شیرین بیانی

شیرین بیانی در ۱۱ مرداد ۱۳۱۷ کوچه شیرین در خیابان ویلا (نجات اللهی فعلی) در تهران زاده شد. پدر و مادرش، ملکه ملک‌زاده و خانبابا بیانی هر دو از استادان دانشگاه تهران بودند. او همچنین نوه مهدی ملک‌زاده، نویسنده کتاب ۷ جلدی تاریخ انقلاب مشروطیت ایران و بالاخره، نتیجه ملک المتکلمین از چهره‌های سرشناس انقلاب مشروطیت است.

شیرین بیانی از شش سالگی شروع به آموختن زبان فرانسه کرد و دوران تحصیلی خود را به ترتیب در دبستان منوچهری، مدرسه فرانسوی ژاندارک (هفتم تا نهم) و انوشیروان دادگر سپری نموده و با رتبه اول، کلاس دوازدهم ادبی مقطع دبیرستان خود را پایان داد.

او در زمانی که تنها ۱۴ سال بیشتر نداشت «میهمان‌خانه آنژ گاردین» اثر کنتس دوسگور از معروفترین داستان نویسان کودک فرانسه را ترجمه نمود که اتفاقاً با مقدمه دکتر خانلری به چاپ رسید و از این منظر شاید بتوان دکتر شیرین بیانی را نخستین مترجم زیر ۱۵ سال ایران نامید به خصوص وقتی بدانیم که دکتر خانلری در مقدمه این کتاب در خصوص دوشیزه شیرین بیانی نوشت «شاید این مترجم صاحب ذوق و خردسال امروز، نویسنده زبردست فردا باشد» آنچه که خواهیم دید به وقوع پیوست و شیرین بیانی از اهالی قلم گشت و تا این لحظه نیز هرگز آن را بر زمین نگذارده‌است. آخرین کتاب دکتر بیانی در آبان ۱۳۹۹ با عنوان «انوشیروان دادگر» در کتابفروشی‌ها در دسترس دوستداران تاریخ ایران قرار گرفت.

پس از تحصیلات ابتدایی و متوسطه در کنکور رشته خود نفر اول شد و در رشته تاریخ دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد. سه سال بعد به عنوان شاگرد اول موفق به اخذ درجه لیسانس از آن دانشگاه شد. در همان سال برای ادامه تحصیل به کشور فرانسه رفت و در سال ۱۳۴۲ از دانشگاه سوربن پاریس موفق به اخذ درجه دکترای تاریخ با درجه «بسیار عالی» گردید. پس از مراجعت به ایران و طی آزمونی بسیار سخت در سن ۲۵ سالگی وارد کادر آموزشی گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران شد و در سن ۲۶ سالگی رسماً هیئت علمی دانشگاه تهران شد از این منظر شاید بتوان او را جوانترین عضو هیئت علمی دانشگاه تهران دانست. در همین سن اولین اثر علمی چاپ شده خود را با عنوان «تاریخ آل جلایر» توسط انتشارت دانشگاه تهران به چاپ رساند که ترجمه رساله دکتری او بود. گروه تاریخ دانشگاه تهران در بدو ورود او به دانشگاه تدریس «کلیات تاریخ پیش از اسلام» در مقطع دکتری را به دوش او نهاد. بدین ترتیب اولین تجربه دکتر بیانی با درسی دشوار و تقریباً غیر تخصصی برای او با دانشجویانی از کشورهای هندوستان، پاکستان، افغانستان، ژاپن، یوگسلاوی سابق و غیره رقم خورد. دانشجویانی که بیشتر آنها بزرگتر از استاد خود بودند و هر یک از شخصیت‌های علمی و سیاسی شناخته شده کشور خود بوده یا بعداً شدند.

تخصص اصلی و اولیه دکتر بیانی تاریخ مغول و مغولشناسی است که در این زمینه دارای ترجمه‌ها و تألیفات متعدد و ممتازی است چنان‌که برای دوره سه جلدی «دین و دولت در عهد مغول» برنده جایزه کتاب سال نیز شد یا ترجمه کتاب «چنگیز خان» تألیف ودلایمیر تسف که یکی از تحقیقات عمده و با ارزشی است که دربارهٔ چنگیزخان انجام گرفته و با گذشت بیش از نیم قرن از تألیف شدنش، همچنان معتبر است. علاوه بر دوره مغول، خانم دکتر بیانی کتب و مقالاتی در خصوص تاریخ ایران پیش از اسلام و حتی ادبیات ایران هم دارند.

دکتر بیانی در سال ۱۳۴۶ به مقام دانشیاری ارتقاء یافت. در سال ۱۳۵۳ به مقام استادی «تمام وقت» همان دانشگاه رسید و در سال ۱۳۷۳ به رتبه پروفسوری «رتبه همراه استادی» رسید.

دکتر بیانی (اسلامی ندوشن) اگرچه با توجه به سوابق خانوادگی می‌توانست به سمت سیاست هم کشیده شود اما چنان‌که در هفت سالگی آرزو داشت تاریخ خواند و در دانشگاه به تدریس پرداخت، وی همواره در خدمت تاریخ و فرهنگ ایران بوده و از هیچ تلاشی در این زمینه فروگذار نکرده‌است چنان‌که وی در این خصوص می‌گوید «امروزه که به زمان می‌نگرم بهترین، والاترین، و مؤثرترین دستاورد زندگی را «خدمت به خلق» همراه با عشق ودانش دانستم. آنگونه که سعدی فرموده: «عبادت به جز خدمت خلق نیست.» هر کس در حد خود.»

شیرین بیانی در سال ۱۳۴۵ با محمدعلی اسلامی ندوشن ازدواج کرده‌است و دو فرزند پسر به نام‌های رامین و مهران دارد.

مجله بخارا ۲۱ دی ۱۳۹۹ پانصد و نود و هشتمین شب بخارا را به دکتر شیرین بیانی اختصاص داد.

• «دمساز دو صدکیش: دربارهٔ مولانا جلال‌الدین»، شیرین بیانی، تهران، انتشارات جامی، ۱۳۸۴
  • مؤلف در این کتاب سعی کرده‌است جنبه‌های گوناگون زندگی مولانا جلال‌الدین را «با پیروی از طرز اندیشه خود وی» مورد بررسی قرار دهد. کتاب در دو بخش تدوین شده‌است. نویسنده در بخش اول به «خاندان و سرچشمه‌های فکری مولانا جلال‌الدین» می‌پردازد. تأثیر مکاتب مختلف تصوف و نیز اندیشه عرفانی شمس‌الدین تبریزی بر مولانا در این بخش مورد بحث قرار می‌گیرد. بخش دوم کتاب به «اندیشه‌های عرفانی، علمی و سیاسی مولانا» اختصاص دارد.
• ۱۳۷۹ - مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، سازمان سمت
• ۱۳۸۱ - ایران از ورود آریاییها تا سقوط هخامنشیان، سازمان سمت
• ۱۳۷۷ تیسفون و بغداد در گذر زمان، انتشارات جامی
• ۱۳۶۷–۷۵ - کتاب سه جلدی «دین و دولت در ایران عهد مغول» ، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی (برنده جایزه کتاب سال ایران در سال ۱۳۷۰)
• ۱۳۵۵ - شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان، انتشارات دانشگاه تهران
• ۱۳۵۵ - هشت مقاله در زمینهٔ تاریخ، انتشارات توس
• ۱۳۵۳ - ایران در برخورد با مغول، انتشارات طهوری
• ۱۳۵۲ - زن در ایران عصر مغول، انتشارات دانشگاه تهران
• ۱۳۴۳ - تاریخ آل جلایر، انتشارات دانشگاه تهران
• ترجمه تاریخ سری مغولان

• دانشگاه تهران
• محمدعلی اسلامی ندوشن

• کریم فیضی (۱۳۹۱)، گردونه روزگار (گفت و شنود با دکتر شیرین بیانی)، تهران: انتشارات اطلاعات