شبکه مستند

با استقبال از روند پخش مستندهای حرفه‌ای در شبکهٔ ۴ سیمای جمهوری اسلامی ایران طی کرد، با توجه به ضرورت پاسخگویی به نیازهای گوناگون جامعه مرکز مستندسازی سیما شکل گرفت و به تدریج روند حرفه‌ای‌تر شدن را طی کرد تا شبکه‌ای مختص این ساختار به‌عنوان نخستین شبکهٔ تخصصی دیجیتال پایه‌گذاری شود.

با راه‌اندازی رسمی فرستندهٔ دیجیتال تلویزیونی در تهران، پخش این شبکه به‌عنوان نخستین شبکهٔ دیجیتال صدا و سیمای جمهوری اسلامی، به‌طور آزمایشی در تاریخ ۱۴ مهر ۱۳۸۸ آغاز شد و در ۲۶ اسفند ۱۳۸۹ به صورت رسمی افتتاح شد.

برنامه‌های این شبکه در سراسر کشور از طریق فرستنده‌های دیجیتال زمینی روی کانال ۹ گیرنده‌های دیجیتال قابل دریافت است. همچنین برنامه‌های این شبکه از طریق ماهواره‌های اینتل‌ست ۳۹ و بدر ۵ و در ایران و برخی مناطق آسیا پخش می‌شود.

تماشای زندهٔ این شبکه از طریق پایگاه پخش زندهٔ اینترنتی سازمان صدا و سیما و خود وبگاه شبکه میسر است. دریافت این شبکه مانند سایر شبکه‌های تلویزیونی وابسته به صدا و سیما رایگان است. شبکهٔ مستند در زمان آغاز به‌کار، پنج ساعت در روز، از ساعت ۱۹ تا ۲۴ برنامه پخش می‌کرد ولی امروز این شبکه به‌صورت ۲۴ ساعته به پخش برنامه می‌پردازد.

شبکهٔ مستند از زمان افتتاح آزمایشی، با نسبت تصویری ۴:۳ پخش می‌شد تا این‌که از ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۴ با هدف نزدیک شدن به کیفیت اچ‌دی، نسبت تصویری به ۱۶:۹ تغییر کرد. از نیمه‌شب ۲۷ اسفند ۱۳۹۴ و در پنجمین سالگرد تأسیس شبکهٔ مستند، در راستای ارتقای کیفیت شبکه‌های تلویزیونی صدا و سیما، پخش اچ‌دی برنامه‌ها آغاز شد.

شبکه مستند سیما، شبکه تخصصی و پایگاه فیلم‌های مستند و مستند سازان کشور است. این شبکه اهداف خود را به عنوان یکی از بخش‌های سازمان صدا و سیما جمهوری اسلامی ایران، برای گسترش فعالیت در زمینه ارائه اطلاعات فیلم‌های مستند و مستندسازان و همچنین پوشش برنامه‌های گردشگری صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و قرار گرفتن در جایگاه مرجع در این حوزه‌ها، «فراهم آوردن زمینه، سازماندهی، آموزش و گسترش فرهنگ مستندسازی و حمایت از مستندسازان کشور» معرفی می‌کند.

این شبکه با توجه اهداف خود و همچنین نگاه ویژه به مقولهٔ گردشگری و مباحث مربوط به آن، وبگاه و گردشگری را راه‌اندازی کرده‌است.

• دوربین شما: دوربین شما برنامهٔ کوتاهی است که نظر بینندگان را در مورد برنامه‌های شبکه و کم و کیف آن‌ها جویا می‌شود.
• ایران: این مجموعهٔ تلفیقی است از مستندهای کوتاه گزارشی با مضامین فرهنگی، گردشگری که توسط مستند سازان جوان و خلاق در شهرهای مختلف ایران تولید می‌شود.
• نردبان: در این مجموعه مخاطبان می‌توانند همراه با مجری، پله پله مسیر فیلمسازی را طی کنند.
• همسفر: این برنامه، مستندی است که در آن به شهرهای مختلف ایران سفر می‌کند.
• دوربین مستند: این مجموعه در قالب قسمت‌های کوتاه ۵ تا ۷ دقیقه‌ای مسائل اجتماعی، فرهنگی و هنری روز ایران را به تصویر می‌کشد.
• تاریخ شفاهی ایران: این مجموعه مستند با استفاده از تصاویر کمتر دیده شدهٔ آرشیو صدا و سیمای جمهوری اسلامی تاریخ معاصر ایران را بازگو می‌کند.
• دوران: هر قسمت از این مجموعه، یک مستند خارجی چالش‌برانگیز دوران اخیر پخش و سپس با حضور کارشناس در برنامه نقد می‌شود.
• پروندهٔ مستند: مجموعه برنامهٔ «پروندهٔ مستند» به منظور آگاه‌سازی جامعه و شناخت بیشتر مردم در خصوص جرائم مختلف به بررسی پرونده‌های مهم پلیسی با حضور شخص متهم، کارشناس و … می‌پردازد.
• دریچه: این مجموعه شامل مستندهای روز با موضوع سیاسی است.(اتمام پخش)
• خسته نباشید: این برنامه سعی دارد یک روز کاری مشاغل سخت و جذاب را با بیانی متفاوت به تصویر بکشد.(اتمام پخش)
• فیلم کوتاه: این برنامه به مدت شصت دقیقه به نمایش فیلم کوتاه، انیمیشن و گفت‌وگو با سازندگان این فیلم‌ها و ارائهٔ مباحث تخصصی مرتبط با فیلم کوتاه داستانی و انیمیشن می‌پردازد. (اتمام پخش)
• گنجینه: در این برنامه مستندهای برگزیدهٔ دهه‌های ۴۰، ۵۰ و ۶۰ از مستندسازان برتر ایران پخش می‌شود. (اتمام پخش)
• گلستانه: تصاویر آرشیوی دیده نشده از تاریخ معاصر ایران یا برنامه‌های قدیمی و خاطره‌انگیز طی سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۸۰ در قالب میان‌برنامه‌های کوتاه ۲ تا ۶ دقیقه‌ای در این مجموعه به تصویر کشیده می‌شود.(اتمام پخش)
• سیمرغ: این مستند خاطرات شفاهی حسین فردوست، ارتشبد ارتش شاهنشاهی و رئیس دفتر ویژه اطلاعات در دوران محمدرضا پهلوی است که در اواسط دههٔ ۶۰ ضبط شده.(اتمام پخش)
• برنامهٔ تلویزیونی انجمن سینمای جوان: این مجموعه برنامه در هر قسمت، به یکی از دفاتر انجمن سینمای جوان در شهرهای مختلف می‌پردازد و یک فیلم از تولیدات شهر مربوط را پخش می‌کند.(اتمام پخش)
• سینماگران جوان: این مجموعه برنامه به پخش مستندهای کوتاه تولیدی انجمن سینماگران جوان می‌پردازد.(اتمام پخش)
• تماشا: سری برنامه‌های تماشا به پخش مستندها و تصاویر قدیمی و نوستالژیک تلویزیون ملی ایران که مورد ترمیم و افزایش کیفیت قرار گرفته‌اند، می‌پردازد.(اتمام پخش)
• سینما حقیقت: این مجموعه به پخش آثار مستند جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم مستند ایران که هر سال آذر ماه برگزار می‌شود می‌پردازد.(اتمام پخش)
• نماگرد: در این برنامه سعی شده تصاویری که روزانه در فضای مجازی پخش می‌شوند و بینندگان بسیاری داشته، بازنمایی شود. یکی از قسمت‌های این برنامه به نقد کارآفرینی غیراصولی اختصاص داده شده بود. در این قسمت از رضا غیابی کارشناس حوزهٔ کارآفرینی برای حضور در برنامه دعوت شد و او به معرفی روش‌های کارآفرینی اصولی پرداخت.(اتمام پخش)
• تاریخ بازی‌های تیم ملی فوتبال: این مستند، بیان‌گر تاریخچه شکل‌گیری تیم ملی فوتبال ایران و حضور این تیم در دوره‌های مختلف مسابقات انتخابی المپیک، جام ملت‌های آسیا و بازی‌های آسیایی می‌باشد. بازیکنان و مربیان پیشکسوت تیم ملی همراه با پخش تصاویر دیده نشده‌ای از مسابقات که از آرشیو شخصی آن‌ها خارج شده به بیان این تاریخچه می‌پردازند.(اتمام پخش)
• سه‌شنبه ۱۴ جولای: این مجموعه مستندی است که در ۲۱ قسمت با پرداختی نمایشی-داستانی، روایتی جامع از مناقشه هسته‌ای ایران با قدرتهای جهانی را بیان می‌کند.

• نخستین نشان‌واره (۱۳۸۸-۱۳۹۴)

• دومین نشان‌واره (۱۳۹۴-اکنون)

توضیحات نشان‌وارهٔ شبکه: نشان‌وارهٔ اول آن بنابه دلیلی که شبیه به نشان‌وارهٔ نشنال جئوگرافیک بود در سال ۱۳۹۴ در زمان مدیریت امیر تاجیک گرافیک این شبکه به‌دست سیدامین اسکندری طراحی و اجرا شد.

• فهرست شبکه‌های تلویزیونی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
• فهرست شبکه‌های تلویزیونی فارسی‌زبان

• سایت رسمی شبکه مستند سیما
• پخش آنلاین شبکه مستند سیما
• وب‌سایت مستند و گردشگری شبکه مستند سیما
• انجمن سینماگران جوان