عبدالله بن ابی سرح

عبدالله بن ابی سرح از جمله معدود افرادی بود که در دوران محمد، سواد خواندن و نوشتن داشت. هنگامی که او به اسلام گروید، محمد او را به عنوان کاتب وحی انتخاب نمود. محمد آیاتی از سورهٔ مومنون را که خداوند بر او نازل کرده بود می‌خواند و عبدالله بن ابی سرح نیز آیات نازل شده را می‌نوشت، هنگامی که آیه چهاردهم سوره مومنون به بخش «ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ» رسید و توسط ابی سرح این بخش املاء شد، ابی سرح با گفتن جمله «فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ» (به معنای؛ پس بزرگ است خدایی که بهترین آفرینندگان است) اظهار شگفتی خود را ابراز کرد، سپس بلافاصله محمد گفت: این [آخرین بیان عبدالله] همین که خودت گفتی به من نازل شد همان را بنویس! پس از این واقعه ابی سرح در پیامبری محمد شک کرد و گفت: «اگر حقیقتاً این وحی است، پس بر من هم وحی می‌شود. اگر دروغ است پس محمد هم دروغ می‌گوید» و سپس به مکه رفت و از اسلام خارج شد و به مردم مکه گفت که توانسته قرآن را تحریف کند، وی در شهر مکه زندگی می‌کرد تا این که مکه توسط سپاهیان محمد فتح شد.

ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ ۚ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ

«سپس نطفه را بصورت علقه [خون بسته]، و علقه را بصورت مضغه [چیزی شبیه گوشت جویده شده]، و مضغه را بصورت استخوانهایی درآوردیم؛ و بر استخوانها گوشت پوشاندیم؛ سپس آن را آفرینش تازه‌ای دادیم؛ پس بزرگ است خدایی که بهترین آفرینندگان است».

هنگامی که محمد لشکر کافی برای یورش به مکه جمع کرد، به پیروان خود دستور داد که عبدالله بن ابی سرح یکی از کسانی است که باید حتماً کشته شود (عبدالله بن ابی سرح جز فهرست مرگ محمد در هنگام فتح مکه بود پیامبر حکم مرگ ۱۳نفر از جمله چند زن شاعر را نیز صادر کرد)، حکم محمد این بود که این افراد هر چند در حرم امن (کعبه)، یا حتی زیر پرده کعبه پنهان شده باشند باید کشته شوند. اما ابی سرح نزد برادر رضاعی خود عثمان بن عفان رفت و از او کمک خواست، پس از مدتی به همراه عثمان برادرش نزد محمد رفت تا طلب آمرزش کند. هنگامی محمد، ابی سرح و عثمان را دید سکوت طولانی مدتی کرد در این مدت عثمان پیوسته شفاعت ابی سرح را می‌کرد تا محمد پس از سکوت طولانی گفت چنین باشد (به معنای بخشش). اما پس از رفتن آن دو، محمد به یاران خود گفت: من سکوت کردم تا یکی از شما بلند شود و سرش را بزند. یکی از انصار به نام عباد بن بشر گفت: یا رسول‌الله پس چرا به من اشاره‌ای نکردی تا سرش را قطع کنم؟ محمد پاسخ داد که پیامبر با اشاره کسی را نمی‌کشد!

حدیثی در سنن ابوداود نیز به همین ترتیب برخورد پرتنش عبدالله بن ابی سرح با محمد را در مکه ثبت کرده‌است. طبری در تاریخ خود به اختصار دربارهٔ عبدالله و محمد آورده‌است که «عبدالله بن سعد بن ابی سرح برای او می‌نوشت. او از اسلام مرتد شد و بعداً در روز فتح مکه به اسلام بازگشت.»

نظر مورخان در مورد شخصیت او بسیار متغیر است. او یکی از کاتبان وحی شمرده شده‌است که برخی از آیات را به دلخواه تغییر می‌داده یا حداقل چنین ادعایی را پس از ارتداد داشته‌است. این امر نفرت پیامبر اسلام از او را برانگیخته و باعث شد که پس از فتح مکه محمد خواستار اعدام او گردد ولی با وساطت عثمان بن عفان محمد او را عفو کرد.

وساطت عثمان باعث شد که عبدالله خود را مدیون عثمان بداند و برای خلافت او تلاش کند. او در نبردها برای فتح مصر تحت رهبری عمروعاص شرکت کرد و بعدها بر بخشی از مصر تحت حکومت او حکمرانی کرد.

بعدها عثمان او را به جای عمرو بن عاص والی مصر کرد.

او همراه با لشکر دریایی اسلام قبرس را فتح کرد و لشکر دریایی روم شرقی الاسکندریه در ۶۵۲ میلادی شکست داد. در فتح ساحل لیکیان در ۶۵۵ در جنگ ذات الصواری که به شکست روم شرقی انجامید شرکت داشت.

• مجله یغما، دی ۱۳۵۱ - شماره ۲۹۲، عبدالله بن سعد بن ابی سرح، ۶۰۶ تا ۶۰۷
• دانشنامه اسلام: عبدالله بن سعد
• دانشنامه بریتانیکا: عبدالله بن سعد ابی سرح