شیریکی پیچ

ماده اصلی و اولیه آن پشم است، با این تفاوت که پود نازک آن از نخ پشمی یا نخ ابریشمی رنگی است. پود نمره ۲۰ دو لا و نمره ۱۰ دو لا برای تار در نوع سوزنی و نازک آن و همین‌طور پود نمره ۶ دو لا و تار نمره ۵ سه لا برای شیریکی‌پیچ معمولی استفاده می‌شود.

مانند سایر بافته‌های داری، از دار و ابزار مربوط استفاده می‌شود. دار آن در اندازه‌های ۵/۲ در ۲۰/۱ یا ۵/۳ در ۲ متر از دو تیر چوبی یا فلزی موازی با فاصله عرض گلیم و دو تیر عمودی تشکیل شده است. در میان چله‌ها دو چوب عمود به نام‌های گرد و پس‌گرد قرار می‌گیرد که تار و پود را از هم جدا می‌کند. در قسمت بالایی دار یا سر دار کلاف‌های نخ پشمی جا دارند. مانند قالی و گلیم از دفتین نیز استفاده می شود و در بعضی مناطق برای پس و پیش کردن پس‌گرد از ابزاری به نام شاخ، بهره می‌گیرند.

از نظر تکنیک بافت بین گلیم و قالی قرار دارد، به این صورت که دار آن شبیه گلیم و بافت آن شبیه قالی است، با این تفاوت که سر گره‌ها مانند قالی در روی کار آزاد نمی‌شود، بلکه به دور تارها پیچیده شده و به پشت کار برده می‌شود و سپس رها می‌گردد. پود نازک موجب می‌شود گره‌ها در جای خود محکم شوند و از همین رو به این روش بافت پودپیچی گفته می‌شود.

مراحل بافت به این ترتیب است: ابتدا مانند انواع گلیم چله‌کشی صورت می‌گیرد. سپس ساده بافی یک تار از زیر و یک تار از رو انجام می‌شود. بافت حاشیه و بافت زمینه به صورت پودپیچی، مرحله بعدی است که به آن گره‌زنی می‌گویند. شیوه بافت رج به رج است که برای استحکام بعد از اتمام هر رج، توسط پودی نازک پودگذاری می‌شود. در برخی مناطق یک پود و در بعضی مناطق دو پود گذاشته می شود که با اینکه موجب سرعت در بافت می‌گردد، ولی زیبایی گونه اول بیشتر است. گره‌های رایج در شیریکی‌پیچ، یکی گره متن است که پود از روی دو چله می‌گذرد و سپس به پشت برمی‌گردد و از زیر رشته رو عبور می‌کند و گره دیگر موسوم به آب‌دوزی است. در پایان، عملیات تکمیلی شامل سوزاندن نخ‌های اضافی پشت گلیم، سوزاندن نخ‌های اضافی سطح گلیم، شستشو، دارکشی و بخار دادن انجام می‌شود.

به ندرت می‌توان در میان گلیم‌های شیریکی‌پیچ، دو نقش همانند یافت؛ چون نقوش، ترکیب‌بندی و رنگ‌ها بیانگر اندیشه و احساس بافنده‌اند و شادی و اندوه او در سردی و گرمی رنگ تبلور می‌یابد و نشانه‌های ذهنی یا تقلیدی را در شکل دادن نقوش از محیط و طبیعت و از باورها، عادات، سنت‌ها الهام می‌گیرد.

شیریکی‌پیچ مانند قالی دارای انواعی با حاشیه و نقوشی متنوع است. زمینه رنگ آن اغلب نخودی، شیری، سفید، قرمز، آبی، سرمه‌ای و... است و در نقوش آن از همه رنگی استفاده می‌شود، یشمی، چمنی، مشکی، قهوه‌ای، نارنجی، زرد، قرمز، صورتی، آبی و... از نظر نقوش زمینه از تصاویر حیوانات (بز، آهو، شیر، اسب، سگ، گربه، ماهی، فیل، زرافه و...)، پرندگان (لک‌لک، طاووس، طوطی، کبوتر، گنجشک، اردک، خروس و...)، گیاهان (بته جقه: بته شاهی سروی، کِتری، لاله باز و بسته، گل شول، خوشه انگوری، گلدان پایه بلند و..)، ترنج کشیده، گرد و ستاره‌ای (در نقوش بابابیگی، موسی‌خانی، شکارگاهی) و نقوش هندسی متقارن و نامتقارن استفاده می‌شود. حاشیه آن نیز انواعی دارد: حاشیه قلیچ‌بافی، برگه‌دار، انگوری، هفت رنگ، مِداخل، عنکبوتی، بادامی، مارپیچ، اره‌ای، پروانه‌ای، قجری همچنین برای پر کردن فضاهای خالی میانی، از خرده نقش‌هایی استفاده می‌شود که برخی از آنها عبارتند از: قلاب، گل ستاره، گل چارقدی، گل افغانی، چرخک، گل هشت‌پر و... . بافندگان از دیرباز بر این باور بوده‌اند که اگر بخشی از بافته‌شان بی‌نقش بماند، روح بد یا اهریمن در آن نقطه جا می‌گیرد و اثر نیکش را باطل می‌کند؛ از همین رو خرده‌نقش‌ها نیز به‌عنوان جا پر کن، در شکل دادن به کلیت اثر اهمیت خاص خود را دارند.

به عنوان زیرانداز استفاده می‌شود.

شیرکی‌پیچ از صنایع دستی استان کرمان است که در شهرستان سیرجان، شهر کرمان و مناطق شهری، روستایی و عشایری بافت تولید می‌شود. آموزش آن نیز در کارگاه‌های انفرادی و گروهی بافت شیریکی‌پیچ صورت می‌گیرد. این محصول در مراکز فروش صنایع دستی و زیرانداز در سطح استان عرضه می‌شود.

لازم به ذکر است که دست‌بافته‌ای بسیار شبیه به شیریکی‌پیچ در استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل بافته می‌شود که «ورنی» نام دارد، ولی از لحاظ نقوش متفاوت است.

باید از رطوبت مداوم، حرارت و آتش محفوظ بماند. همچنین در معرض اشعه مستقیم و مداوم خورشید و اشیای نوک تیز و برنده قرار نداشته باشد. برای شستشوی آن از سفیدکننده‌های شیمیایی استفاده نشود و با آب ولرم و صابون شسته شود.

• تحقیقی پیرامون گلیم شیریکی‌پیچ، انوریان، رفعت، پایان‌نامه کارشناسی دانشگاه هنر پردیس اصفهان، راهنما حسین یاوری، شهریور ۱۳۷۲
• کتاب هنرهای سنتی ایران در یک نگاه، یاوری، حسین، عرفانی، فاطمه، تهران، سیمای دانش، ۱۳۹۲، ص ۲۰۹
• کتاب شناخت گلیم، جزایری، زهرا، انتشارات سروش، ۱۳۷۰
• کتاب آثار هنری ایران، ذکاء، یحیی، سمسار، محمد، انتشارات مخصوص نخست‌وزیری سابق، تهران، ۱۳۵۷