شعر کهن فارسی

با آن که شواهدی در دسترس است که وجود و تکامل زبان فارسی نو در اواخر دوران ساسانی را تأیید می‌کند، مدرکی از وجود شعر عروضی فارسی به شیوه‌ای که از سده سوم هجری سروده می‌شود وجود ندارد و بنا بر داستانی نخستین شعر کلاسیک فارسی سروده شده منسوب به محمد بن وصیف سجزی، شاعر دربار یعقوب لیث صفاری، است. با این وجود، نخستین شاعر نامدار و پدر شعر کلاسیک فارسی را رودکی سمرقندی می‌دانند. به دلیل دوری نسبی شرق ایران فرهنگی به دستگاه خلافت عباسی در بغداد، نخستین شاعران فارسی زبان در این ناحیه پدیدار گشتند. جو روانی ایجاد شده پس از بنیان‌گذاری نخستین دولت‌های ایرانی در شرق خلافت عباسی و تمایل ایرانیان به استقلال، پس از بیش از دو قرن اقتدار قوم عرب، حاکمان ایرانی به حمایت از فرهنگ و هنر ایرانی پرداختند. در همین راستا، بسیاری بر آن شدند تا با تدوین تاریخ شفاهی ایرانیان، آن را از فراموشی مصون دارند. ابوالقاسم فردوسی، شاعر اواسط سده چهارم و اوایل سده پنجم هجری، با سرودن شاهنامه تلاش پیشینیان خود را کامل کرد و لقب بزرگ‌ترین شاعر پارسی‌گو و سراینده‌ی بلندترین حماسه‌ی بشری را از آن خود کرد. با سقوط دولت غزنوی و روی کار آمدن امپراتوری سلجوقی و همچنین دوران اوج تمدن اسلامی، کاربرد واژگان فنی در شعر نمود بیش‌تری پیدا کرد؛ به صورتی که برخی از دانشمندان بزرگ آن دوران، همانند عمر خیام، هم‌زمان شاعر نیز بودند. با نفوذ تدریجی واژگان عربی و همچنین ایجاد آرامش نسبی در جامعه‌ی ایرانی در سده‌های میان دوران سلجوقی و حمله مغول، فضای شعر فارسی به سوی ادبیات غنایی و عرفانی پیش رفت و بزرگانی همانند سنایی، مولانا، سعدی و حافظ آثار خود را در این دوران نوشتند. پس از حمله مغول، شعر کلاسیک فارسی دورانی از افول را گذراند و بی‌توجهی نسبی شاهان صفوی به شعر، بسیاری از شاعران از ایران به دربار سلاطین گورکانی هند مهاجرت کردند. به دلیل درباری بودن زبان فارسی در هند، شعر فارسی رو به تصنع و تکلف رفت و از زبان عامیانه دور شد. شاعرانی همچو بیدل دهلوی در این دوران می‌زیستند. ناگفته نماند که تأثیر این شاعران به قدری زیاد بوده که شاعران فارسی زبان حوزه فرهنگی ایران نیز از ایشان تأثیر پذیرفتند. در زمان جنبش مشروطه ایران، شعر فارسی در ایران به سوی ادبیات سیاسی و اجتماعی و عامه پسند رفت و بسیاری از واژگان نامأنوس عربی از میان رفتند و برخی از واژگان نوین اروپایی، که توسط دانشجویان ایرانی مقیم اروپا به ایران آورده شده بودند، وارد شعر فارسی شدند. تصنیف‌های عارف غزوینی، قصیده‌های محمدتقی بهار و هجونامه‌های ایرج میرزا برای این دوران‌اند. در ابتدای سده چهاردهم خورشیدی و با ظهور شاعرانی همانند علی اسفندیاری (نیما یوشیج) و احمد شاملو و پدید آمدن قالب شعر آزاد (نیمایی و سپید) سیطره‌ی کامل شعر کهن از میان رفت و امروزه و پس از یک سده قالب‌های کهن شعر فارسی در کنار قالب‌های نوین شعر فارسی مورده استفاده قرار می‌گیرند.

1. ↑ "زبان فارسی". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2023-03-30.
2. ↑ "محمد بن وصیف سجزی". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2022-01-03.
3. ↑ «گنجور » رودکی سمرقندی». ganjoor.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۱۳.
4. ↑ «گنجور » ابوالقاسم فردوسی». ganjoor.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۱۳.
5. ↑ "سبک هندی". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2022-12-20.
6. ↑ "جنبش مشروطه ایران". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2023-04-07.