اما رنگ چشم بیشتر عروسک‌ها قهوه‌ای بود تا دوران ویکتوریا که چشم‌های آبی با الهام از ملکه ویکتوریا محبوبیت بیشتری پیدا کرد.
عروسک‌ها، پاپت‌ها (عروسک‌های نمایشی) و ماسک‌ها به مردم عادی اجازه می‌دهند آنچه را که در شرایط واقعی ممکن نیست را بیان کنند؛ در ایران، به عنوان مثال در دوران قاجار، مردم از سیاست و شرایط اجتماعی سلطنت احمدشاه از طریق عروسک گردانی بدون ترس از مجازات انتقاد می‌کردند. بر اساس احکام اسلامی، رقصیدن در مکانهای عمومی به ویژه برای زنان ممنوع است. اما عروسک‌ها یا پاپت‌ها دارای هویت آزاد و مستقل هستند و می‌توانند آنچه را که برای شخص واقعی امکان‌پذیر نیست انجام دهند. لیلی یک عروسک متحرک است که در بین اقوام لر در ایران محبوب است. نام لیلی برگرفته از داستان عاشقانه لیلی و مجنون است. لیلی نماد معشوق است که از نظر روحی زیبا است. لیلی همچنین نمایانگر و حفظ کننده یک سنت فرهنگی است که به تدریج در زندگی شهری در حال از بین رفتن است.